Probeer het u concreet voor te stellen: er zijn dus personen die alle 273 afleveringen van de VRT-serie De Kampioenen hebben uitgekeken om ze te checken op politiek incorrecte verhaallijnen of niet zo kosjere uitspraken. Dat is 180 uur kijken naar de grollen en luimen van Balthasar Boma, Xavier Waterslaeghers, Pascale, Carmen, Doortje en andere personages die tussen ettelijke dagschotels in een flinterdunne plot vullen met in tussentaal gedebiteerde Vlaamse tooghumor. Dit laatste letterlijk te nemen.

Men kan deze mensen van de programmacharterraad, want zo heet die controlecommissie, niet genoeg vergoeden: hun inspanning is vergelijkbaar met deze van rechercheurs van de zedenpolitie die heel de dag kinderporno bekijken op zoek naar hints in het decor die tot aanhouding kunnen leiden. Zoals bekend worden deze onderzoekers permanent psychisch begeleid om te beletten dat ze ontwricht zouden geraken, zelf aan schoolpoorten zouden gesignaleerd worden.

Achttien afleveringen zijn er uiteindelijk geschrapt. Niet geknipt of van waarschuwende onderschriften voorzien, maar gewoon geschrapt, niet meer te bekijken. In de meeste gevallen was er een zwarte medemens bij betrokken en viel het n*-woordje. Al ging het hier en daar ook om een acteur die ondertussen is veroordeeld wegens bezit van… kinderporno. Geen bewijs van goed gedrag en zeden, geen TV-herhaling.

Foute stereotypen

Het wordt tijd dat Unizo zich met deze karikatuur van het Vlaamse ondernemerschap bemoeit…

Achttien op 273, dat valt uiteindelijk nog mee. Want heel dit format is zo fout als wat, met typetjes die stuk voor stuk karikaturale uitvergrotingen zijn van la condition humaine: alle vrouwen zijn seuten, vampen of kletswijven, alle mannen zijn sullen, macho’s of schlemielen. Zelfs de hondjes zijn ridicule fifi’s met een strik rond de staart. Foute stereotypen dus. Dat het programma onderhuids aanspoort tot corruptie in de voetbalsport, tot daaraan toe. Maar dat ondernemersorganisatie Unizo nog nooit gestruikeld is over de hilarische figuur van Balthasar Boma, fabrikant van oneetbare worsten en een blamage voor het Vlaamse ondernemerschap, snap ik werkelijk niet.

Of wat te denken van sergeant Xavier Waterslaeghers, vertolkt door de diepbetreurde Johny Voners, die onder de sloef ligt, zich aan één stuk bezuipt, nog nooit in de buurt van enig wapen is gesignaleerd, en in zijn vrije tijd als keeper alle ballen doorlaat: past dit wel in een tijd dat de Russen in onze achtertuin lelijk huishouden? Wat voor een boodschap is dit vandaag? En waarom laat Ludivine Dedonder deze stuitende aansporing tot defaitisme passeren, en dat in een tijd dat Russia Today gewoon uit de ether werd gehaald door een alerte mediaminister?

Om maar te zeggen: De Kampioenen zijn zo ‘fout’ dat men heel de serie beter geruisloos in de archieven dumpt, met een rode stempel erop. Tenzij men snapt dat dit humor is. H-u-m-o-r. Niet direct de meest verfijnde vorm ervan, geen subtiele satire, maar toch: humor, volkshumor, kolder. En jawel, in de jaren ’90 kon er meer dan vandaag, op zich een betekenisvol en niet bepaald geruststellend gegeven.

De verontwaardiging van John Cleese

‘Don’t mention the war…’

De Britse komiek John Cleese tilt zwaar aan de doorgeslagen politieke correctheid van na de millenniumwende, die nu als wokeness is herboren en de allures krijgt van een Maoïstische afrekeningscultuur. Binnen de BBC, in vervlogen tijden een icoon van kwaliteitstelevisie, werd ook Fawlty Towers, ‘het beste humoristische programma ooit’, door een commissie besnuffeld. Het bleef bij waarschuwende onderschriften. Maar dat een overheidszender, gefinancierd met belastinggeld, de toon aangeeft in de nieuwe censuurgolf, is veelbetekenend.

Daartoe is een hoop volk aan het werk. Binnen de VRT is er dus die geheimzinnige Programmacharterraad – waarvan de VRT de samenstelling niet wil bekendmaken- die waakt over de toepassing van het programmacharter, ‘een set van ethische en redactionele standaarden, die gebaseerd zijn op interne en externe ervaring en expertise’. Deze raad wordt bijgestaan door een adviseur programma-ethiek. Dat is voormalig taaladviseur Ruud Hendrickx. De nieuwsdienst heeft nog eens een aparte deontologische kamer, waarvan ombudsman Tim Pauwels het publieke gezicht is, om alle boze briefschrijvers af te schepen.

Al deze raden, commissies en adviseurs kijken de eigen creativiteit op de vingers, ‘screenen’ het geproduceerde materiaal, reviseren oud materiaal, en toetsen elk woord of beeld af aan een politiek correcte code, gericht op het afbakenen van grenzen. Inzake humor is dat een contradictie, want goede humor zoekt altijd de grens op, en satire gaat er soms over. Wat ons weer bij de verontwaardiging van John Cleese brengt. Als commissies en allerlei waakhondinstanties zich gaan moeien met het bestaansrecht van een mop, zaagt een democratie de poten vanonder haar eigen stoel.

Kafkaïtis

De VRT is als instituut bijzonder kwetsbaar voor deze vormen van Kafkaitis. Als overheidsinstelling herbergt ze mensen met een ambtenarenstatuut die regeltjes moeten volgen, maar ze tegelijk ook opstellen, en het publiek beschouwen als een voorwerp van bevoogding. Iets dat ook moet gereguleerd en geadministreerd worden. Die reflex zit tot diep in de journalistieke klasse. De filosoof Max Weber (1864-1920) heeft daar behartenswaardige dingen over geschreven: het systeem heeft de neiging om te reguleren, gewoon omdat het zo de beste overlevingskansen heeft. Via allerlei protocollen en charters is er, naast de eigenlijke wetgeving, een wildgroei van regels die mensen in het gareel moeten doen lopen.

Bij de publieke omroep gebeurt dat onder het mom van objectiviteit, moreel fatsoen en goede smaak. De censuurambtenarij die opdoemt, via commissies en raden, is gewoon het verlengstuk van de overheidsbureaucratie. Deze mensen komen samen, discussiëren, stemmen, oordelen, veroordelen, en worden daar ook voor betaald. Ze voelen zich belangrijk, wat toch de voorwaarde is voor een geslaagd leven.

Het systeem doet het dus goed, de ambtenarij floreert, maar het produceert geen gram collectief welzijn. Terwijl men niet eens een recreatiedomein recreatief kan houden en de politiek op alle vlakken faalt, grijpt de controle op taal en gedrag om zich heen. De regels moeten er zijn, niet om de samenleving te laten functioneren, maar om de bureaucratie zelf een bestaansreden te geven.

Nieuwe narren

Alexander De Croo

Politieke correctheid is het ideale middel om die regelneverij een moreel blazoen te geven, en een hoop lieden een job plus existentiële voldoening te verschaffen. De ban van het n*-woordje heeft geen andere functie. Als het dat niet was, was het iets anders, en er zullen steeds weer nieuwe taboes opduiken. Dat de openbare omroep de commerciële zenders niet beconcurreert met kwaliteit maar met bedompte zelfcensuur, heeft gewoon te maken met haar DNA van staatsomroep. Het verschil met dictaturen en schijndemocratieën is maar relatief.

Rest dan nog de politiek. Ooit was de administratie het uitvoerend orgaan van de uitvoerende macht, nu is ze een, -wat zeg ik,- dé macht op zich geworden. Humor past als vloeibaar discours helemaal niet in de algehele bureaucratisering van de samenleving. Politici lopen verloren in hun eigen protserige retoriek, draaien hun kar, zemelen maar wat -zie de kernsaga-, en zijn eigenlijk de nieuwe narren. Om eens goed te kunnen lachen, daarvoor hebben we zelfs geen Kampioenen meer nodig, we zien ze elke dag in de politieke actualiteit.

Het vervangen van humor en satire, als subversieve expressievormen, door het circus van de machteloze machthebbers zelf, is dé clou van wat we de cacistocratie gaan noemen, het uitdijende imperium van de dwazen. U hebt het al begrepen: een nieuw boek is in de maak.

Johny Voners

Het typetje van Xavier Waterslaeghers is onduldbaar in deze tijden