Asielzoekers slapen op straat, in hotels en zelfs in kraakpanden. De opvangcrisis toont (alweer) hoe zwak het Belgische systeem is. Mark Bossuyt, voormalig commissaris-generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen: ‘Voor de oorzaak van deze crisis moeten we enkele jaren terug in de tijd’.

Al maanden slapen alleenstaande mannen die in ons land asiel hopen te krijgen op straat. In de nacht van 11 op 12 oktober moesten twintig niet-begeleide minderjarige vreemdelingen de nacht op straat doorbrengen. Op 13 oktober zorgde Vluchtelingenwerk Vlaanderen ervoor dat zeventig gezinnen met kinderen toch een slaapplek kregen.

Hoewel de minderjarigen ‘maar’ voor één nacht buiten sliepen en de gezinnen met kinderen enkele dagen in hotels kunnen verblijven, blijft de vraag of we dit de komende maanden niet vaker zullen zien. Er zijn in de voorbije maanden dan wel extra opvangplaatsen gecreëerd, toch blijft de emmer vol. Zolang die emmer niet voldoende geleegd kan worden, blijft het kritieke punt in zicht.

Het systeem kraakt in al zijn voegen

Het opvangnetwerk van Fedasil telde op 1 oktober 31.600 plaatsen en had toen een bezettingsgraad van 96%. De situatie is er sindsdien niet op verbeterd. In de afgelopen week werden asielzoekers rechtstreeks doorgestuurd naar het transitcentrum Ariane, dat opgezet werd voor de vluchtelingen uit Oekraïne. Ondertussen zouden asielzoekers goed zijn voor de helft van de mensen die daar verblijven.

Daarnaast was er op 13 oktober ook voor gezinnen onvoldoende plaats. Vluchtelingenwerk Vlaanderen zocht en vond voor zeventig mensen opvang in hotels en bracht deze mensen zelf met bussen tot daar. En dat is niet alles. Samusocial springt al een tijdje bij in de zoektocht naar opvang voor mensen, maar kan er niets meer bij hebben. De organisatie stuurt, net als het OCMW van Sint-Joost-ten-Node, mensen door naar een officieus opvangnetwerk waardoor mensen terechtkomen in kraakpanden. Kraakpanden…

De Moor

De Moor schreeuwde moord en brand in de regering en kreeg, met veel moeite, 150 extra personeelsleden. Intussen legt ze de schuld voor de problemen bij de hele hoge instroom die we vandaag kennen. Sinds april zit het maandelijkse aantal verzoekers inderdaad in de lift. Cijfers op de site van het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS) tonen dat we van 2.333 verzoekers in april 2022, naar 4.009 in september 2022 gegaan zijn. De kans is reëel dat het cijfer voor oktober ook hoger zal liggen.

Het is triest dat er in België mensen op straat moeten slapen bij gebrek aan opvangplaatsen en dat ngo’s de taak van de overheid moeten overnemen. Toch mogen we ons niet blindstaren op het huidige opvangtekort. Dat is geen probleem van de voorbije maanden.

Groeiende achterstand over de voorbije jaren

Er zit heel wat zand in het systeem van de registratie en beoordeling van asielaanvragen, de opvang van asielzoekers en de regeling van eventuele (gedwongen of vrijwillige) terugkeer. Voor de behandeling van al deze dossiers zijn de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ), CGVS en Fedasil verantwoordelijk.

Mark Bossuyt, de eerste commissaris-generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen (1987-1997), stelt dat we terug in de tijd moeten. ‘België heeft een zware verantwoordelijkheid door de achterstand in de te behandelen dossiers te laten groeien en dat maakt je kwetsbaar’, aldus Bossuyt. Er kunnen verschillende redenen zijn waarom de voorbije maanden meer mensen naar ons land komen, maar de oorzaak van dat we het groter aantal aanvragen niet aankunnen is volgens hem de achterstand.

De cijfers

Cijfers maken duidelijk dat die achterstand inderdaad niet nieuw is. Al sinds eind 2018 zien we een gestage groei, met een bescheiden knik in volle coronacrisis. Het CGVS deelt het totaal aantal in behandeling zijnde dossiers altijd op in ‘normale werklast’, waarmee ze bedoelt dat zo’n aantal in behandeling zijnde dossiers geen achterstand zou betekenen, en ‘reële achterstand’. Hoe je het ook draait of keert, eind augustus waren er 16.026 dossiers in behandeling, waarmee de grens van de normale werklast ver overschreden werd. Mark Bossuyt: ‘Het probleem is niet in de afgelopen maanden ontstaan’. De emmer zat toen ook al vol.

‘Eenmaal de zaak uit de hand gelopen is, zijn er gigantische inspanningen nodig om alles weer recht te trekken’, volgens Bossuyt. Dat zien we ook in de cijfers. De totale (en reële) achterstand in de maanden voorafgaand aan september daalde van 16.300 naar 16.000. Het is mooi voor de statistieken, maar je hebt er niets aan. In die maanden sliepen ook al asielzoekers op straat. Het probleem was al groot en wanneer dan, zoals in de voorbije anderhalve maand nog een pak meer mensen asiel aanvragen, wordt de zaak alleen maar nijpender en de oplossing nog moeilijker.

Internationale migratie

Het is natuurlijk de vraag welke de concrete factoren zijn van de huidige stijging van het aantal asielaanvragen en, toegegeven, het is voor de overheid zeer moeilijk om op zo’n stijging te anticiperen. We moeten echter niet verrast zijn dat over de jaren heen het aantal mensen dat asiel aanvraagt in ons land stijgt.

Dr. Johan Wets, migratie-expert en verbonden aan de KU Leuven, wijst op het grotere verhaal van internationale migratie: ‘Het aantal mensen dat internationaal migreert is gedurende de voorbije dertig jaar percentueel gezien betrekkelijk weinig gestegen, maar er is natuurlijk wel een stijging van de wereldbevolking’. Percentueel steeg migratie van 2,81% in 1990 naar 3,6% in 2020.

Door de groeiende wereldbevolking betekent dat in absolute cijfers een stijging van 153 miljoen naar 281 miljoen (cijfer afkomstig van het International Organization for Migration). Daarenboven zegt Wets: ‘Europa is aantrekkelijker om naartoe te trekken voor het opbouwen van een nieuw leven dan pakweg Djibouti of Somalië’. Met dat grotere verhaal had de overheid de voorbije jaren wel rekening kunnen houden.

Het heden en de toekomst

Het verhaal van de achterstand in de te behandelen dossiers en de internationale migratie is de achtergrond van de huidige opvangcrisis. De overheid heeft in het verleden belangrijke steken laten vallen. En dus staan we vandaag voor moeilijke vragen. Hoe moet er op dit moment aan crisismanagement gedaan worden? En wat is er nodig richting de toekomst?

Johan Wets

De opvangcrisis: een verhaal van meerdere jaren