Facebook-en Instagramgebruikers in Australië konden vorige week gedurende enkele dagen geen nieuws meer bekijken of delen via de sociale media. Facebook reageerde daarmee op een nieuw wetsvoorstel dat voor hen onaanvaardbaar was. De Australische regering deed enkele toegevingen waarna Facebook zijn kar keerde en de blokkade na enkele dagen ophief. Dit nieuwe wetsvoorstel en de daarop volgende discussie brengt ons opnieuw tot de vraag welke macht sociale media hebben. Wat is de verhouding tussen mediabedrijven en de sociale media? In deze aflevering van Doorbraak Radio geeft Jonathan Hendrickx, doctoraatsstudent verbonden aan Imec-SMIT, meer uitleg.

Het Australische wetsvoorstel

Australië wou aan de hand van een nieuwe wet techgiganten zoals Facebook ertoe verplichten om te betalen voor de link naar artikels van bijvoorbeeld nieuwssites. Europa kent sinds 2019 een gelijkaardige wetgeving, maar in Australië wou men nog een stap verdergaan. Wanneer er geen overeenkomst is over het te betalen bedrag tussen techgiganten en mediabedrijven, zouden Australische rechters kunnen tussenkomen. ‘De macht en het beslissingsrecht komen daardoor bij het Australische rechtssysteem te liggen.’ Verder was er in de nieuwe Australische wetgeving ook sprake van hoge boetes wanneer Google en Facebook niet tijdig zouden betalen.

Google en Facebook weigerden zich hier zomaar bij neer te leggen. Vooral Facebook ging frontaal in de tegenaanval en blokkeerde alle nieuwsberichten op zijn platformen. Verschillende onderzoeken toonden aan dat dit een grote impact had op het online verkeer naar Australische nieuwssites, zegt Hendrickx. ‘Er is sprake van 20 tot 30% minder bezoekers op de nieuwssites aangezien Facebook een belangrijke bron is.’ De Australische regering deed een toegeving en de sociale media mogen nu zelf bepalen hoeveel ze precies betalen. ‘De rechten en plichten uit het wetsvoorstel zijn dus afgezwakt.’

Het verdienmodel van sociale media

Mediabedrijven dienen uiteraard betaald te worden voor de artikels die ze schrijven. Maar stoppen Google en Facebook ook geld dat eigenlijk aan de mediabedrijven toekomt in hun eigen zakken? Google en Facebook ontkennen dat ze deze praktijk hanteren, zegt Hendrickx. Maar het valt wel niet te ontkennen dat sociale media met inkomsten uit advertenties aan de haal gaan.

Mensen bezoeken steeds minder nieuwssites rechtstreeks waardoor adverteerders eerder zullen investeren in advertenties op sociale media dan op nieuwssites. Google en Facebook zijn ook globale platformen waardoor ze efficiënt en doelgericht advertenties kunnen verkopen. ‘Sociale media bezitten veel meer data over gebruikers dan nieuwssites wat uiteraard aantrekkelijk is voor adverteerders.’

Heeft Facebook mediabedrijven nodig?

Aanvankelijk hoorden we dat Facebook de nieuwssites nodig heeft om de bezoekersaantallen hoog te houden. Maar recent onderzoek toonde aan dat dit eigenlijk niet klopt. Minder dan 4% van alle content die wordt gedeeld op Facebook is nieuwscontent. De blokkade van nieuwsberichten op Facebook zette dus eigenlijk de machtsverhoudingen op zijn kop. Deze blokkade had namelijk veel grotere gevolgen voor de mediabedrijven dan voor Facebook zelf. De symbiose tussen mediabedrijven en Facebook is dus geen ideale wisselwerking waaruit beide partijen evenveel voordelen halen, benadrukt Hendrickx. ‘De mediabedrijven hebben Facebook meer nodig dan dat Facebook hen nodig heeft.’

De laatste 15 jaar zijn mediabedrijven dus sterk afhankelijk geworden van sociale media. Hun klassieke verdienmodel is gebaseerd op inkomsten uit advertenties en bezoekersaantallen, en door de opkomst van techgiganten zijn de mediabedrijven daarin deels afhankelijk geworden van de sociale media. ‘Die afhankelijkheid zal alleen maar toenemen.’

Akkoorden in de rest van de wereld

Niet enkel in Australië ligt er een nieuw wetsvoorstel op tafel. Ook in Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk zijn er akkoorden met mediabedrijven. In deze landen hebben Facebook en Google een akkoord met de mediabedrijven om nieuws te delen via hun platformen in ruil voor een grote som geld. Deze akkoorden zijn het gevolg van een Europese richtlijn van 2019 die Google en Facebook ertoe aanzet in veel Europese landen te onderhandelen met lokale mediaspelers, zegt Hendrickx.

Vaak gaat het over de grote mediabedrijven en vallen de kleinere onafhankelijke nieuwsspelers uit de boot. ‘Dit is potentieel nefast voor de diversiteit in het medialandschap.’ Ook met de Vlaamse mediabedrijven, zoals DPG Media, zouden er onderhandelingen opgestart zijn maar momenteel is er nog niets concreet uit de bus gekomen.

Facebook en Google als grote winnaar

Met het nieuwe wetsvoorstel in Australië, maar ook door de akkoorden in de rest van de wereld, komen Facebook en Google als grote winnaar uit de bus. De grote verliezers zijn vooral de mediabedrijven, zowel de grote als de kleine spelers.

Het nieuwe wetsvoorstel verankert eigenlijk de dominante van de sociale media in wetgeving in plaats van deze open te breken, zegt Hendrickx.

Jonathan Hendrinckx

Jonathan Hendrickx: ‘De mediabedrijven hebben Facebook nodig, niet omgekeerd.’