Al vijftien jaar is de Albanees-Muzelmaanse enclave Kosovo onafhankelijk. Gevechten met Servië en door de Verenigde Naties goedgekeurde bombardementen op Belgrado deden de Serviërs bakzeil halen. Nu wil het land toetreden tot de Europese Unie, zo bleek uit het betoog van president Vjosa Osmani in het Europees Parlement.

Het orthodox-christelijke land Servië weigert de republiek Kosovo te erkennen en beschouwt de enclave als een opstandige provincie, want Kosovo is volgens haar het hartland van de Servische beschaving. De mythische Slag op het Merelveld is immers de Guldensporenslag van Servië. Het land verloor weliswaar tegen een Ottomaans leger in 1389, maar verhinderde wel een verdere uitbreiding van het Turkse rijk naar het noorden. Alsof Groeninge nu in Frankrijk zou liggen. Elk jaar nog, op 28 juni, vieren de etnische Serviërs die nederlaag (Vidovdan).

Onafhankelijkheid

Niet dat die Serviërs nog een omvangrijke minderheid vormen. Hun aantal is sinds de eenzijdig uitgeroepen onafhankelijkheid door Hasjim Thaçi, de voormalige rebellenleider van het ‘bevrijdingsleger’ UÇK, gehalveerd tot zowat 100.000 mensen. De helft woont in drie noordelijke grensgemeenten rond Mitrovica, de anderen in kleinere concentraties in het zuidoosten.

Rond Mitrovica spelen zich ook de meeste ongeregeldheden af, hoewel er maar een kleine 20 procent Serviërs in de stad wonen. Ook bij de recente (uitgestelde) gemeenteraadsverkiezingen van 23 april kwamen in de vier noordelijkste gemeenten nauwelijks mensen opdagen: in Noord-Mitrovica 4,5 procent van de 18.000 kiesgerechtigden, in Leposavić amper 1 procent (141 kiezers), in Zvečan een kleine 3 procent en in Zubin Potok bijna 6 procent.

President

Het toeval wil dat uitgerekend de huidige president van Kosovo, Vjosa Osmani, uit de buitenwijk Zjabar van Mitrovica stamt. In het Europees Parlement kwam ze het belang van insluiting dan ook hartstochtelijk verdedigen ‘no matter their ethnicity, religion or other background‘.

Osmani pakte meteen het parlement in: ‘Vijfentwintig jaar geleden kreeg hier in Straatsburg onze visionaire leider, president Rugova, de Sacharovprijs van dit parlement. Toenmalig voorzitter José-Maria Gil-Robles loofde hem als “een man die de stem vertolkt van zijn volk, een volk dat zichzelf maar zelden kan laten horen”. (…) Ibrahim Rugova vroeg Europa toen om gezamenlijk onderdrukte volkeren te verdedigen.’ Met die uitspraak zette ze zich meteen op dezelfde lijn als Rugova.

Vrede

Ibrahim Rugova was een man van de vrede, het geweldloos verzet, de Gandhi van Kosova nog voor het echt zijn onafhankelijkheid kon uitroepen. Hij had in de diaspora Enver Hadri opgevolgd. Hadri, voorzitter van het comité voor de mensenrechten in Kosovo, werd op 25 februari 1990 in opdracht van de Joegoslavische geheime dienst UDBA door twee huurmoordenaars uit Belgrado doodgeschoten, toen hij in de late namiddag voor een rood licht wachtte in Sint-Gillis. Hij was met een lijst van vermoorde etnische Albanezen op weg naar het Europees Parlement. Pas in 2016 zouden de moordenaars in Brussel worden veroordeeld.

Tijdens de ontbinding van het communistische Joegoslavië, nam Rugova, de stichter van de Demokratische Liga (LDK) in 1989, Hadri’s taak over. Hij sprak zacht, zoals een bedaard academicus met zijn onafscheidelijke ascot in plaats van een stropdas. De Albanese Kosovaren – de grote meerderheid, die voor 90 procent achter hem stond na uitroeping van de onafhankelijkheid (1991) – verkozen hem in 1992 tot hun (in het buitenland niet-erkende) president van het land, dat nog altijd door Belgrado overheerst werd, en internationaal geen of maar een gedeeltelijke erkenning kreeg tot 2000. Rugova zou die functie opnieuw opnemen in 2002 onder VN-bestuur, bij erkende verkiezingen, en die uitoefenen tot zijn dood in 2006.

Geweld

Vjosa Osmani was vijftien toen Servië (begin 1998) met geweld de Kosovaarse vrijheidsstrijd wou neerslaan. Alleen de tussenkomst van de NAVO betekende de redding voor het land. Omdat ze geweld aan den lijve had ondervonden, speelde Osmani handig in op de gelijkenis met Oekraïne vandaag: ‘Wij hoeven ons de pijn en het lijden van Oekraïne niet in te beelden, we zijn er zelf doorgegaan. (…) Ons moreel oordeel heeft geen wijsgerige of politieke debatten nodig. Het antwoord is sowieso kristalhelder: er staat halverwege geen huis tussen democratie en vrijheid. (…) Wij delen de kleuren van onze vlag: de blauwe lucht, de gele zon: hoop op een nieuwe dageraad.’

Heel handig had ze een hele afvaardiging meegenomen: een vrouw die herhaaldelijk verkracht werd, maar nu als spreekbuis geldt van alle slachtoffers, een vrouw uit het volledig uitgemoorde Kroesja, die nu een coöperatieve leidt met afzet in heel Europa, filmregisseur Basjolli die triomfen oogstte op het ‘Sundance Festival’, de stichtster van een technologisch platform, een reddingswerker die mensenlevens een nieuwe zin gaf na de aardbeving in Turkije, de eerste journaliste als schrijfster-in-residentie, sportlui, popidolen, wiskundigen, … ‘We are a country of achievers‘, klonk het.

Europese waarden

En niemand is trouwer aan de Europese waarden als wijzelf, betoogde ze. ‘Kosovo is Europees en Kosovaar zijn betekent Europeaan zijn.’ Toen de intussen door 101 VN-lidstaten en Taiwan erkende onafhankelijkheid werd bevestigd, was er niet eens een nationaal volkslied. ‘Wij speelden Beethovens Ode an die Freude, de Europese hymne.’ Het parlement applaudisseerde om de haverklap, misschien uit opluchting, misschien uit eerlijke schaamte.

Maar ook Osmani’s waarschuwing viel niet te veronachtzamen. ‘In onze grondwet is de Euro-Atlantische Integratie nu verankerd. Dat is onze enige bestemming. (…) Kosovo heeft als eerste de strafmaatregelen tegen Rusland goedgekeurd. We hebben ontmijners opgeleid, slachtoffers van seksueel geweld opgevangen en vrije journalistiek beschermd.’ Metsola bood meteen een geschenk: ‘Vanaf 1 januari 2024 kunnen Kosovaren zonder visa rondreizen.’

José-Maria Gil-Robles

Kosovo wil toetreden tot Europese Unie