Nederland is als enig EU-land in de greep van de stikstofcrisis. De te grote uitstoot en depositie van stikstof zorgt voor een te uitbundige plantengroei in natuurgebieden die zijn ingericht om schraal te blijven.

Boeren kwamen in oktober massaal in opstand tegen de strenge normen voor stikstof en PFAS. Als gevolg daarvan zouden zij hun veestapel fors moeten inkrimpen. Duizenden bouwprojecten zijn stil komen te liggen. Vergunningen worden niet afgegeven voor projecten die leiden tot verhoogde depositie van stikstof en sommige al afgegeven vergunningen zijn weer ingetrokken.

Klimaatzaak

De 70-jarige Johan Vollebroek is de milieuactivist die met zijn organisatie Mobilisation for the Environment hiervoor heeft gezorgd. Hij dwong bij de Raad van State af dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) van de rijksoverheid in de prullenbak kan.

Het PAS was een oplossing voor de stikstofuitstoot die het mogelijk maakte door te gaan met bouwprojecten. Volgens de rechter was het PAS in strijd met de Europese Habitatrichtlijn en de Wet natuurbescherming. De Europese Habitatrichtlijn is rijkelijk vaag en heeft er toe geleid dat landen als Frankrijk en Italië helemaal geen stikstofnormen hebben en in België Vlaanderen en Wallonië de richtlijn verschillend toepassen. De Duitse norm zou ook in strijd zijn met de richtlijn, maar aangezien niemand deze heeft aangevochten moet dat nog blijken. Deze is 130 keer soepeler dan de nu verworpen Nederlandse norm.

Moraal- en milieuridder

In Elsevier Weekblad legt Vollebroek uit welke denkbeelden hij aan de rest van Nederland wil opdringen. Volgens hem moeten we kiezen. Zowel een enorme landbouwsector als een groeiende luchtvaart als miljoenen auto’s zijn niet met elkaar te combineren. De landbouw moet niet langer produceren voor de export, geen veevoer importeren en meer plantaardig voedsel importeren.

Over een sterk groeiende bevolking zwijgt Vollebroek. Hij is ook een procedure gestart om het aantal vluchten op Schiphol te verminderen, want ‘Wat hebben we aan die pleziervluchtjes van 20 euro naar Barcelona?’ Vollebroek fungeerde in het verleden als lijstduwer van de SP bij de gemeenteraadsverkiezingen in Nijmegen. De man, die al talloze boeren via procedures belette om in hun bedrijf te investeren, kreeg voor zijn inzet als milieuridder een aantal jaren geleden een koninklijke onderscheiding.

Beste leerling?

Als Nederland als tweede landbouwexporteur ter wereld stopt met voedsel over de grens verkopen, dan zal dat voor velen tot honger leiden. De Nederlandse landbouw heeft de hoogste opbrengst per hectare en is qua milieubelasting de schoonste van de wereld. Elk alternatief is dus minder duurzaam en milieuonvriendelijker. De uitstoot van stikstof daalt al jaren in Nederland, mede door toedoen van de landbouwsector.

In Nederland berekent het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) wie verantwoordelijk is voor de depositie van stikstof in de maar liefst 118 Nederlandse natuurgebieden die vallen onder de Europese Habitatrichtlijn. De stikstof die op deze soms kleine snippers natuur terecht komt, is vooral afkomstig van omliggende boerderijen.

Volgens het RIVM is de landbouwsector, en dan met name de melkveehouderij, met 45 procent van het totaal de grootste veroorzaker van de stikstofdepositie in natuurgebieden. Al bleek bij nadere bestudering van de modellen dat er nogal wat onnauwkeurigheden in zaten. Inmiddels heeft minister Schouten van Landbouw een commissie ingesteld om de methoden van het RIVM onder de loep te nemen. Deze commissie staat onder leiding van hoogleraar Leen Hordijk, die eerder werkte voor het RIVM en zegt op GroenLinks te stemmen. Niet bepaald een droomkandidaat als je uit bent op onafhankelijk onderzoek.

Strenge normen voor boeren

De stikstofnorm die Nederland hanteerde was al streng. De maximale toegestane hoeveelheid bedroeg 0,05 mol, wat overeenkomt met 0,7 gram, per hectare. Zoals een Twitteraar opmerkte: de dagproductie van één gans is voldoende voor 14 hectare. Na de uitspraak van de Raad van State is de norm nu nul geworden en is ook compensatie met andere maatregelen die de uitstoot van stikstof verminderen binnen hetzelfde project (‘salderen’) niet meer mogelijk.

D66 en GroenLinks zagen hun kans schoon om de door deze partijen al langer bepleite inkrimping van de veestapel er nu snel door te drukken. Het kabinet ging deels hierin mee en wil de veestapel sterk reduceren rondom natuurterreinen. Minister Schouten benadrukte tijdens de protesten dat zij geen boer hiertoe zou dwingen, maar moest dit later inslikken toen bleek dat op basis van de huidige regelgeving provincies boeren wel degelijk kunnen dwingen om hun bedrijf aan de staat te verkopen.

Daarmee legde het kabinet de aanpassing vooral neer bij de boeren. De circa 54.000 boerenbedrijven in Nederland dragen tezamen met aanverwante sectoren, het zogenaamde agrocomplex, tussen de 7 en 7,5 procent bij aan het nationaal inkomen. In 2018 een bedrag van 52 miljard euro. De directe bijdrage van boeren en tuinders is 1,5 procent. Driekwart van de productie is voor de export. Met 1,8 miljoen hectare heeft de landbouw nog steeds meer dan de helft van het Nederlandse landoppervlak in gebruik, hoewel daar elke dag 14 hectare vanaf gaat.

Minder huisdieren werkt ook

In het stikstofdossier kan worden betoogd dat eenzelfde effect als met het verminderen van de veestapel kan worden bereikt door bijvoorbeeld het aantal huisdieren te verminderen. In de VS komt bijna een derde van de vleesconsumptie voor rekening van huisdieren en ook produceren deze beesten stikstof en CO2. Electoraal is het echter eenvoudiger tienduizenden veehouders als zondebok aan te wijzen, dan de miljoenen mensen met een kat, hond of kanariepiet. Totdat de boeren de trekker pakken en naar Den Haag opstomen, zoals in oktober al twee keer gebeurde, en de sympathie van een groot deel van de rest van de bevolking oogsten. In navolging van de boeren hebben inmiddels ook de bouwers de weg gevonden naar het Malieveld in Den Haag.

Een van de kritiekpunten van de boeren is dat zowel in de meetmethoden als de maatregelen de luchtvaart buiten schot blijft. Dat laat de hypocrisie in het milieu- en klimaatdossier zien. Zo eist deze milieuactivist op hoge toon milieumaatregelen van de regering, terwijl hijzelf de vliegvakanties aaneenrijgt.

Intussen concludeerde een Europese groep wetenschappers dat biomassacentrales slecht zijn voor het milieu. In heel Nederland, ook in veel natuurgebieden, worden massaal bomen gekapt, die worden opgestookt in energiecentrales. In de klimaatplannen van het kabinet is de komende jaren 12 miljard euro uitgetrokken om het stoken van dergelijke biomassa te stimuleren. Zo’n zestig procent van de ‘duurzame energie’ die in Nederland wordt opgewekt is biomassa. Dat daarbij veel stikstof vrijkomt is niet de enige inconsequentie in de klimaataanpak van het kabinet, dat ook het schonere aardgas verguist en in kernenergie geen oplossing ziet.

Maatregeldiarree

Er is al menig crisisberaad geweest over de aanpak van het stikstofprobleem. De maatregelen die het kabinet voorstelt buitelen inmiddels over elkaar heen. Zo is op een aantal plaatsen de maximum snelheid op autosnelwegen al verlaagd en zou die in het hele land omlaag moeten. Voor de VVD, ooit bekend als de autopartij, is 100 kilometer per uur als maximum geen taboe meer, meldt fractievoorzitter Dijkhoff in De Telegraaf. Ook wordt gedacht aan herinvoering van de autoloze zondag. En er zou, op kosten van de belastingbetaler, een stofje worden toegevoegd aan veevoer waardoor koeien minder stikstof produceren.

Jarenlang werd de landbouwsector gegeseld met steeds strengere regels die boeren dwongen om fors te investeren in allerlei milieu- en diervriendelijke voorzieningen. Die investeringen dreigen door de kabinetsplannen waardeloos te worden. Een manier van leven en werken die vaak al vele generaties op het familiebezit heeft plaatsgevonden, dreigt overboord te moeten.

Hoewel in het verleden er niet altijd evenveel begrip en sympathie was voor boerenacties, herkenden nu velen de doodsstrijd van de sector. Ondanks dat de publieke omroep op basis van berichten van een aantal linkse twitteraars beweerde dat de steun tanende was, mede naar aanleiding van een aantal incidenten rond de blokkade van het provinciehuis in Groningen.

De klimaatgod is onverzadigbaar en blijft offers van de bevolking eisen via haar profeten van de Linkse Kerk, terwijl ook na alle opofferingen de klimaatdoelen nog steeds niet worden bereikt waardoor weer nieuwe offers nodig zijn. Met de stikstofcrisis lijkt het dezelfde kant op te gaan nu Nederland ook hier het beste kind van de klas wil zijn en het hoofd heeft gestoken in de strop van onhaalbare zelfopgelegde doelstellingen. De weerstand hiertegen zit niet alleen bij de boeren.

Johan Vollebroek

Boerenprotesten tonen hypocrisie in milieubeleid