Van 21 tot 24 februari 2019 zijn alle voorzitters van de bisschoppenconferenties in de wereld uitgenodigd in het Vaticaan in Rome. Het is voor het eerst dat een dergelijke vergadering wordt samengeroepen. Voor de Belgische bisschoppen conferentie zal Kardinaal De Kesel aanwezig zijn. Op de agenda staat een vergadering over de ‘bescherming’ van minderjarigen in de kerk’. Zeg maar de aanpak van het seksueel misbruik. Een probleem dat de kerk al even achtervolgt.

De 190 deelnemers aan de conferentie discuteren drie dagen over ‘verantwoordelijkheid, verantwoording en transparantie’. Elke dag begint met een rapport over het onderwerp, gebracht door een vrouw, er zullen ook getuigenissen zijn van slachtoffers. Zondagnamiddag wordt de conferentie afgesloten met een boeteviering. Hoe transparant het allemaal verloopt kan u zelf volgen via www.pbc2019.org

En nu?

Zal er door die conferentie iets veranderen? Veel waarnemers blijken sceptisch. Dingen veranderen traag in Rome. Jan Becaus liet op Doorbraak een opening: deze paus kan een van de zwartste bladzijden omslaan. Het zou zijn pontificaat historisch maken. Maar dan moet het Vaticaan onthullen wat het wist en wanneer. Ten tweede moeten alle geestelijken gelijk worden behandeld, vindt Becaus. Nu lijkt een bisschop goedkoper weg te komen dan een priester of pater.

Aartsbisschop Charles Scicluna, adjunct secretaris van de Congregatie van de Geloofsleer en medeorganisator van de conferentie, zei op een persconferentie dat na de drie dagen de bisschoppen ‘de procedures beter kennen en zich beter bewust zijn van hun verantwoordelijkheden’. Scicluna waarschuwt ook: ‘niet alle problemen kunnen in drie dagen opgelost worden. Maar het is belangrijk de “zwijgcode” te doorbreken.’ Om dat laatste kracht bij te zetten vroeg paus Franciscus dat elke deelnemer aan de conferentie voorafgaand ontmoetingen had met slachtoffers. Hij deed dat zelf ook.

Seksueel misbruik

Eind jaren 1980 begin jaren ’90 komen de eerste verhalen en rapporten over seksueel misbruik in de kerk, de religieuzen naar boven. Het begint in Canada, waar de bisschoppenconferentie al in 1987, na beschuldigingen, richtlijnen geeft bij beschuldigingen van seksueel misbruik van minderjarigen in de kerk. Weldra volgen zaken in de VS, Ierland en Australië.

In het Westen taant de machtspositie van de kerk en wankelt het idee dat schandalen binnenshuis moeten worden gehouden en de kerk te allen tijde moet beschermd worden. Maar toch worden ook in die tijd meldingen toegedekt en verzwegen. We moeten ervan uitgaan dat alle kerkleiders van die tijd, dus ook de paus en vele kardinalen, boter op het hoofd hebben en op de een of andere manier hebben meegewerkt aan de zwijgspiraal. Of noem het beschermen van de daders.

Bij het begin van de 21ste eeuw wordt het kerkelijk recht aangepast onder invloed van toenmalig kardinaal Ratzinger. Het Motu Proprio van 2001 (paus Johannes Paulus II) Sacramentorum sanctitatis tutela, zet seksueel misbruik van minderjarigen bij de ‘meest ernstige misdaden’ die door de Congregatie van de Geloofsleer beoordeeld moeten worden.

Van Gheluwe

In Vlaanderen barstte de bom bij het naar buiten brengen van het seksueel misbruik door de Brugse bisschop Roger Vangheluwe van zijn neef. Die laatste schreef daarover in 2017 een boek Brief aan de paus. Een boek dat pijnlijk toont hoe diep het misbruik een slachtoffer tekent én hoe de zwijgspiraal werkte, niet alleen in de kerk, ook in de familie. De eer van de kerk en de eer van de familie gingen boven het welzijn van het slachtoffer.

In België richtte de bisschoppenconferentie de commissie Adriaenssens op die in september 2010 met een rapport kwam om de omvang van het seksueel misbruik in te schatten. Het rapport van de commissie was onvolledig omdat de dossiers ervan in beslag werden genomen door het gerecht, met de spectaculaire huiszoekingen in Mechelen. In een rapport wordt gewag gemaakt van 776 slachtoffers vanaf de jaren 1950 tot en met de jaren 1980. Volgens het rapport van de Bijzondere Kamercommissie Seksueel Misbruik zouden er in dit land 504 daders zijn.

Volgens Manu Keirse zouden er op dit moment (februari 2019) 1 054 dossiers zijn in verband met seksueel misbruik in de kerk in België. 74% van die dossiers zijn Vlaamse zaken. 43% van de feiten werden gepleegd in scholen, 28% in parochies. Het grootste deel van de slachtoffers was tussen de 10 en de 18 jaar bij de feiten, maar 19% was jonger dan 10. De meesten hebben het misbruik gemeld als ze de 40 voorbij waren. Het grootste aantal feiten is nu bijna 50 jaar oud. De stichting Dignity, opgericht door de kerk, betaalde tot nu toe 4 580 000 euro schadevergoedingen uit aan de slachtoffers.

Blijvend probleem

Vangheluwe kwam weg met een verbanning naar de stilte van een klooster. Recent kwam de Amerikaanse kardinaal McCarrick er minder goedkoop vanaf, hij werd uit het priesterambt gezet. Dat de man het bed deelde met seminariestudenten zou algemeen bekend geweest zijn in het Vaticaan. Bij de beschuldiging wordt onder andere vermeld: ‘zonden tegen het zesde gebod met minderjarigen en volwassenen met de verzwarende omstandigheid van machtsmisbruik.’ De paus lijkt een signaal te willen geven.

McCarrick bracht paus Franciscus in moeilijke papieren. De paus werd er in 2018 door een pauselijk diplomaat, Carlo Vigano, van beschuldigd kardinaal McCarrick de hand boven het hoofd te hebben gehouden ook nadat de paus geïnformeerd was over het misbruik door McCarrick.

Ook in 2018 was er de rampzalige pausreis naar Chili. Daar verdedigde Franciscus bisschop Juan Barros tegen de aanklacht dat die seksueel misbruik door een priester had toegedekt. Volgens Franciscus was er geen enkel bewijs tegen de bisschop. Die uitspraak keerde als een boemerang terug.

Ook toen greep de paus hard in. Alle Chileense bisschoppen werden naar Rome geroepen en aan het einde van dat bezoek dienden ze allemaal hun ontslag in. Volgens de paus waren de Chileense bisschoppen onder de invloed van een ‘elitaire psychologie die leidt naar een dynamiek van verdelen, scheiden, gesloten groepen en een narcistische en autoritaire spiritualiteit.’

Nog in de week voor de conferentie kwam een andere hooggeplaatste geestelijke in het Vaticaan in opspraak. De Amerikaanse monseigneur Joseph Punderson, ‘verdediger van de band’ in de Vaticaanse Signatura, een kerkelijke rechtbank die zich buigt over verbrekingen van het huwelijk. Pundersons naam stond op een lijst met priesters die verdacht worden van seksueel misbruik. Het Vaticaan liet weten dat hij niet langer aan de kerkelijke rechtbank verbonden is.

Ze konden in Rome niet dichter met de neus op de feiten geduwd worden.

Joseph Punderson

Seksueel misbruik achtervolgt paus Franciscus