Heeft u afgelopen weekend in het VRT-journaal de beelden gezien van het Nederlandse aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel? Waar asielzoekers buiten moesten slapen. Aan het begin van een reportage zei een man dat als hij vooraf had geweten dat het er zo aan toe zou gaan, hij ‘nooit naar Nederland was gekomen’. Dan hoor je rechtse kiezers denken…

Artsen zonder Grenzen verleende zorg in Ter Apel. Eén van hen, Judith Sargentini, voerde het woord. Het was een schande dat haar organisatie nu, voor het eerst in de geschiedenis, in Nederland actief moest zijn. Sargentini, afgestudeerd historicus, is sinds januari 2021 adjunct-directeur van Artsen zonder Grenzen in Nederland. Van 2009 tot 2019 was zij Europees parlementslid voor GroenLinks, in 2009 tevens lijsttrekker. Als rapporteur bepleitte ze met succes het activeren van de artikel-7-procedure tegen Hongarije.

Albergen

In Nederland worden Oekraïense vluchtelingen zonder meer aanvaard. Nu corona voorbij is, stromen ook de ‘traditionele’ asielzoekers weer toe. Voor die mensen is onvoldoende opvang. Deels als gevolg van beleid. Tegen de zin van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) werden de in 2015-2016 (toestroom uit Syrië) ingerichte locaties weer gesloten. Nu moeten opnieuw locaties ingericht worden.

Albergen is een dorp met drieduizend inwoners, onderdeel van de gemeente Tubbergen, in de oostelijke provincie Overijssel. Het COA kocht hier een leegstaand hotel aan, met de bedoeling om 300 asielzoekers te huisvesten. De regering passeerde de gemeenteraad van Tubbergen. Staatsrechtelijk bedenkelijk, ook als je verder vóór opvang bent. De plaatselijke bevolking was niet gelukkig met dit besluit. De eigenaresse van het hotel spande vergeefs een kort geding aan om de verkoop ongedaan te maken. Vervolgens probeerde iemand het hotel in brand te steken. De gemeenteraad wil niet meer dan 150 asielzoekers.

Asieldeal

De regering maakte vrijdag 26 augustus nieuwe asielplannen bekend. Dat ging niet makkelijk, omdat de coalitiepartijen tegengestelde opvattingen hebben. Het resultaat wordt daarom ‘asieldeal’ genoemd.

Er was ophef omdat in Albergen inwoners en plaatselijke politici buitenspel werden gezet. Daarop volgde beleid dat de burgers buitenspel zet. Asielzoekers moeten meer verspreid worden over het land. Daarbij kunnen gemeenten gedwongen worden asielzoekers op te vangen. In ruil daarvoor zegt Nederland de Turkije-deal op en wordt gezinshereniging ingeperkt. Een asielstop komt er niet. Volgens premier Mark Rutte zou Nederland daarvoor uit de EU moeten stappen.

Binnen de vierpartijencoalitie staan het links-liberale D66 en het christendemocratische CDA lijnrecht tegenover elkaar als het om stikstof gaat. Complicatie is dat de achterbannen van die twee partijen op die punten onverzoenbaar zijn. Hetzelfde probleem doet zich voor bij de overige coalitiepartners als het om asiel gaat. De rechts-liberale VVD (grootste partij, levert de premier) en de orthodox-protestantse en sociaaleconomisch linkse ChristenUnie (kleinste partij) verschillen hemelsbreed op het asieldossier. De VVD pleit al dertig jaar voor beperking van de instroom, de ChristenUnie wil barmhartigheid. De laatste partij vindt gezin belangrijk – en is daarom tegen inperking van gezinshereniging. Die bezwaren beginnen ook te spelen binnen het CDA.

Er lijkt overigens op dit dossier verschil te bestaan tussen kiezers en leden van de vier coalitiepartijen. Volgens het opiniepanel van duidingsprogramma Een Vandaag is een meerderheid van de kiezers voor inperking van de asielstroom. Bij D66 en ChristenUnie is dat percentage lager, maar nog steeds meer dan de helft. Het zijn de leden van de ChristenUnie die zich verzetten.

VVD en asiel

De eerste partijleider van een gevestigde partij die inperking van de asielstroom beperkte, was VVD-leider Frits Bolkestein, begin jaren negentig. Op de verkiezingscampagne van 2002 na (lijsttrekker was toen Hans Dijkstal, die eerder links-liberaal was) is het altijd een VVD-thema gebleven. We zullen nooit weten of Pim Fortuyn in 2002 zo succesvol was geweest als de VVD dat jaar wél nadruk had gelegd op integratie.

Sinds de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 is de VVD altijd grootste partij geweest. Zij leverde consequent de staatssecretarissen op dit dossier. Daarnaast diende voorjaar 2015 VVD-Kamerlid Malik Azmani een voorstel in op asielzoekers voortaan op te vangen in de eigen regio. Hoewel premier Rutte en verantwoordelijk bewindspersoon Klaas Dijkhoff lieten weten dat dit niet haalbaar is, lijkt het geen soloactie geweest. Azmani kreeg namelijk bij de eerstvolgende verkiezingen in 2017 plek 10 op de kandidatenlijst. Hij werd opnieuw woordvoerder asiel en migratie. In 2019 werd hij Europees lijsttrekker.

Een afwijkend geluid hoorden we in 2017. ‘Hoe meer asielzoekers, hoe beter’, zei de Amsterdame VVD-wethouder (schepen) Eric van der Burg. De VVD-Amsterdam is van oudsher een links-liberaal eiland binnen de overwegend rechts-liberale VVD geweest. In de jaren negentig kwam daar veel kritiek op de rechts-conservatieve koers van Bolkestein vandaan. Van der Burg werd afgelopen januari staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, waar ook asiel en migratie onder valt.

Ontevreden achterban

VVD-leden vragen zich al een tijd af of hun partij werkelijk probeert het aantal asielzoekers te beperken. Op partijcongressen is het doorgaans Paul Slettenhaar (wethouder in Castricum, daarvoor actief in Amsterdam) die dit onder de aandacht brengt. Zo ook afgelopen juni. Toen ging het hoofdbestuur in principe akkoord, waarop wat hem betreft niet hoefde te worden gestemd. De onvrede bleef. Vandaar dat de partij al enkele weken eerder een uitnodiging stuurde voor een ledenbijeenkomst over dit onderwerp, dinsdagavond 30 augustus. Aanvankelijk digitaal, maar na de ophef werd het een hybride bijeenkomst in Driebergen.

Joost Eerdmans, fractievoorzitter van JA21 in de Tweede Kamer, verwijst regelmatig naar Denemarken als voorbeeld van strenger asielbeleid. Maandag 29 augustus stelde VVD-Kamerlid Ruben Brekelmans echter op de radio dat dit onhaalbaar is. In 1992 zou Denemarken bij Europese onderhandelingen een opt-out bedongen hebben. Nederland heeft die niet. Dus kan Nederland volgens de huidige EU-verdragen geen asielstop invoeren.

In Driebergen werden de leden te woord gestaan door staatssecretaris Van der Burg en door Kamerlid Brekelmans. Als commentaren tijdens een Zoom-bijeenkomst maatgevend zijn, werd Van der Burg gezien als iemand die bij D66 had kunnen zitten. De sympathie lag eerder bij het Kamerlid. Al hoorde Van der Burg liever zichzelf spreken dan leden aan het woord te laten.

Debatfiche?

Rond 21.15-21.20 u veranderde de beeldvorming. Toen ging, nadat in de chat meermaals ‘Deense model?’ in beeld was verschenen, Brekelmans daarop in. Hij herhaalde wat hij de dag ervoor op de radio zei. Op de chat en in de zaal overtuigde dit niet. Waarom niet kiezen om dit punt opnieuw aan te kaarten in EU-verband?

Brekelmans leek toen de debatfiche op te dreunen die hij wellicht moest instuderen van de communicatieafdeling. De VVD stond als liberale partij ‘voor de rechtsstaat’. Partijen ‘die dwepen met buitenlandse dictators’ komen ‘op Twitter’ met onhaalbare voorstellen, terwijl verantwoordelijke partijen problemen oplossen.

De zaal zat vol met leden van gemeenteraden en Provinciale Staten. Mensen die hun politiek mandaat combineren met hun beroep. Veel aanwezigen waren veertigers en ouder. Die werden de les gespeld door een dertiger die pas anderhalf jaar Kamerlid is.

Als Van der Burg en Brekelmans kenmerkend zijn voor de landelijke politici, dan kijkt ‘Den Haag’ vol minachting neer op de rest van de partij. Punt is dat in de regering en de Staten-Generaal hooguit vijftig VVD-mandatarissen zitten. In gemeenten en provincies zijn dat er eerder 1500.

Opeens werd begrijpelijk waarom Joost Nijhuis uit Enschede een open brief publiceerde. Wordt vervolgd.

Joost Nijhuis

Wil de VVD van Mark Rutte wel het aantal asielzoekers beperken?