In 1994 nam een jongedame van negentien het woord op de jaarlijkse partijconferentie van de Liberal Democrats, de derde partij van het Verenigd Koninkrijk. Ze sprak vrolijk en daagde de oudere partijleden met een grijns uit. Tegen de wil van de partijleiding in legde ze een motie voor die de aandacht trok van de nationale media, en dat is opmerkelijk want het partijcongres van de kleinere partij wordt nogal gemakkelijk genegeerd. ‘We do not believe people are born to rule’, sprak ze. Haar motie die pleitte voor de afschaffing van de monarchie werd met een grote meerderheid weggestemd, en de jonge Liz Truss verbrandde zich bij de partijtop.

Brandend van ambitie

Politieke gedrevenheid kreeg Elizabeth ‘Liz’ Truss (47) mee met de paplepel. Haar moeder, een onderwijzeres, voerde campagne tegen kernwapens en haar vader, een wiskundeprofessor, was een overtuigd lid van de linkervleugel van Labour. Samen met haar ouders trok ze in haar kinderjaren mee naar anti-Thatcherbetogingen die her en der in het Verenigd Koninkrijk plaatsvonden. Truss studeerde filosofie, politieke wetenschappen en economie aan Merton College in Oxford. Ze werd er een enthousiast lid van de Hayek Society, waar vooral jonge LibDems en Tory’s samenkwamen.

Het is in die periode dat Liz Truss, die nog enkele jaren eerder campagne voerde voor de liberalisering van cannabis, lid werd van de Conservatives. Op dat ogenblik bevond die partij zich in volle crisis. De regering van John Mayor implodeerde en New Labour van Tony Blair bleek de politieke toekomst.

Toen David Cameron de partij in handen nam in 2005 kon de ambitieuze Liz Truss opklimmen tot de ‘A-list’, de lijst van potentiële kandidaten voor een parlementszetel. De partijachterban had het moeilijker met de jonge Truss. Ze wantrouwden haar omdat ze in haar prille huwelijk overspel pleegde met parlementslid Mark Field voor wie ze werkte. Zijn huwelijk liep stuk en haar man vergaf het haar.

‘Liz wint altijd’, volgens een medestander. In 2010 geraakte ze verkozen en al snel verkreeg ze verschillende rollen binnen de regering. Voormalig parlementslid Anna Soubry herinnert haar als een van de meest ambitieuze mensen die ze ooit ontmoette binnen de partij: ‘Ik ben er oprecht van overtuigd dat men haar allerlei functies gaf om van haar gezeur verlost te zijn. Ik vind haar ambitie ontegensprekelijk groter dan haar bekwaamheid.’

Knettergek of slim?

Door de jaren heen liet Truss zich wel vaker opmerken door haar, nou ja, vreemde uitspraken. Toen ze in 2014 als minister van Landbouw op een partijcongres sprak over de ‘grote schande’ dat de Britten meer kaas importeren dan omgekeerd, lachte het hele land haar zowat uit. Haar speech – waarbij ze vrolijk werd van de opening van nieuwe varkensmarkten in China – leek zo uit een sketchshow te komen. ‘Ze had duidelijk ergens opgevangen dat je veel moet glimlachen wanneer je een redevoering geeft’, vertelde een diplomaat. ‘Ze deed dat iets te goed.’

Tijdens de Brexitcampagne van 2016 ging ze voor ‘Remain’ en noemde de hele Brexit-idee ‘onverantwoord’. Ze vond dat haar tegenstanders achterhaalde ideeën hadden over de plek van het VK in de wereld. Het is dan ook ironisch dat ze drie jaar later zich als een van de eersten schaarde achter de kandidatuur van Boris Johnson voor het premierschap.

In een razendsnel tempo was Liz Truss verveld tot een echte brexiteer. Critici van de politica verwijten haar dat ze eerder verpakking is dan iemand met echte inhoud. Volgens Dominic Cummings, het brein achter de Brexitcampagne en de kiescampagne van de Tory’s in 2019, is Liz Truss ‘het dichtste bij wat je knettergek kunt noemen’.

Boris Johnson beloonde Truss voor haar steun door haar minister van Buitenlandse Zaken te maken. In die hoedanigheid rees haar ster bij de Toryachterban pijlsnel als een raket. De ferme houding van Truss tegenover Rusland en de Europese Unie leverden haar het gejuich op van de partijleden. ‘Ja, ze maakt soms domme fouten, maar ze is ontzettend gedreven. Slim ook.’, volgens een diplomaat.

Ze bleef tot op het laatste moment Boris Johnson trouw terwijl de ene na de andere minister zijn of haar handen van het merk ‘Boris’ aftrok. Ze begon de leiderschapcampagne als een underdogfiguur. Rishi Sunak won de steun van de parlementaire fractie en Truss kwam als tweede uit de bus, ver achter de voormalige minister van Financiën. Sindsdien heeft ze de wind in de zeilen.

Zegezeker

Veel ‘true blue’ Tory’s zijn enthousiast over het vooruitzicht van een premier Truss en zien het als het begin van een tijdperk van lagere belastingen. Truss belooft haar achterban onmiddellijke verlichting van de stijgende overheidskosten. Haar tegenstander gelooft niks van deze ‘Trussonomics’. Sunak biedt aan om amper de helft van zijn eigen belastingverhogingen terug te draaien en dat in de loop van de rest van het decennium. Meer beloven, zegt hij, is ‘sprookjes’ verkopen.

Ook de voormalige minister van Financiën onder Margaret Thatcher, Nigel Lawson, vindt dat Liz Truss niks van economie begrijpt. Dat is vervelend voor de kandidaat-premier die zo graag via haar kledij en uitspraken koketteert met Margaret Thatcher. Dat doet ze overigens tot grote ergernis van haar ouders die niks te maken willen hebben met de politieke ideeën van hun dochter.

Truss zegt dat een betere toekomst mogelijk is met voldoende visie, ideeën en, misschien wel het allerbelangrijkste, vastberadenheid. ‘The reason that I became a Conservative,’ vertelde Truss in een podcast, ‘is I hate being told what to do.’ Volgens haar team zijn de te hoge lonen in de publieke sector slecht voor de belastingbetalers en het ondermijnt de werving door bedrijven uit de particuliere sector, waardoor die talent mislopen. Het plan van Truss om ambtenarenlonen terug te schroeven duurde echter minder dan een dag. Het werd aangevallen door een van de machtigste groepen lobbyisten binnen de Conservatives: de noordelijke Tory-parlementsleden. Ze schrapte het beleidsplan binnen enkele uren. Het deed twijfels rijzen over haar vastberadenheid. Er zijn ook tal van onbeantwoorde vragen over hoe Truss van plan is de inflatie onder controle te krijgen. Een van haar antwoorden luidt: ‘Ik ga voor economische groei.’ Hoe dat dan gebeurt is niet duidelijk.

Volgens een peiling van YouGov bij de Tory-achterban blijkt dat ze 20 punten voorsprong heeft op Sunak. Als ze premier wordt, zullen we de bekende figuren die rondom Boris Johnson staan ongetwijfeld terugzien. Veel van de parlementsleden die Sunak steunen, noemen haar ook de ‘Johnsonkandidaat’.

Een peiling van Redfield en Wilton voor The Spectator stelt vast dat de kiezers die Boris Johnson bij de laatste verkiezingen steunden zich achter Liz Truss scharen. Volgens hen is het waarschijnlijker dat Truss tegen China opkomt en ook dat zij de economie zal laten groeien, meer dan haar rivaal. De zegezekerheid van Liz Truss en de toenemende steun die ze ontvangt wordt door tegenstanders ‘the Truss Derangement Syndrome’ genoemd.

John Mayor

Kandidaat-premier van Verenigd Koninkrijk Liz Truss: van underdog tot gedoodverfde winnaar