In Honduras stapelen de corruptieschandalen zich op. De president wordt bovendien genoemd in de zaak tegen zijn eigen broer, die onlangs in New York veroordeeld werd voor de invoer van cocaïne. Wij spraken met Hernán Batres, voormalig overheidsambtenaar, over hoe corruptie in het hele overheidsapparaat is doorgedrongen en een heel land op de knieën dwingt.

In welke hoedanigheid werkte u voor de Hondurese overheid?

Hernán Batres: ‘Ik werk al twaalf jaar als advocaat in de privésector, voor de rechtbank en voor de overheid. Voor die laatste werkte ik van 2015 tot 2019 als juridisch adviseur voor het Hondurese Ministerie voor Toerisme (IHT).’

Nooit de juiste man op de juiste plaats

Was u ooit getuige van of vond u ooit aanwijzingen van corruptie binnen de overheid?

‘Het IHT zelf was een gezonde instelling, in vergelijking met vele andere. Het heeft ook geen groot budget, dus er valt niet veel te rapen. We hebben volgens mij veel goed werk verricht. Maar uiteraard werden er fouten gemaakt. Wat volgens mij veel beter had gemoeten, was de aanwerving van personeel. Bij overheidsinstellingen zoals ook het IHT gebeurt dat vanuit politiek oogpunt. Je moet de juiste partijkaart hebben en militant lid zijn van de partij.

Hoeveel kennis en ervaring je hebt, is daaraan ondergeschikt. Dat soort politiek nepotisme is op zich niet illegaal, maar het is niet correct en niet efficiënt, want je krijgt zo nooit de juiste man op de juiste plaats. Het werkt ook ontmoedigend, want technici met jaren ervaring die niet politiek actief zijn, komen niet aan de bak voor hogere functies. Die gaan naar mensen met een minder interessant CV, maar die vaker op de politieke barricaden staat.’

Reikt dit nepotisme ook tot de hogere echelons binnen de overheid?

‘Regelmatig worden functies toegekend puur op basis van persoonlijke relaties. Precies daarvoor zijn bijna alle secundaire functies – viceminister, vicevoorzitter enzovoort – voorbehouden. Daar zitten de minnaressen, liefjes of dochters van. Bij het IHT was dat niet het geval, maar bijvoorbeeld wel bij de Hondurese Centrale Bank. Daar werd de dochter van Matamoros Batson, voormalig voorzitter van het Hoogste Kiesgerecht (TSE), tot vicevoorzitter benoemd. Veel te jong, recht van de universiteit, zonder enige ervaring.

De Centrale Bank gaat over het hele nationale monetaire beleid. Dat is een van de meest delicate jobs in het land. Zelfs met mijn ervaring zou ik die functie niet zomaar aanvaarden. Bovendien was vader Matamoros Batson als voorzitter van het TSE volgens veel Hondurezen verantwoordelijk voor de vermoede verkiezingsfraude in 2018. Diezelfde familie heeft dus nu een flinke vinger in de pap bij de Centrale Bank. Zo kan ik nog tientallen andere voorbeelden geven.’

Heeft u naast nepotisme nog andere vormen van corruptie vastgesteld?
‘Zeker. Fraude bij overheidsaankopen, bijvoorbeeld. Op ministeries en departementen waar grote aankopen plaatsvinden. Private brievenbusbedrijven, die vaak eigendom zijn van overheidsambtenaren of parlementsleden, verkopen de overheid ongeschikte diensten of producten van minderwaardige kwaliteit. En bovendien aan veel te hoge prijzen.

Kijk bijvoorbeeld naar Astropharma en de fameuze ‘bloempillen’. Die waren van zodanig slechte kwaliteit dat ze uiteenvielen als je ze uit de strip drukte. Dat is typisch. Een producent – in dit geval Laboratorios Laín – levert ondermaatse producten – in dit geval aspirine die door de abominabele kwaliteit zelfs geen aspirine meer was – aan een tussenbedrijf dat vrijwel altijd eigendom is van een politicus – in dit geval Astropharma van Lena Gutiérrez, vicevoorzitter van het Hondurese parlement onder toenmalig voorzitter Juan Orlando Hernández (de huidige president) – die deze dan op zijn beurt doorverkoopt aan de overheid aan flink opgeblazen prijzen – in dit geval aan het Ministerie van Volksgezondheid aan 7 Lempira per pil in plaats van de 1,5 Lempira die de pillen oorspronkelijk kostten. De hele bevoorradingsketen van producten en diensten aan de overheid is dus corrupt.’

Talloze aanwijzingen van fraude en verduistering

Heeft de chaos tijdens de coronacrisis de zaken nog verergerd?

‘Tijdens de pandemie zijn inderdaad een aantal grote fraudeschandalen aan het licht gekomen. Zo moest de directeur van het overheidsbedrijf INVEST-H, Marco Bográn, recent opstappen. De mobiele ziekenhuizen die hij voor de – alweer overgewaardeerde – prijs van om en bij de 48 miljoen dollar beweerde gekocht te hebben, kwamen immers nooit toe. Oorspronkelijk dacht men dat de producent INVEST-H had opgelicht, maar intussen heeft die laten weten dat er zelfs nooit een bestelling geplaatst is. Er zijn in deze zaak talloze aanwijzingen van fraude en verduistering.

Ten eerste. Marco Bográn stelt dat hij de totale aankoopprijs van bijna 48 miljoen dollar vooruitbetaalde. Dat is volgens de wet niet mogelijk. De overheid betaalt nooit het volledige aankoopbedrag vooruit. Zij kan maximaal een voorschot van 20% geven. En enkel met een leveringsgarantie. Bográn kocht die ziekenhuizen van een onbekende producent zonder garantie, beschrijving of foto. Zomaar even via sociale media. Daar komt nog bij dat hij – zelfs in crisistijden – de goedkeuring nodig had van de Raad van Bestuur van INVEST-H.

Die meldt echter dat hij niet op de hoogte was. Bovendien verlopen overheidsaankopen via wettelijke procedures zoals een openbare aanbesteding, offertes… Als overheid ben je dan verplicht ‘the best deal’ te kiezen, want je moet je middelen zo efficiënt mogelijk besteden. Maar, kers op de taart, een gerenommeerd Amerikaans bedrijf had eerder een offerte ingestuurd met een veel voordeliger prijs dan waar Bográn uiteindelijk voor opteerde.

Dus, Bográn gaf 48 miljoen dollar, 100% vooruitbetaald, aan een onbekend Turks bedrijf, zonder enige garantie en aan een te hoge prijs. Volledig betaald en – tot zover – niks geleverd? Daar heeft dus iemand de volle 100% van het geld in zijn zak gestoken. Bográn heeft intussen zijn ‘fouten’ toegegeven. Daarmee bekent hij volgens mij dat wat hij deed, inderdaad illegaal was. En hij heeft misbruik gemaakt van het nooddecreet, van een crisissituatie, waardoor hij meer bewegingsvrijheid had dan normaal. Waar dat geld nu is, mag Joost weten.

Een ander geval dat tijdens de coronacrisis opdook, is dat van COPECO (Ministerie voor Noodgevallen). Het parlement keurde een budget van 4000 miljoen Lempira (142 miljoen euro) goed ter bestrijding van de pandemie. COPECO kocht daarmee medisch materiaal aan, in sommige gevallen aan uitzinnige prijzen. Nu ze moeten rapporteren wat er precies allemaal is aangekocht, waar, tegen welke prijs, en waar die spullen nu zijn, kan niemand die vragen beantwoorden. De ziekenhuizen zitten intussen zonder geneesmiddelen, zonder mondmaskers, zonder bedden, de beademingstoestellen werken niet… het is totale chaos.’

Geen vertrouwen meer in de instellingen

Concentreert die fraude zich dan vooral in de gezondheidssector?

‘Alle departementen waar veel geld omgaat, lenen zich tot fraude. Het IHSS bijvoorbeeld. Dat is de sociale zekerheidskas. Die werd volledig leeggeroofd, ook weer door brievenbusbedrijven, overgewaardeerde contracten en kunstmatig opgedreven prijzen. Zo werden er ziekenwagens aangekocht voor pakweg 2,5 miljoen Lempira, terwijl die misschien 450.000 Lempira kosten. In totaal werden er ongeveer 7000 miljoen Lempira (bijna 250 miljoen euro) van het IHSS gestolen.

Of de Trans450. Dat moest een groot infrastructuurproject worden, een buslijn doorheen de hoofdstad Tegucigalpa. Nooit uitgevoerd. Het geld is echter wel weg. Ook weer 1000 miljoen Lempira (35,5 miljoen euro).

Dit zijn slechts enkele van de bekendste en meest emblematische corruptie- en fraudezaken in het land. De best gedocumenteerde. Die praktijken hebben Honduras volledig op de knieën gekregen. En de Hondurezen hebben uiteraard geen enkel vertrouwen meer in de instellingen van dit land, in de politiek, in het gerecht… Vanuit politiek en institutioneel oogpunt is dit een van de moeilijkste periodes is in de Hondurese geschiedenis.’

Herverkiezing ongrondwettelijk

Waarom zit Honduras net nu in zo’n zware periode? Begon dat met president Hernández?

‘Nee, het begon al eerder, maar het is onder president Hernández wel verergerd. Je moet daarvoor onze politieke geschiedenis begrijpen. Onze recentste grondwet dateert van 1982. Daarvoor hadden we een heel instabiele overheid, met een hele hoop militaire staatsgrepen. In 1982 werd een grondwetgevende vergadering bijeengeroepen om de eerste Hondurese grondwet op te stellen. Daarin staat onder meer dat herverkiezing van eenzelfde president ongrondwettelijk is. We zijn in deze landen namelijk cultureel niet in staat om met macht om te gaan. Zoals Lord John Dalberg-Acton zei: “Macht corrumpeert en absolute macht corrumpeert absoluut”. Mensen worden gewoon ziek na vier jaar aan de macht. Laat staan na 8 of 12 jaar. Dan gaan ze helemaal los.

Maar nadat Hernández president werd in 2014, begon hij een serie manoeuvres om zijn herverkiezing mogelijk te maken. In de marge van de grondwet, natuurlijk, want het artikel i.v.m. de herverkiezing is onwijzigbaar. Het kan enkel aangepast worden als er opnieuw een grondwetgevende vergadering bijeengeroepen en een nieuwe grondwet opgesteld wordt. Maar aangezien Hernández voor zijn presidentschap voorzitter van het parlement was, had hij daar al stappen ondernomen om dat artikel nietig te laten verklaren door het Hooggerechtshof. Dat weigerde echter mee te werken, waarop vijf rechters arbeidsonbekwaam werden verklaard. De overheid heeft ze vervangen door vijf nieuwe magistraten. Die volgden Hernández nu wél en verklaarden het artikel nietig. Zo kon hij zich laten herkiezen.

Er volgde een enorm gecontesteerde herverkiezing in 2018. Volgens de ‘popular vote’ won namelijk de tegenkandidaat, Salvador Nasrallah. Bovendien viel het computersysteem van het TSE, dat erop moet toezien dat de verkiezingen eerlijk en transparant verlopen, uit net op het moment dat beide kandidaten gelijk opliepen. Na de heropstart stond plots Hernández aan de leiding. Dat is de ‘big bang’ geweest van het huidige conflict, het gebrek aan vertrouwen in de overheidsinstellingen, en de huidige sociale tweestrijd binnen Honduras.’

Geen scheiding der machten

Is het mogelijk dat Hernández in 2021 herverkozen wordt?

‘Ik schat de kans op 50% à 60%. De Partido Nacional (PN) van Hernández heeft namelijk alle sleutelfuncties in handen: het Hooggerechtshof, de Procureur-Generaal, de Hoge Rekenkamer, de Hoge Kiescommissie, het Nationaal Parlement… Alles. En hier is geen scheiding der machten. Hier doet men wat de president zegt.

Bovendien heeft hij MACCIH – de internationale organisatie belast met het toezicht op corruptiebestrijding in Honduras – buitengegooid. Er is dus geen internationale waarnemer meer die erop aandringt corruptiezaken gerechtelijk te vervolgen. Bovendien zou de president ook de wet op uitlevering aan derde landen willen intrekken. En tot slot probeert de PN in het parlement een nieuwe strafwet in te voeren. Daardoor zouden alle misdaden waarvan diezelfde parlementsleden beschuldigd worden, afkoopbaar zijn. Ze moeten dus nooit de cel in, maar mogen betalen voor hun vrijheid. Ze creëren daarmee een structuur van straffeloosheid. De oppositie heeft die nieuwe strafwet voorlopig kunnen tegenhouden, maar wie weet of dat zo blijft. De overheid en de PN hebben er dus alles aan gedaan om het systeem van straffeloosheid in stand te houden en hun verantwoordelijkheid te ontlopen.

Toch denk ik dat het weinig waarschijnlijk is dat de PN de verkiezingen in 2021 wint. Tenzij er natuurlijk opnieuw massale fraude wordt gepleegd.’

Drie opties

Wat lijkt u dan waarschijnlijker?

‘Ik geloof dat er drie opties zijn. Ofwel vormt de oppositie een alliantie en stuurt ze één gezamenlijke kandidaat uit. Bijvoorbeeld Salvador Nasrallah (de tegenkandidaat in 2018), de ondernemer Carlos Contreras, of de voorzitter van de orde van geneesheren, Suyapa Figueroa. Zij is volgens mij een goede kandidate. Ze behartigt de belangen van het volk en strijdt al jaren voor betere gezondheidszorg. Mogelijk verenigt de oppositie zich achter haar en wint zo de verkiezingen.

In een tweede scenario zou de president zich toch moeten verantwoorden voor corruptie en drugshandel moeten aftreden. Dat zou een enorme klap zijn voor de PN. Leden zouden massaal afhaken, waardoor de partij feitelijk buiten strijd zou zijn. Dan zouden de oppositiepartijen elk afzonderlijk naar de verkiezingen kunnen trekken. In dat geval is het natuurlijk heel waarschijnlijk dat een oppositiepartij de verkiezingen wint.

Een derde scenario zou kunnen bestaan in een onafhankelijke kandidaat. Iemand die we niet kennen, uit de onderbuik van het volk. Een echte Robin Hood of een Martin Luther King. Een outsider zonder politieke banden. Iemand waar iedereen zich achter kan scharen.’

Best geïnformeerde persoon van het land

U zegt dat de president mogelijk ter verantwoording wordt geroepen. Denkt u dan dat president Hernández weet heeft van de overheidscorruptie? En misschien ook van de drugshandel van zijn broer Tony?

‘Ik geloof dat de president op de hoogte is van de corruptie en fraude bij de overheid. Zowel COPECO als INVEST-H zijn overheidsinstellingen, ministeries. De president benoemt de ministers. Het is dus bijna onmogelijk dat zij geld verduisteren zonder dat de president daar op een of andere manier van weet.

Ik ben er ook bijna zeker van dat de president wist van zijn broers drugshandel. De president is de best geïnformeerde persoon in zijn land. Hij wordt voortdurend over alles gebrieft, door allerlei inlichtingendiensten die als enige opdracht hebben informatie te vergaren over alles wat er in het land gebeurt. Het is dus zeer onwaarschijnlijk dat hij niet wist van zijn broers illegale praktijken.

Meer nog. Tony Hernández is intussen veroordeeld in New York voor de invoer van 200.000 ton cocaïne, illegale wapendracht en valsheid in geschrifte. Door een van de strengste en transparantste juridische instanties ooit. Dit is immers ook de rechtbank die eindelijk Jeffrey Epstein veroordeelde. Die ontsnapte twintig jaar lang aan het gerecht. Maar met deze rechter valt niet te onderhandelen. Bovendien heeft New York Juan Orlando al in het vizier, want hij wordt in het proces tegen zijn broer reeds geïdentificeerd als CC4 (mede-samenzweerder 4). Daar zullen ze niet licht over gaan.

Trouwens, alle logistiek die Tony gebruikte – leger, politie enzovoort – valt onder de bevoegdheid van zijn broer. En de andere mede-samenzweerders die in het proces genoemd worden, staan allemaal heel dicht bij de president. Ik bedoel, één plus één is twee, toch? Ik geloof dat het een kwestie van tijd is voor er onweerlegbaar bewijs bovenkomt dat de president rechtstreeks betrokken is bij de praktijken van zijn broer.’

Falende overheid

Wat moet er volgens u veranderen in Honduras om corruptie en drugshandel tegen te gaan?

‘Er moet een verregaande hervorming komen van de kieswet. Het is belangrijk dat de president de meerderheid van de kiezers vertegenwoordigt. Dat is in het bestaande systeem niet het geval. Zo werd Hernández in 2018 president met slechts 30% van de stemmen. Er zou een tweede ronde moeten komen waarin de twee beste kandidaten uit de eerste ronde het opnieuw tegen elkaar opnemen. We moeten een president en een overheid hebben die ons legitiem en legaal vertegenwoordigen.

Door vuile politiek, corruptie en fraude is de levenskwaliteit in Honduras enorm laag. De overheid is niet in staat om de nodige diensten en infrastructuur te leveren om al haar burgers een waardig leven te garanderen. In principe hebben we hier voldoende natuurlijke en menselijke rijkdom, maar dat potentieel wordt niet benut. Integendeel, de overheid steelt alles zelf. Het gaat dan over energievoorziening, onderwijs, voedselzekerheid, enzovoort. Er zal veel moeten veranderen, op het vlak van gezondheid, economie, samenleving, bedrijfswezen, verdeling van rijkdom, politiek…

Verder moet er iets gebeuren aan de straffeloosheid. De verantwoordelijken in al die grote corruptieschandalen mogen hun terechte straf niet ontlopen.’

Hoop

Denkt u dat dat mogelijk is? De hele politieke klasse lijkt te teren op corruptie en fraude.

‘Ik verwacht veel van de jongere generaties, genX en de millenials. Die generatiewissel is onze redding. Die jongeren zijn gedegouteerd door corruptie en machtsmisbruik. Zij hebben een ander visie op het leven. Ze hebben andere plannen. En ze willen ook niet meer per sé snel zo veel mogelijk geld verdienen. Daardoor neigen ze veel minder naar corruptie.

Wat we nu nodig hebben, is ene katalysator. Iemand die de vlam bij de jongere generaties kan doen ontbranden. Een figuur à la Jezus Christus, Martin Luther King, Gandhi of Nelson Mandela. Of nu hier in El Salvador: Nayyib Bukele. An agent of change. Een leider die hoop kan brengen.

Ik hoop dat we eindelijk een transformatie op gang kunnen brengen, dat alles op zijn plaats valt, dat we een schone overheid verkiezen, die representatief is, democratisch en legitiem, die wijs genoeg is om de juiste mensen aan te nemen, en die de belangen van alle Hondurezen behartigt.

Ik heb hoop en hou nog steeds van mijn land. Ja, we hebben het moeilijk nu. Maar goede Hondurezen zullen opnieuw de controle nemen over hun eigen land. Zij zullen overwinnen, want goede Hondurezen zijn nog altijd in de meerderheid.’

Juan Orlando Hernández

Hernán Batres: ‘Honduras gebukt onder corruptie en drugshandel.’

Honduras kreunt onder opeenstapeling crises