Wat heeft een poepchique hotel in Londen gemeen met de Sint-Baafsabdij van Gent? Het hotel, The Savoye, was ooit het stadspaleis van John of Gaunt, geboren in de Gentse Sint-Baafsabdij. Hij groeide in de dertiende eeuw als vierde zoon van koning Edward III uit tot een van de voornaamste politieke figuren van het Engelse koninkrijk. Zo voornaam zelfs dat Engelse opstandelingen zijn mooie paleis platbrandden in 1382 omdat hij synoniem was geworden voor de koninklijke almacht en het daarmee gepaard gaande wanbestuur.

Wie was hij nu echt?

Het boek The Red Prince. John of Gaunt, Duke of Lancaster verscheen in de late lente van dit jaar en werd door historica Helen Carr geschreven. De dame was eerder aan de slag als onderzoekster voor historische documentaires voor de BBC, SkyArts, Discovery en CNN. ‘Welke naam is er beroemder op de lijst van Engelse prinsen’, vraagt ze zich met de woorden van een vroeg-20ste eeuwse biografe af. Vandaag krijg je algauw een lijstje van Windsorprinsen, maar deze jetsetroyals zijn niets in vergelijking met Jan van Gent. Carr moet echter toegeven dat over die Engelse prins eigenlijk niet zo gek veel geweten is. Hij is vooral een deel geworden van de nationale mythe van Engeland. Shakespeare laat in zijn Richard II Gaunt vanop zijn sterfbed één van de beroemdste odes op het koninkrijk oreren: ‘This royal throne of Kings, this sceptered isle, this earth of majesty, this seat of Mars’ en ga zo maar door.

Jan van Gent is de vader van koning Henry IV, die zijn eigen neef Richard II van de troon stootte. Hij wordt beschouwd als de stamvader van de Lancasters die de rode roos — althans, zo wil de mythe — voeren als embleem in de bekende Rozenoorlogen. Hij was de broer van de bekende ‘Black Prince’, begraven in de kathedraal van Canterbury, en hij was de zoon van die grote koning Edward III. Maar wie was Jan of John zelf eigenlijk?

Folklore en werkelijkheid

Het antwoord op die vraag vind je niet in dat Londense hotel. Om de prins van dichtbij te voelen moet je naar Rothwell in Yorkshire. Daar hangt in de plaatselijke kerk de jas van de prins en hertog van Lancaster. Het hangt nog slechts met haken en ogen aan elkaar, een reliek van quasi zes eeuwen oud. In Rothwell kreeg de prins het aan de stok met een andere man over een dienstmeisje in zijn kasteel. John of Gaunt doodde de lagere edelman in een duel. Volgens de lokale folkore zou Gaunt ook het laatste wilde everzwijn in Engeland hebben gedood in de bossen rond Rothwell.

Gelukkig schetst Helen Car een diepgaander portret van John of Gaunt in haar boek. Ze toont een man van vlees en bloed, een man met bijzonder veel passie op het slagveld en in het (buiten)echtelijke bed. Hij huwde drie keer en was vader van een rits nakomelingen, binnen en buiten zijn huwelijken.

Rijkelijk bedeeld

Maar bovenal was John een politicus die van belang bleek voor zijn aftakelende vader Edward III en even aftakelende broer, Edward van Woodstock – die zwarte prins – en uiteindelijk voor zijn neefje Henry IV die als tienjarig jongentje het koninkrijk diende te besturen. John of Gaunt werd de rijkste man van Engeland en had alle kans om de macht te grijpen in de periode dat hij als regent voor zijn neef optrad. Zijn middeleeuwse trouw aan de gezalfde vorst weerhield hem van die zet.

John eiste wel de troon van Castilië op. Dat deed hij op basis van de rechten van zijn tweede echtgenote, Constance, die hij overleefde. Hij droeg vanaf 1372 de titel van koning van Castilië en sloot van dan af al zijn briefwisseling af met ‘Yo el Rey’, ik de koning. Zijn verschillende pogingen om Castilië effectief in bezit te nemen draaiden allemaal uit op mislukkingen. Na vijftien jaar stelde hij zich in een akkoord met de werkelijke koning van Castilië tevreden met een imposante jaarlijkse geldsom. Dat is ook meteen het meest imposante aan de man: zijn rijkdom. John of Gaunt was tijdens zijn leven een van de rijkste mensen in Europa.

Een gehate mecenas

Zijn positie, zijn mislukte militaire campagnes en zijn rijkdom zorgden ervoor dat hij voor de boze bevolking tijdens de Peasants’ Revolt van 1382 het mikpunt werd van woede en spot. De hoge persoonlijke belastingen die de hofhouding van Richard II aan het volk oplegde, moest de diepe put die de Honderdjarige Oorlog en de pestepidemie van midden de 14de eeuw hadden geslagen terug opvullen. Dit werd niet gepikt en de belastingambtenaren werden aangevallen en in het beste geval weggejaagd uit de dorpen. John of Gaunt had het geluk dat de Schotten ook moeilijk deden op het moment dat zijn eigen bevolking naar de wapens greep, want hij stond op het lijstje van de ‘te onthoofden notabelen’. Hij heeft zelf bijna niets gemerkt van de Peasants’ Revolt die slechts iets meer dan twee weken duurde en waarbij al zijn kostbaarheden in Londen in de vlammen opgingen of in de Thames werden geworpen.

Helen Carr weet ook te vertellen dat John of Gaunt een mecenas was. Hij beschermde en stimuleerde Geoffrey Chaucer, de auteur van de bekende Canterbury Tales. Later werd de auteur zelfs zijn schoonbroer toen Gaunt op oudere leeftijd huwde met Katherine Swynford, een Henegouwse die hij had leren kennen toen ze de kindermeid werd van een zijn kinderen.

Hij nam ook de theoloog John Wycliffe in bescherming wiens ideeën een voorafname van het protestantisme inhielden. Ironisch genoeg waren de woorden van Wycliffe een belangrijke inspiratiebron voor de opstandelingen van 1382. En blijkbaar is de kans heel groot dat het John of Gaunt geweest is die het gedicht ‘Sir Gawain and The Green Knight’ bestelde.

Stamvader

Maar Gaunt liet vooral dus kinderen na. Zoals gezegd het huis Lancaster, maar ook het huis Beaufort komt uit zijn lenden voort. De kinderen die hij met Katherine Swynford verwekte zijn de Beauforts, de voorouders van de Tudorkoning Henry VII. Met andere woorden: alle Engelse monarchen vanaf de 15de eeuw zijn op de een of andere manier de nazaten van John of Gaunt.

De Gentenaars zal al dat gedoe met nakomelingen niet verbazen. Over John of Gaunt, het petekind van Jan van Brabant en Jacob van Artevelde die hem boven de doopvont hielden, werd immers geroddeld dat hij niet de echte zoon van Edward III was, maar het kind van een ‘Flemish commoner’.

John Wycliffe

Een Vlaamse prins van Engeland