Nu de herfst stilaan voor de deur staat, staan de zenuwen in almaar meer Europese hoofdsteden steeds strakker gespannen door de uit de pan swingende energieprijzen. Er duiken nog amper te negeren signalen op dat er binnenkort een Europees initiatief komt om de prijsstijgingen van gas en elektriciteit een halt toe te roepen.

Een speciale Europese energietop?

De Tsjechische minister van Industrie Josef Sikela was woensdag de eerste om de kat de bel aan te binden. In een interview met het Tsjechische nieuwsagentschap CTK suggereerde hij dat Tsjechië – dat op dit moment de EU voorzit – binnenkort wellicht een Europese energietop zal samenroepen om de exploderende energieprijzen te bespreken. ‘De evolutie en de volatiliteit op de Europese energiemarkt ontsnappen momenteel aan elke controle. Het lijkt erop alsof de markt zich enkel nog laat beïnvloeden door slecht nieuws, met constant stijgende prijzen tot gevolg’, stelde Sikela. ‘Vermits het om een Europees probleem gaat en we een eengemaakte Europese markt hebben, lijkt het ons logisch om ook op Europees niveau naar oplossingen te zoeken.’

Toeval of niet, ook de ontslagnemende Italiaanse premier Draghi liet zich deze week in die zin uit. Volgens Draghi moeten de EU-lidstaten een akkoord bereiken over een prijslimiet op Russisch gas, om zo de druk op de Europese gezinnen en bedrijven te verlichten. Draghi benadrukte dat Italië de voorbije weken binnen de EU al stevig gelobbyd heeft voor zo’n prijslimiet, maar dat een aantal EU-lidstaten daar tot nog toe niet voor te vinden waren omdat ze vrezen dat Moskou de gaskraan dan weleens volledig dicht zou kunnen draaien.

Draghi zelf vindt dat onzin. De vaststelling dat Rusland ook de voorbije maanden al meermaals de gasleveringen tijdelijke stopzette, zijn daarvan het beste bewijs, vindt hij. Ook de Italiaanse premier pleitte voor een Europese aanpak, al is het niet duidelijk of hij net zoals de Tsjechen al op korte termijn een speciale Europese energietop wil. De eerste ‘normale’ Europese top staat pas in oktober gepland.

280 miljard euro

Dat de Europese politieke leiders onder steeds zwaardere druk staan om met een gezamenlijk Europees initiatief uit te pakken, is een understatement. De voorbije maanden legden alle EU-lidstaten samen al 280 miljard euro op tafel om het leed van de stijgende energieprijzen voor hun burgers en bedrijven enigszins te verzachten. Die groothandelsprijzen liggen vandaag zomaar eventjes tienmaal hoger dan het seizoensgemiddelde van de voorbije vijf jaar. Intussen lijken de EU-lidstaten het probleem steeds meer in gespreide slagorde aan te pakken, en daarmee spelen ze Moskou – dat zo zijn favoriete verdeel en heers-spelletje kan spelen – uiteraard volledig in de kaart.

Polen kondigde eerder al een verwarmingssubsidie aan, zonder beperkingen in functie van het inkomen of op basis van de energie-efficiëntie van woningen of gebouwen. In Duitsland is de BTW op gas dan weer van 19 naar 7 procent verlaagd, voor een periode van minstens anderhalf jaar. In Italië, waar er dit najaar parlementsverkiezingen op de agenda staan, is energie intussen uitgegroeid tot hét verkiezingsthema en proberen de kandidaten elkaar vliegen af te vangen met allerlei beloften over prijscontroles.

En ook in Denemarken is er zware politieke discussie over de modaliteiten voor energiesubsidies. De zenuwachtigheid in de Europese hoofdsteden neemt dus snel toe. Als Europa vandaag ergens haar meerwaarde kan bewijzen, dan is het ongetwijfeld in een gemeenschappelijk initiatief én in een beleid dat niet enkel focust op meer groene energie maar ook op een beperking van waanzinnige prijsstijgingen.

Gemeenschappelijk plafond

Hamvraag is natuurlijk: wat kan Europa dan precies doen, en in welke mate kunnen de EU-lidstaten in deze over hun eigen schaduw – lees: de eigen nationale belangen – springen? Tegelijk is het duidelijk dat de strategie die de lidstaten tot nog toe volgden – burgers en bedrijven financieel bijspringen – stilaan op zijn limieten botst. In steeds meer landen komt de begroting almaar zwaarder onder druk te staan, en de blijvende prijsstijgingen wakkeren ook de inflatie en de koopkracht steeds verder aan. Maar een echt gemeenschappelijk Europees energiebeleid is du jamais vu, en het is dus maar de vraag of alle EU-leiders zomaar overstag zullen gaan.

De woordvoerder van de Franse regering liet woensdagavond al weten dat Frankrijk in het algemeen wel op de Europese lijn zit als het over de aanpak van de energiecrisis gaat, maar hij benadrukte ook dat dit niet betekent dat president Macron zich ook achter een Europees initiatief zal scharen om een soort van prijsstop in te voeren voor gas. In Frankrijk bevroor de regering maanden geleden al de energieprijzen, en intussen maakt de regering ook werk van een nationalisering van energiereus EDF. Mede als gevolg daarvan bleef de inflatie in het land de voorbije maanden beperkt tot zowat 6 procent. EDF zelf is intussen wel zwaar in de rode cijfers beland.

Zware uitdaging

De Franse aanpak illustreert meteen ook hoe zwaar de uitdaging wel wordt voor de EU. Als Europa pakweg zou beslissen een gemeenschappelijk plafond op te leggen voor de gasprijs die alle EU-lidstaten op de internationale markten betalen, dan blijft het koffiedik kijken of zo’n beslissing niet eerder negatief uitdraait. In een vrije markt staat het de leveranciers immers vrij om dan op zoek te gaan naar andere klanten – bijvoorbeeld in Azië – die wél bereid en kapitaalkrachtig genoeg zijn om die hoge gasprijs te blijven slikken.

Een belangrijke leverancier zoals Rusland zou ook kunnen beslissen om de gasleveringen aan de EU volledig stop te zetten, al is het maar de vraag of de Russen daarmee niet vooral zichzelf in de voet zouden schieten. Daar staat tegenover dat de EU – een eengemaakte markt met zowat 450 miljoen consumenten – uiteraard wel een zekere marktkracht vertegenwoordigt. Mochten de EU-leiders beslissen om die te bundelen en bijvoorbeeld tot een soort van groepsaankoop van gas over te gaan, dan is dat een politiek signaal dat ook economisch wel een zekere impact kan hebben.

Josef Sikela

Steeds meer druk op EU om tussen te komen in stijgende energieprijzen