De Europese Ombudsman opende op 11 februari een nieuwe zaak over de relatie tussen de Europese Commissie en de tabakslobby. Een belangrijk signaal, temeer omdat de Europese Commissie nog steeds weigert alle interacties met de tabaksindustrie publiek te maken terwijl dit in 2016 was beloofd. De grote vraag is nu of de Ombudsman aan activisme doet of ernstige corruptie op het spoor is.

De grens tussen beïnvloeding en omkoping is dun

De achterkamertjes van de Europese Commissarissen vormen een steeds groter probleem, naarmate het Europees budget toeneemt en ook de Europese regelgeving verder uitdijt. Volgens de Europese Ombudsman kan het niet dat een lid van de Europese Commissie overstapt naar een lucratieve baan bij de tabakslobby. Daarom heeft de ombudsman zich al vijf jaar vastgebeten in dit dossier.

Over public affairs en lobbying bij de Europese instellingen doen veel verhalen de ronde. Het ene al geloofwaardiger dan het andere. Op zich is het behartigen van belangen normaal, maar de grens tussen beïnvloeding en omkoping is dun. Het is dus essentieel dat een publieke instelling een vorm van hygiëne aan de dag legt. Uiteraard zit er ook een pak hypocrisie in de publieke perceptie van lobbyisten. Vakbonden, milieubeweging of ideologische groepen worden zelden scheef bekeken als ze invloed proberen uit te oefenen op de EU. De bedrijfswereld daarentegen wordt meteen als de vijand of de baarlijke duivel afgeschilderd.

Herziening Tabaksrichtlijn beroert gemoederen

In essentie zijn echter beide clusters van lobbygroepen een aanfluiting van een eerlijk democratisch proces. Bij de EU is dat democratisch proces van regelgeving al zeer fragiel aangezien de onverkozen Europese Commissie als enige initiatiefrecht heeft om nieuwe regelgeving te bedenken. De Europese Raad die een soort indirecte democratische vertegenwoordiging is van de burgers (via de regeringsleiders van de lidstaten) en het rechtstreeks verkozen Europees Parlement mogen deze regelgeving enkel goedkeuren of afkeuren. Daarom natuurlijk zou de Europese Commissie door haar bijna technocratische almacht juist uiterst terughoudend moeten zijn qua interacties met drukkingsgroepen of lobbyisten van bedrijven of sectoren.

Omdat de aangepaste Tobacco Products Directive (TPD) waar de Europese Commissie aan werkt in 2021 in voege zal treden, is dit dossier op dit moment hoogst controversieel en hebben alle ‘belanghebbenden’ een tandje bijgestoken om de tegenpartij slecht af te schilderen. Bij de vorige herziening van de TPD, in 2014, leidde dit tot spionageverhalen met zogenaamde professionele inbraken bij ngo’s in ware Watergate-stijl. Zelfs de hoofdjurist bij de Europese Commissie in dit dossier ging plots bij Philip Morris International aan de slag

Geen obscuur schaamlapje

De Europese Ombudsman Emily O’Reilly viel daarom al in 2016 fel uit naar de Europese Commissie omdat deze de ‘interacties’ van de Maltese commissaris voor gezondheid, John Dalli, die naar de tabaksindustrie overstapte, niet vrijgaf. De ngo Corporate Europe Observatory (CEO) had toen klacht ingediend. Nu is CEO geen gewone ngo die meer transparantie wil. Het is een ngo van groenlinkse signatuur die fundamenteel vijandig staat tegen het bedrijfsleven en actief is op zowat alle groene stokpaardjes. De leden zijn trouwens actief in tal van ander ngo’s zoals Transnational Institute (TNI) en European Youth Forest Action (EYFA).

Ombudsman O’Reilly klaagt nu aan dat de Europese Commissie nog steeds niet de in 2016 opgelegde transparantie toont. De Europese Ombudsman is geen obscuur schaamlapje. Het is een ernstige en noodzakelijk Europese instelling die activisten helaas vaak voor hun kar spannen. Sedert het Verdrag van Lissabon bestaan naast de zeven hoofdinstellingen van de Europese Unie (de Europese Raad, de Raad van de EU, het Parlement, de Commissie, het Hof van Justitie, de ECB en de Rekenkamer) ook vier aanvullende organen. Dat zijn het Comité der Regio’s, het Economisch en Sociaal Comité, de Europese Investeringsbank (EIB) en de Europese Ombudsman.

De eerste twee moeten de lokale en regionale besturen en de arbeidspartners een platform geven om via inspraak het EU-beleid te informeren en te sturen. De laatste moet de Europese burger beschermen tegen Europese ambtelijke willekeur en toezien op fatsoenlijk Europees bestuur. Voor corruptie en fraude is dan weer het Europees antifraude-agentschap Olaf bevoegd dat onder de Europese Commissie valt.

Draaideuren

De Europese Ombudsman wees afgelopen vrijdag de Europese Commissie op een ernstig probleem in wat ze revolving doors of draaideuren plegen te noemen. De revolving doors zijn een fenomeen waarbij goedbetaalde politici en topambtenaren overstappen naar lucratieve baantjes als consultant of adviseur bij lobbygroepen, bedrijven enzovoort waarmee ze in hun functie mee moesten onderhandelen. Het ergste voorbeeld tot dusver was de overstap van voormalig Commissievoorzitter José Manuel Barroso naar de Amerikaanse investeringsbank Goldman Sachs. Los van het feit dat het sowieso onkies is, zou er steeds een ontluizingsperiode moeten in acht worden genomen om de schijn van partijdigheid of betaling voor bewezen diensten tegen te gaan.

De Europese Unie heeft om corruptie tegen te gaan twee belangrijke instrumenten namelijk het Transparency Register waar elke lobbyist zich dient in te schrijven en kenbaar te maken en een reglement dat stelt dat elke ambtenaar boven een bepaalde graad al zijn afspraken moet registreren. Die zijn dan dankzij de openbaarheid van bestuur raadpleegbaar. Vooral de leden van de Europese Commissie zelf en een aantal directeurs-generaal bij de Europese Commissie lappen die regels bijna altijd aan hun laars. De regel is nochtans eenvoudig: wie zich niet registreert krijgt geen afspraak. Althans in theorie.

Een schot voor de boeg van de Europese Commissie?

Op de Best in Brussels website staat te lezen: ‘De Commissie, die nochtans alom erkend wordt als meer vooruitstrevend in transparantie dan de Raad en het Europees Parlement, kreeg ook kritiek voor het niet uitbreiden van haar “geen registratie, geen meeting”-regel naar functionarissen op lager niveau en zo voor volledige transparantie te zorgen. Enkel de 250 hoogstgeplaatste werknemers van de naar schatting 30 000 Commissie-werknemers wordt [door deze regel] gedekt.’

Op zich bestaan ook andere bronnen zoals Votewatch of LobbyFacts om uit te vissen wat het stemgedrag van Europarlementariërs is of welke lobby’s actief zijn. In dit geval is de vraag echter of deze actie van de Europese Ombudsman een schot voor de boeg van de Europese Commissie is. Daarna dringt zich een tweede vraag op: zit CEO daar weer achter? Indien niet is het dan omdat de Ombudsman op de hoogte is van onoorbare feiten binnen de Europese Commissie. Treedt de Ombudsman dus op omwille van politiek of omwille van corruptie?

John Dalli

Big Tobacco in de achterkamers van de Europese Commissie