Met het overnemen van de autonomie van Catalonië, ‘om terug naar een normale grondwettelijke situatie te komen’, moesten vroeg of laat ook verkiezingen uitgeschreven worden. De politieke kost zou voor de Spaanse regering anders te hoog worden. De Spaanse regering besliste uiteindelijk dat het vroeg zou worden: donderdag 21 december. Is de situatie nu ondertussen opnieuw ‘normaal’?

Eindejaarsverkiezingen

De keuze van donderdag 21 december is een eigenaardige keuze. Het is immers een gewone werkdag, terwijl verkiezingen in Spanje steeds op een zondag gehouden worden. Twee factoren speelden daarbij: de Spaanse regering wou zo vroeg mogelijk verkiezingen, maar moest wel de wettelijke termijnen voor een verkiezingscampagne respecteren. Blijkbaar achtte het januari al te laat, waardoor het koos voor de donderdag voor de eindejaarsvakantie. Om te vermijden dat de verkiezingen vakantieplannen zouden doorkruisen en dat een lage opkomst in het voordeel zou spelen van het Catalaans-republikeinse kamp. Al bij al een gewaagde gok.

Vreemd genoeg verwachten de peilingen een recorddeelname: van 80 tot wel 85% in een land waar geen opkomstplicht bestaat. De vorige verkiezingen, op 27 september 2015, kenden een nooit geziene opkomst: 77,5%. Het historische gemiddelde is 63%. Het is duidelijk dat de inzet hoog is. Toch zou een opkomst tegen de 85% meer dan opmerkelijk zijn. Ter vergelijking: in België, waar de opkomstplicht geldt, bleef bij de laatste federale verkiezingen 11% van de kiezers thuis en stemde 6% blanco of ongeldig.

Of een hoge opkomst in het voordeel zou spelen van de unionisten is een ander twijfelgeval: statistieken duiden aan dat hoe hoger de opleidingsgraad van de Catalanen, hoe hoger de steun voor onafhankelijkheid is. Om te stemmen op een werkdag moet de motivatie al hoog zijn en moeten de werkomstandigheden het ook vergemakkelijken. Lager opgeleiden hebben vaak moeilijker werkomstandigheden dan hoger opgeleiden, zeker in een land als Spanje, waar nog crisis heerst.

Spaanse regering maakt politieke tegenstanders het leven zuur

Momenteel telt Spanje nog vier politieke gevangenen: Oriol Junqueras, nr. 1 van ERC voor Barcelona; Jordi Sànchez, nr. 2 van Junts per Catalunya voor Barcelona; Joaquim Forn, nr. 7 van Junts per Catalunya voor Barcelona; en Jordi Cuixart, voorzitter Òmnium Cultural en geen kandidaat. Daarbuiten verblijven nog 5 Catalaanse politici, waaronder Carles Puigdemont, in ballingschap in België. Spanje trok dan wel het Europees aanhoudingsmandaat in uit vrees voor de uitspraak van de Belgische rechter, het Spaans aanhoudingsbevel blijft gelden.

Voor de preventief opgesloten kandidaten is het heel moeilijk deel te nemen aan de verkiezingen. Jordi Sànchez, tot voor kort voorzitter van ANC, werd vorige week nog gestraft omdat hij klaarblijkelijk via telefoon had deelgenomen aan een verkiezingsbijeenkomst. De gevangenisdirectie liet zijn cel uitkammen, op zoek naar een mobiele telefoon en hij werd van vleugel veranderd. Later bleek dat hij met een van zijn toegestane oproepen via de gevangenistelefoon een politieke boodschap had meegegeven. Nu worden zelfs bezoeken van iedereen die als ‘politiek’ wordt beschouwd verboden voor Jordi. Zelfs zijn vrouw mag hij om die reden niet spreken. De Minister van Binnenlandse Zaken, Ignacio Zoido (Partido Popular), legde deze tuchtmaatregelen al op nog voor het resultaat van de tuchtprocedure af te wachten. Ook Junqueras krijgt dezelfde behandeling.

Voor de vijf politici in ballingschap is het iets makkelijker. Puigdemont bijvoorbeeld, neemt gretig deel aan verkiezingsbijeenkomsten via rechtstreekse videoverbinding. Hij legt zo goed en zo kwaad als het kan interviews af. De vraag zal echter zijn of deze kandidaten, die allen verkozen zullen worden, hun democratisch mandaat zullen kunnen opnemen en zullen kunnen deelnemen aan de stemming om een Catalaans minister-president te benoemen. Wanneer zij het Spaans grondgebied betreden, lopen zij immers het risico opgepakt te worden. Spanje versterkte om die reden al de grenscontroles met Frankrijk.

Een andere, onderbelichte kwestie is het geval van de vervolgde maar onder borg vrijgelaten politici. Carme Forcadell, tot voor kort parlementsvoorzitster, neemt nauwelijks deel aan de verkiezingen. Alles wat zij zegt kan tegen haar gebruikt worden in de aanklacht wegens opstand en rebellie. De angst zit erin en zorgt ervoor dat deze kandidaten monddood gemaakt zijn. De potentiële gevangenisstraffen zijn immers niet min.

In de Spaanse regering lijken ze alvast tevreden over het resultaat. Vicepremier Soraya Sáenz de Santamaría pochte zaterdag nog over het feit dat “de independentisten onthoofd zijn dankzij Mariano Rajoy en de Partido Popular”.

Centrale Kiescommissie

De Spaanse Kiescommissie doet ook haar duit in het zakje. Alles in het straatbeeld wat ook maar naar teveel geel lijkt, de kleur van de politieke gevangenen, wordt verboden wegens ‘politiek gekleurd’. En dat mag niet tijdens de verkiezingen, waar enkel de politieke partijen campagne mogen voeren. Zo verbood de kiescommissie dat fonteinen geel kleuren, dat er gele lintjes hangen aan gebouwen en kerstbomen. Het gaat zo ver dat gemeentes die spandoeken ophingen hadden met ‘vrijheid’ of ‘democratie’ erop, deze moesten weghalen op bevel van de kiescommissie.

De Catalaanse politie werd uitgestuurd om gele lintjes uit kerstbomen te halen in de gebouwen van de Catalaanse administraties. Een groep gepensioneerden die dagelijks in geel getooid protesteerde voor het gemeentehuis van Reus, kreeg een samenscholingsverbod opgelegd van de kiescommissie. De maatregelen hadden een tegengesteld effect: mensen bekleden bruggen, bomen, banken en meer met gele lintjes. Tot in Parijs, Londen, Berlijn en andere Europese steden verspreidt het gele virus zich om de censuurkoorts van de kiescommissie te bestrijden. Satire haalt daarbij de bovenhand.

De Catalaanse publieke televisie mag er ook aan geloven. Zo kreeg TV3 al een klacht van de Partido Popular omdat ze ‘een minuut’ berichtte over de Catalaanse betoging in Brussel. De kiescommissie gaf de PP gelijk en oordeelde dat een minuut berichtgeving disproportioneel was. ANC kreeg dan weer het verbod om een evenement op te zetten op plaça Universitat om de verkiezingsnacht te volgen.

Morgen: wat zijn de mogelijke scenario’s die we op 22/12 mogen verwachten?

Dit is het derde artikel in de reeks over de Catalaanse verkiezingen, lees ook wie zijn de De independentisten, Unionisten en de mogelijke scenario’s na de verkiezingen. Lees meer over Catalonië in ons dossier Catalonië

Juan Ignacio Zoido

Catalaanse verkiezingen #3: ‘vrije en democratische verkiezingen?’

Catalaanse verkiezingen #2: de ‘unionisten’