Harry van Huut jr. ontdekte het dagboek van zijn vader Harry van Huut sr. (1918-1997), die tijdens de Tweede Wereldoorlog een tijd als dwangarbeider in Duitsland tewerkgesteld was. Die unieke egodocumenten waarin zijn vader de toestand ‘van binnenuit’ beschrijft, werkte Harry van Huut jr. uit in het boek ‘Schwein gehabt’, zeggen ze hier, dat het dagboek bevat voorzien van achtergronden.

In november 1944 werden in Rotterdam en omgeving 52.000 jongens en mannen opgepakt door de Duitse bezetter. Dit om te voorkomen dat ze de oprukkende geallieerde troepen zouden ondersteunen. Maar in Duitsland ontmoet Harry in een lazaret de mooie, jonge Josefa Gehling (1922-2003). Hun totaal verschillende situaties verhindert niet dat ze smoorverliefd worden op elkaar…

Een ‘dwangarbeidersdagboek’, zo zullen er wel niet veel zijn… Kon je vader vrij notities maken in zijn situatie?

‘Er zijn behoorlijk wat dagboeken over de razzia van Rotterdam bekend. Ik ken er momenteel een stuk of 30. Op een totaal van 52.000 jongens en mannen die werden opgepakt is dat inderdaad echter weinig.’

‘De notities die mijn vader tijdens de periode van dwangarbeid bijhield hadden een neutraal karakter, zodat wanneer het dagboek in handen zou vallen van de bewakers van het kampement zij in het dagboek geen commentaren en klachten over de werkomstandigheden zouden aantreffen.’

‘Na de oorlog heeft mijn vader een begin gemaakt met het uitschrijven van zijn aantekeningen. Daarbij heeft hij toevoegingen opgenomen waarin de slechte behandeling en de ontberingen ter sprake komen. Zo schrijft hij bijvoorbeeld over het treintransport naar Duitsland dat onder erbarmelijke omstandigheden plaatsvond: “Op zo’n beestachtige manier werden 1000 menschen hier vervoerd, zonder enige accommodatie. Zoo iets kan toch niet opkomen in het brein van een beschaafde regeering. Daarmee bewees Duitsland toch dat het zich moedwillig had teruggetrokken uit de rij der beschaafde landen“.’

‘Bij het afscheid in Rotterdam had mijn vader tegen zijn achterblijvende vader gezegd dat hij met het oog op mogelijke controle door de Duitsers een code zou hanteren in zijn brieven naar huis. Passages geschreven met een rood potlood zouden niet waar zijn. Daar is in de praktijk echter niets van terechtgekomen. In een van de eerste brieven naar huis schreef mijn vader dat een rood potlood niet verkrijgbaar was.’

Het oppakken van die 52.000 jongens en mannen in Rotterdam en Schiedam was toch een idiote wanhoopsdaad, lijkt me. Wat met de mannen in andere delen van Nederland? Waren die minder ‘verdacht’?

‘De razzia van Rotterdam en Schiedam maakte onderdeel uit van een plan om in de Randstad van Nederland in totaal 600.000 jongens en mannen op te pakken en op transport te zetten. In de praktijk is daar weinig van terechtgekomen. In steden als Den Haag, Delft en Haarlem zijn weliswaar ook razzia’s uitgevoerd, maar de “opbrengst” in deze steden was veel kleiner dan in Rotterdam en Schiedam.’

‘Het voornemen om Amsterdam uit te kammen werd niet uitgevoerd. De Duitsers vreesden dat de toegenomen tyfus hun bewakingstroepen zou besmetten. De hele operatie heeft in totaal slechts circa 72.000 man opgeleverd, waarvan het leeuwendeel dus Rotterdammers en Schiedammers (52.000 man) waren. De Duitsers spraken van een “erstaunliche Meldungsfreudigkeit” (“verbazende bereidheid tot aanmelding”).’

‘De schijnbaar grote bereidwilligheid van de Rotterdammers en Schiedammers is echter na de oorlog sterk genuanceerd. Daarbij werd onder meer gewezen op eerdere traumatische gebeurtenissen (het bombardement van Rotterdam en het fusilleren van mannen naar aanleiding van een spoorwegsabotage) en het dreigement van de Duitsers om represailles voor de familie te treffen, wanneer men zich niet zou aanmelden.’

Waaruit bestond precies hun werk in Krefeld?

‘Mijn vader en mijn oom Anton waren tewerkgesteld op het treinrangeercomplex Hohenbudberg in de buurt van Krefeld (Noordrijn-Westfalen). Mijn vader beschrijft het zware werk dat zij moesten doen niet erg gedetailleerd. Het ging om herstelwerk als gevolg van bombardementen van de geallieerden. Dat betekent sjouwen met rails, bielzen en stenen, bomtrechters vullen, sleuven graven voor telefoonleidingen en gedeelten van het spoor repareren. Als het gesneeuwd heeft moesten rails en wissels weer sneeuwvrij worden gemaakt en bij vorst moesten de wissels met speciale ovens worden ontdooid.’

Hoe waren de omstandigheden voor dwangarbeiders in dat laatste oorlogsjaar?

‘De werkomstandigheden waren erbarmelijk, het was winter en er viel regelmatig sneeuw. De geallieerden bombardeerden het emplacement herhaaldelijk omdat de bevoorrading van de Duitse troepen voor een deel plaatsvond via het emplacement. Bij die bombardementen vielen er doden onder de dwangarbeiders. Het moet een vreselijke paradox geweest zijn om door je bevrijder te worden gebombardeerd. Verder was de voeding karig en van medische verzorging was nauwelijks sprake. De huisvesting was ronduit slecht. De broers sliepen op de grond, op planken of op ijzeren spiralen. Het sanitair werd niet schoongehouden en was dus vies.’

Hoe ontmoette je vader je (Duitse) moeder en lieten de bewakers zomaar begaan?

‘Mijn vader heeft mijn moeder ontmoet tijdens zijn vlucht voor het naderende oorlogsfront. Na omzwervingen kwam hij samen met zijn broer terecht in een lazaret voor oorlogsgewonden, waar mijn moeder huishoudelijk werk deed. In het lazaret werkten nonnen als verpleegkundigen. Er was daar geen sprake van bewaking. Uit de dagboekaantekeningen maak ik op dat mijn vader en moeder elkaar pas ontmoetten nadat het lazaret was ingenomen door Engelse en Amerikaanse troepen. Dat gebeurde enkele dagen na aankomst van mijn vader in het lazaret.’

En hoe kwam het tot een hereniging van de twee broers Van Huut met de achtergebleven familie in Rotterdam?

‘De broers zijn met enige vertraging — als gevolg van de liefde, zoals mijn vader altijd zei — weer huiswaarts gegaan. De behandeling bij de Nederlandse grens was verre van gastvrij. De broers worden bestolen, verdacht van collaboratie met de Duitsers en mijn vader is zelfs even gevangengezet omdat zijn “politieke gesteldheid” onduidelijk was blijkens het formulier dat hij moest invullen. Het dagboek van mijn vader bevat geen informatie over de hereniging met zijn familie, die in Rotterdam was achtergebleven.’

Je moeder moet toch een Duits accent hebben gehad, en dat zo vlak na de oorlog… Hoe hield ze zich staande?

‘Ik weet daar weinig van. Mijn moeder heeft mij daarover nooit iets verteld (en ik heb er niet naar gevraagd). Wel is het zo dat mijn ouders na hun hereniging (drie jaar na het einde van de oorlog!) een tijd ingewoond hebben bij een van de broers van mijn vader. Diens echtgenote heeft mijn moeder waarschijnlijk “op weg” geholpen in Nederland.’

‘Het moet voor mijn moeder inderdaad niet eenvoudig geweest zijn om deel uit te maken van Rotterdamse bevolking, temeer daar Rotterdam tijdens de oorlog zwaar getroffen was door het bombardement in mei 1940, door de razzia in november 1944 en de daaropvolgende hongerwinter. Ik ken mijn moeder echter niet anders dan dat zij — in mijn ogen — bijna perfect Nederlands sprak. Ze overleed in 2003, op de leeftijd van 81 jaar.’

‘Schwein gehabt’, zeggen ze hier door Harry van Huut jr. is verkrijgbaar bij onze webwinkel.

Josefa Gehling

Door de Duitsers als dwangarbeider afgevoerd en dan op een Duits meisje verliefd…