‘What we call the beginning is often the end, and to make an end is to make a beginning‘, EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen citeerde de Engelse dichter T. S. Eliot in haar verklaring bij het bereikte brexitakkoord. Toeval of niet, maar het vers werd ook geciteerd op de uitvaart van Margaret Thatcher.

Margaret Thatcher behaalde in 1987 voor de derde keer op rij een indrukwekkende verkiezingszege. Het duurde een decennium vooraleer er in de Britse politiek opnieuw een leider zou opstaan met dergelijk electoraal succes. Dat was Tony Blair. Ondanks haar succes werd en wordt Thatcher verguisd als een van de meest gehate premiers uit de moderne politieke geschiedenis.

Voor de Britse Conservatives zelf duurde het tot 2019 vooraleer ze een verkiezingsoverwinning behaalden zoals in de Thatcherjaren. Die zege komt op het conto van Boris Johnson. Jawel: een van de meest verguisde politieke figuren van het moment. Johnson kreeg in december 2019 om en bij 42% van het Britse electoraat achter zich, net zoals Thatcher in juni 1987. Hij vierde zijn overwinning in Sedgefield, het vroegere kiesdistrict van Tony Blair dat in handen viel van de Tory’s. Interessant: Tony Blair eindigde ondanks zijn successen als een van de meest verguisde Labourpremiers. Hoe komt het dat deze bijzonder succesvolle premiers, uitgespuwd door heel wat commentatoren in allerlei media, erin slagen de bovenhand te halen bij het electoraat?

Country First!

De jaren 1980 tekenen het Verenigd Koninkrijk als een land van sociale onrust en groeiende ongelijkheid. Het campagnethema van de Tory’s in 1987 was patriottisme. In hun propagandafilmpjes zag je een wapperende Britse vlag, ging het over ‘Freedom!’ en hoorde je op de achtergrond de vaderlandslievende hymne: ‘I Vow to Thee, my Country’.

In 2019 was ‘Get Brexit Done’ het centrale thema. Na jaren van brexitgeruzie beloofde Boris Johnson de zaken klaar te krijgen. De mensen die twijfelden aan zijn belofte, of die uitstel eisten of een nieuw referendum of gewoon doodleuk brexit wilden schrappen ‘geloven niet in Brittannië’ bezwoeren de Tory’s keer op keer. ‘Believe in Britain’ was en is een populaire slogan bij brexiteers.

Net als in 1987 hamerde Labour in de campagne op de ongelijkheid en op de slechte staat van de gezondheidszorg. En net als toen ging de kiezer voor het patriottische verhaal. Het vooral op Londen gerichte commentariaat reageerde met ontzetting. Dit had niemand zien aankomen. Boris Johnson slaagde erin om kiesdistricten achter zich te krijgen die ooit oninneembare Labourforten waren. Hij connecteerde met kiezers die enkele jaren ervoor David Cameron een omhooggevallen upperclass Tory vonden. Boris zat op dezelfde scholen en komt uit dezelfde klasse als Cameron, maar ‘BoJo’ kwam er vlot mee weg.

Geen ideoloog

Nu presenteert premier Johnson een brexitakkoord. De reactie van de tegenstanders is er een van ongeloof en afkeer. Ongeloof, omdat de premier opnieuw doet waartoe niemand hem in staat achtte: een akkoord bereiken met de EU. Op zich vreemd dat men zich telkens opnieuw verkijkt op de politicus Boris Johnson. Hij werd de voorbije tijd, vooral sinds het brexitrefendum, als een Britse variant van Donald Trump versleten. De Brit hanteert net als de Amerikaan met gemak de populistische trom, maar dat geldt voor elke uitgekiende politicus of die nu rechts of links is.

Boris Johnson is een opportunist, maar – en dat vergeet men veel te gemakkelijk – geen gelijkhebberige ideoloog. Aan het einde van de 20ste eeuw genoot hij als journalist bij The Daily Telegraph en later als hoofdredacteur bij The Spectator het imago van een rechtse en conservatieve scherpslijper. Enige tijd later was hij een hippe burgemeester van Londen, traditiegetrouw een rood en progressief bolwerk. U kent ongetwijfeld het verhaal van de twee teksten die hij in het voorjaar van 2016 opmaakte. De ene brief was een betoog pro brexit, de andere een betoog ertegen.

Negen levens

Boris Johnson ging ook meermaals politiek dood. Kort na het brexitreferendum in 2016, verkeek hij zijn kans op het premierschap toen hij door zijn brexitkompaan Michael Gove in de steek werd gelaten waardoor Theresa May het roer overnam van David Cameron. In 2018 toen hij als reactie op het zogenoemde Chequersplan van Theresa May ontslag nam uit zijn ambt van minister van Buitenlandse Zaken schreef men hem andermaal af. In de zomer van 2019 presenteerde Johnson zich onder luid gejuich van zijn achterban als de man die de brexit zou klaren. ‘Hoe doet hij het?’ vroeg een politiek journalist zich hardop af. ‘BoJo’ werd dan toch premier van het VK.

Met zowel het uittredingsakkoord van 2019 als het pas bereikte handelsakkoord verraste de premier telkens vriend en vijand. Al bevatten de twee teksten heel wat Britse toegevingen. Denk maar aan de positie van Noord-Ierland. Wat er daarover overeengekomen werd, vormde een van de hoofdredenen waarom Johnson in 2018 ontslag nam als minister van Buitenlandse Zaken. Nu is het ‘the best deal for Britain‘. Het kersverse handelsakkoord zou volgens hoofdonderhandelaar Lord David Frost een ‘moment of national renewal‘ moeten betekenen. De eurosceptische parlementsleden zijn op het ogenblik van schrijven het hele akkoord onder de loep aan het nemen. Niet om de economische implicaties ervan na te gaan, maar om te zien of het akkoord van het VK werkelijk een soevereine natie maakt.

Economische doemberichten

Nu het brexitakkoord tegen hun verwachtingen in op tafel ligt, hanteren de brexittegenstanders dezelfde argumenten als in 2016, en 2018 en 2019. Het debat en hun kritiek hamert keer op keer op de economische impact van de brexit. Ze vertellen dat Britain de brexit economisch niet aankan. De critici reduceren daarmee het hele brexitthema tot zijn economische implicaties. Keer op keer tonen peilingen aan dat die economische argumenten weinig teweegbrengen bij de eurosceptische kiezers.

In volle onderhandelingschaos, toen het lang niet zeker was dat er handelsovereenkomst zou bereikt worden, bracht het dagblad The Daily Mirror een peiling uit waaruit bleek dat ook in december 2020 een Leave-campagne een meerderheid zou kunnen halen in een brexitreferendum. Interessant om te weten: de progressieve The Daily Mirror steunde in 2016 Remain. Professor John Curtice, de peilinggoeroe van de Britten, concludeerde quasi hetzelfde. Met dat verschil dat hij vaststelde dat een grotere groep vindt dat de keuze van 2016 achteraf gezien niet de beste was. Het land blijft ‘divided down the middle on Europe’.

Wissel van de wacht veraf

De Tory’s leiden het VK nu al iets meer dan tien jaar. De partij zag zijn stemmenaantal in elke verkiezing sinds 2010 met tien procent stijgen. In 1997 kon Tony Blair de achttien jaar regerende Tory’s van de macht verdrijven, omdat hij met zijn partij een andere koers voer. Eentje die wel vertrouwen had in het VK, ‘Cool Britannia‘ klonk het toen. Het is frappant dat, ondanks het Covid-moeras waarin de regering van Boris Johnson belandde, de Tory’s aan kop blijven in de peilingen. Zolang Labour, want dat is het enige mogelijke alternatief in het Britse kiessysteem, er niet in slaagt zijn zaken op orde te stellen dan blijft de macht nog even veraf.

Labour is voor veel kiezers gewoon te anti-Brits geworden. De traditionele werkmansdistricten gingen in 2016 en 2019 overstag voor het patriottisme van de winnende campagnes. Dus stemt de working class vandaag vooral Tory. En al heeft de brexit een grote impact op het wel en wee van dit deel van de bevolking, je moet als politicus ‘geloven’ in Britain. Thatcher wist het, Blair wist het en ook Boris Johnson weet het. Met het vaccin en een brexitakkoord op zak kan hij nog een tijdje door.

John Curtice

Het succesrecept van Boris Johnson

De strijd tegen brexit wordt opgevoerd