De Koude Oorlog-logica is deterministisch. Omdat tienduizenden Russische militairen verplaatst werden voor oefeningen en reorganisaties, hadden de Amerikaanse inlichtingendiensten, die beroepshalve zoals al hun collega’s in de wereld aan paranoia lijden, meteen het slechtste scenario voor ogen: een Russische invasie van Oekraïne. Dan speelt de volgende wetmatigheid: het overdrijven. Eerst 75.000, dan 95.000 en nu uiteindelijk 175.000 Russische soldaten zouden paraat staan.

Paranoia

Niemand heeft hen echter tot nog toe waargenomen. Het laatste getal is noodzakelijk omdat een aanval van minder soldaten tegen de 250.000 goed bewapende en gemotiveerde Oekraïense militairen een belachelijke veronderstelling is. In vorige artikelen beweerde ik dat een Russische aanval onwaarschijnlijk is o.a. omdat deze nefast zou kunnen uitdraaien voor het regime van Poetin. De geschiedenis leert evenwel dat dictatoriale leiders niet altijd rationeel handelen maar soms louter gevoelsmatig. Niets kan dus uitgesloten worden.

Oekraïne een soevereine natie?

De oorzaken van het Oekraïens-Russisch geschil zijn genoegzaam bekend. Poetin wil niet dat Oekraïne cultureel, economisch en vooral militair tot het Westen gaat behoren. Het militaire aspect is voor Poetin het belangrijkste. Hij duldt niet dat vanuit Oekraïne afgeschoten Amerikaanse raketten binnen de vijf minuten Moskou kunnen treffen. Dit is de koning schaakmat zetten.

De Westerse argumenten lijken redelijk: Oekraïne is een soevereine staat en kiest zelf zijn bondgenoten. Als Oekraïne lid wil worden van de NAVO en Amerikaanse raketten op zijn grondgebied wil plaatsen, mag niemand dat beletten! Theoretisch is dat een perfecte redenering als men geen rekening houdt met de geschiedenis van de Koude Oorlog en de gemaakte afspraken om een atoomoorlog te vermijden.

De Cubaanse rakettencrisis van 1962 als precedent

Er is bovendien een belangrijk precedent dat de wereld dicht bij een kernvernietiging bracht. Ik bedoel de nu blijkbaar vergeten Cubaanse rakettencrisis van 1962 met de Amerikaanse president Kennedy en de leider van de Sovjetunie Chroesjtsjov als protagonisten.

De Amerikaanse semi-kolonie Cuba was in theorie een soevereine natie maar Amerikaanse grondbezitters en maffiosi hadden het er lange tijd voor het zeggen. De jonge door de Jezuïeten opgeleide jurist Fidel Castro kwam daar, beïnvloed door de emancipatorische ideeën van José Marti, tegen in opstand. Hij was in essentie een sociaal voelende nationalist die de arme en dom gehouden boeren wou emanciperen. President Eisenhower en zijn regering begrepen Castro niet en reageerden met een economische boycot. Omdat de Russen hem meteen te hulp snelden, werd Castro in het communistische kamp gedwongen.

Het Westen en de Sovjetunie geraakten zo in een dieptepunt van de Koude Oorlog.

Atoomkoppen

De langeafstandsraketten (ICBM’s) waren daarin een cruciale factor. Deze met atoomkoppen uitgeruste wapentuigen konden rechtstreeks hun doel bij de tegenstrever raken. Amerika bezat er een vierhonderdtal. De Sovjet-Unie had er ondanks het gebluf van Chroesjtsjov geen enkele. Om ook de Verenigde Staten te kunnen treffen liet hij in het grootste geheim middellangeafstandsraketten (INF’s) met een bereik van 500 tot 5.000 km op Cuba plaatsen. Deze raketten konden de helft van het territorium van de Verenigde Staten bereiken. Op die manier was er een zekere pariteit.

Castro verwelkomde deze wapens omdat ze hem tegen een geplande Amerikaanse invasie konden beschermen. Dit was buiten de Amerikaanse spionage gerekend. De Amerikaanse luchtmacht ontdekte vrijwel onmiddellijk de opstelling van de Russische raketten. President Kennedy en zijn broer, minister van justitie Robert Kennedy, waren onverbiddelijk: de sovjetraketten moesten meteen verdwijnen uit hun achtertuin. Dus de Verenigde Staten mochten de Sovjet-Unie rechtstreeks kunnen raken maar omgekeerd de sovjets niet de Amerikanen. Er ontstond een angstaanjagend machtsspel tussen de Kennedy’s en Chroesjtsjov. De crisis duurde een tiental dagen en werd met spanning en verbijstering in de hele wereld meebeleefd.

Troeven in handen

Omdat de Amerikanen de beste troeven in handen hadden en de Sovjet-Unie nooit een (kern)oorlog tegen hen kon winnen, moest Chroesjtsjov uiteindelijk het onderspit delven. President Kennedy moest wel beloven nooit meer Cuba te zullen aanvallen. Anderzijds mocht Cuba op zijn grondgebied nooit meer over voldoende wapens beschikken om de Verenigde Staten te kunnen schaden. Wat de Amerikaanse bevolking niet mocht weten, was dat de Kennedy’s ook beloofd hadden 15 tegen de Sovjet-Unie in Turkije opgestelde Jupiter-raketten te zullen terugtrekken. De overwinning van de broeders moest totaal zijn en zonder voorwaarden!

Amerikanen die nu beweren dat de soevereine staat Oekraïne vrij moet kunnen beslissen over zijn bondgenoten, doen er goed aan zich dit memorabel moment uit hun vaderlandse geschiedenis te herinneren! De presidenten Biden en Poetin zijn oud genoeg om zich het opbod en de angst van deze Cuba-crisis te herinneren.

Gevaarlijke raketten

Raketten behoren tot de gevaarlijkste wapens. Daarom ook ontstond eind jaren 70 een belangrijke turbulente discussie in Europa. Door de vervanging van oudere op Europese doelen gerichte middellangeafstandsraketten door de SS 20 met een veel sterkere vernietigingskracht, voelden politici en militairen zich onveilig. Geen nood, de Verenigde Staten boden West-Europa nieuwe sterkere raketten aan: de Pershing 2 en een nieuwe soort kruisraketten.

Nu pas werden de Europeanen aan weerszijden van het ijzeren gordijn echt bang. Bij een gebeurlijk conflict zou dit alles de vernietiging van Europa en het westelijk gedeelte van de Sovjet-Unie kunnen beteken. Er volgenden jaren van protesten tegen de raketten maar de plaatsing van de oorlogstuigen gebeurde geleidelijk aan toch. Het was de verdienste van de presidenten Reagan en Gorbatsjov dat ze voor de gecontroleerde vernietiging van hun middellangeafstandsraketten kozen. 2.692 raketten werden door het bedongen akkoord op die manier op de schroothoop gegooid.

Belangrijker nog was het aansluitende INF (Intermediate Nuclair Forces)-verdrag van 7 december 1987 waarin de Verenigde staten en de Sovjet-Unie beloofden geen vanop de grond afgeschoten middellangeafstandsraketten meer aan te maken. Dit belangrijke verdrag werd nadien meermaals verlengd. President Trump schorste het op 2 februari 2019, officieel omdat de Russen het verdrag zouden geschonden hebben; een dag later zegden ook de Russen het akkoord op. Maar werd Trump’s beslissing niet eerder ingegeven door de vaststelling dat China inmiddels beschikte over dergelijke wapens? De Amerikanen moeten hen eventueel wel met gelijke wapens kunnen bestrijden.

Het soevereine Oekraïne?

De conclusie van dit verhaal is dat mocht het INF-verdrag nog van toepassing zijn, Poetin niet meer bevreesd zou moeten zijn voor een plotse vernietiging van zijn hoofdstad vanuit Oekraïne. De toekomst van zijn buurland zou dan in een heel andere sfeer kunnen worden besproken.

De presidenten Biden en Poetin zullen elkaar nu (virtueel) ontmoeten. Misschien kunnen ze onderhandelingen beginnen over wapenovereenkomsten of over een zekere neutralisering van Oekraïne. In het ‘concert van de naties’ is het maar al te duidelijk dat het ‘soevereine’ Oekraïne niet helemaal zelf over zijn lot zal kunnen beslissen. Het is daarin trouwens niet het enige land.

José marti

Duizend bommen en granaten…