Op de eerste dag van de zomer diende de uiterst rechtse oppositie, die zich nogal surrealistisch de Sverigedemokraterna noemt, een motie van wantrouwen in. En won. Löfven is al van 2014 aan de macht maar de voorbije twee en een half jaar leidde hij een minderheidsregering met amper 116 zetels, coalitiepartner Groen (Miljöpartiet de Gröna) inbegrepen, op 349 in de Riksdag, het eenkamerparlement sinds 1974. Hij overleefde al die tijd op gedoogsteun van de Centrumpartij, de Folkepartiet Liberalerna en op de onthouding van de linkse, voormalige communistische oppositiepartij Vänsterpartiet. Samen 175 zetels, één meer dan rechts.

Sociaaldemocraten verliezen stuurmanskunst

Maar uiterst links is ontgoocheld in de plannen van de regering, die huurders in de kou laat staan. Het was een toegeving van Löfven bij de regeringsvorming aan de conservatieven en de bedrijfslobbies om een meerderheid te kunnen halen in de Riksdag. Die lijdt zoals in de meeste westerse democratieën aan steeds grotere versnippering. Er zitten nu al acht partijen in de Riksdag en bij gebrek aan tegencontrole door een senaat — vergelijkbaar met België — neemt de macht van de kleinere partijen die op de wip zitten hand over hand toe. De invloed van het zakenleven groeit evenredig. De sociaaldemocraten die meestentijds de regeringen leidden sinds de Tweede Wereldoorlog, hebben heel wat van hun aanzien en hun stuurmanskunst verloren, vooral na de moord op Olof Palme in 1986.

Dat bleek bij de regeerverklaring (de Januariavtalet). Was hij in zijn eerste regering al gezwicht voor centrumrechtse eisen om de inwijking forser te beteugelen, dan moest Löfven nu inspelen op deregulering. Zweden kent een vrij strak geleide overheidsinmenging in het openbare leven, en dat zint het bedrijfsleven niet. Zij konden bekomen dat Löfven een zeventigtal toegevingen deed om de vrije markt te versterken en losser te maken van overheidsbemoeienis. Belastingverlaging voor de ondernemingen en afschaffing van de erfenisbelasting zijn erdoor, een soepeler ontslagregeling en flexibelere arbeidsvoorwaarden beklonken. Maar de voorgenomen vrijmaking van de huurprijzen blijkt een brug te ver.

Kapitaalkrachtigen willen huurprijzen verhogen

Daar is alle reden toe. De huidige regeling zorgt hoe dan ook voor kwaliteitsvolle behuizing en bescherming van de huurders, ook als ze van vreemde herkomst zijn. Dat komt omdat de huurdersvereniging, de Hyresgästföreningen, met de vastgoedeigenaar onderhandelt namens de huurders, toch zowat een half miljoen leden, één op zes huurders. Zij leggen mee de regelingen, het onderhoud en de huurprijs vast. Opslag is een moeizaam proces, want de prijzen in Zweden liggen sowieso al erg hoog. Maar dat zint kapitaalkrachtigen niet. Zij werken al langere tijd tegen door procedures te vertragen. Een lange wachtrij voor huurwoningen of -flats houdt aan.

Nogal cynisch wijst de vastgoedbond Fastighetsägerna op de groei van de zwarte markt — die ze zelf uitlokt. Beleidsdirecteur Martin Lindvall verklaarde aan Euronews dat een versoepeling vanzelfsprekend meer investeringen in de bouw zou aantrekken. ‘Het wordt aantrekkelijker om residentiële gebouwen te zetten. Er worden maar weinig huurders getroffen door het regeringsplan. Alleen zullen eigenaars vanaf juli 2022 het recht krijgen om rechtstreeks met de huurder afspraken te maken’. Lees: prijsverhogingen op te dringen en uitrustingstoezicht lakser op te nemen. En op termijn alle inspraak te laten uitdoven.

Tegenstanders van de marktvrijmaking wijzen ter vergelijking naar Finland. Tijdens de grote economische crisis van begin jaren negentig gaf de regering de huurmarkt zo goed als vrij. De huurdersbond Vuokralaiset zag met lede ogen de verschrompeling van de bescherming aan. Na een paar jaar lag alle beslissingsmacht bij de vastgoedeigenaars, die naar believen contracten konden opzeggen als een huurder zich verzette tegen een verhoging van de prijs. De belofte van Fastighetsägerna dat zoiets niet zal gebeuren in Zweden is puur mistspuien voor de Vänsterpartiet. ‘Je wordt met open ogen bedrogen’. Het argument dat verhuring nauwelijks iets opbrengt wordt weggelachen. Johanna Jeansson van Bloomberg lijkt dat te bevestigen in Time. De val van de regering beroert nauwelijks de markt. ‘Het geloof in de stevigheid van de economie is stukken groter dan in de politiek. Alleen op lange termijn kan het vertrouwen slinken, wanneer er geen nodige hervormingen in de vastgoedsector en de arbeidsmarkt gebeuren’. Bloomberg is geen sociale vereniging.

Motie van wantrouwen tegen Löfven

De Vänsterpartiet heeft niet gewacht tot het wetsontwerp, dat Löfven op 4 juni vrijgaf, voor de Riksdag komt. De bespreking was pas voorzien voor de herfst. Er zijn immers parlementsverkiezingen in september 2022. Het is zaak tijdig ingrijpende wetswijzigingen af te remmen, stelt politiek analist Ulf Bjereld. ‘Links ziet zijn kans schoon om de sociaaldemocraten af te tappen. Nu al is de linkervleugel van de SD geneigd mee tegen Löfven te stemmen’. Dat bleek, want bij de motie van wantrouwen stemden ten minste zeven leden van de meerderheid met de oppositie. En peilingen wijzen nu al op verlies voor de SD.

Er komen immers nog wat schandalen bij. Zonet is een grootscheepse zwendel blootgelegd met vervalste negatieve coronatesten. Liefst 100.000 vakantiegangers zijn bedot (en bevoordeeld) door Doktorgruppen, een privé (!) zorgbedrijf. Testen op de luchthaven Arlanda die gemiddeld honderd euro kostten zijn nooit ontleed; ook de webstek Provtagning van dezelfde koepel heeft de binnen de zes uur beloofde resultaten nooit afgeleverd. Iedereen kreeg negatief. Spilfiguur dokter Hammad Al-Said wordt nog gezocht, mede omdat hij valse facturen heeft opgesteld in drie zorgcentra die hij beheerde.

Maar wat nu? Vier mogelijkheden. Löfven kan onderhandelen (de talmansrundor) om alsnog een meerderheid te verwerven. Als de Riksdag hem toch dwingt op te stappen, kan er een regering van lopende zaken komen — onder Löfven. Die mag geen verkiezingen uitschrijven. Dat kan wel als Löfven zelf vervroegde verkiezingen aankondigt. Of de Riksdagvoorzitter kan Ulf Kristersson, leider van de tweede grootste partij (de Moderaterna), de kans geven een nieuwe meerderheid te vormen. Met evenveel kans op mislukking, want Löfven is zijn strategie al aan het voorbereiden. Zopas heeft minister van plattelandszaken Jennie Nilsson ontslag genomen. Als gewoon parlementslid kan ze meestemmen over het lot van Löfven; haar vervanger in het halfrond is al een jaar ziek en afwezig. Löfven slaakte allicht een zucht van opluchting. Of van zelfverdoving?

Johanna Jeansson

Zweedse verdovingstactiek