Op 15 mei werd een aanslag gepleegd op de Slowaakse premier Robert Fico. Zijn toestand is nog altijd kritiek. De gemoederen in Slowakije zijn al langere tijd verhit na het aantreden van een nieuwe regering.

Amateurschrijver

Woensdagmiddag was Fico voor een kabinetsberaad in de stad Handlová op 190 kilometer van de hoofdstad Bratislava toen een man hem iets toeriep. De premier zou op hem zijn afgestapt om hem de hand te schudden. Daarop vuurde de onbekende vijf schoten af op de 59-jarige politicus. Fico zou zijn getroffen in zijn maag en borstkas. De dader werd opgepakt.

In Slowaakse media dook een gelekte video op waarin het eerste verhoor van de 71-jarige verdachte te zien zou zijn. Daarop verklaarde de man dat hij het niet eens was met het beleid van de regering. De verdachte zou een amateurschrijver en -dichter zijn. Voor zijn pensioen had hij als bewaker in een supermarkt gewerkt. De zoon van de verdachte werd eveneens ondervraagd. Op de vraag over de politieke opinie van zijn vader antwoordde hij: ‘Mijn vader heeft in ieder geval niet op Fico gestemd.’

Draaikont

In oktober 2023 trad Robert Fico voor de vierde maal aan als premier. Deze keer regeert hij met de gematigd linkse HLAS-partij – opgericht door dissidenten van zijn eigen extreemlinkse SMER-partij – en de ultranationalistische Slowaakse Nationale Partij (SNS). De pro-Europese oppositie organiseert regelmatig protesten tegen het kabinet van Fico, dat een felle anti-EU-koers vaart. Opvallend daarbij is dat het juist onder het eerste kabinet van de SMER-leider was dat de euro in het land werd ingevoerd.

De leider van SMER is dan ook een politieke draaikont van het eerste uur. De jurist begon zijn politieke carrière eind jaren tachtig bij de Communistische Partij van Tsjecho-Slowakije, die destijds de enige politieke organisatie was. Tijdens de omwentelingen in Oost-Europa zat hij hoog en droog in de VS voor een studie. Zijn partij is een vreemde mengelmoes van extreme vreemdelingenhaat, radicale communistische voorstellingen en een voortdurende agressie tegen buurlanden. Ook flirt Fico al jarenlang met het Kremlin. Een van de eerste regeringsbesluiten was het stopzetten van de hulp aan Oekraïne.

Protesten

De directe oorzaak van de recente protesten is echter een wet over de publieke omroep die het parlement – waar SMER in de meerderheid is – in juni naar verwachting zal aannemen. In Bratislava en andere steden kwamen de afgelopen maanden duizenden Slowaken bijeen om te demonstreren tegen de geplande hervorming van de tv-zender RVTS, de publieke omroep van het voormalige Oostblokland. Volgens de plannen van Fico moet de leiding van de omroep worden ontslagen omdat ze vijandig staat tegenover zijn kabinet. De regering en het parlement zullen een nieuwe directie kiezen.

‘Alle autocraten volgen hetzelfde patroon. Ze moeten alles domineren en controleren: de media, de veiligheidsdiensten, het openbaar ministerie, cultuur en natuurlijk het presidentiële paleis’, zei Michal Šimečka, voorzitter van de Progressieve Slowaakse partij tijdens een protestbijeenkomst. De werknemers van de publieke omroep vrezen dat de mediavrijheid in Slowakije in gevaar is. Zeshonderd RTVS-medewerkers ondertekenden een verklaring tegen de gedwongen reorganisatie.

Desinformatie

Initiator van de omstreden wet is Martina Šimkovičová, de nieuwe minister van Cultuur. Tegen haar werd in januari een petitie voor aftreding gestart die meer dan 170.000 Slowaken hadden ondertekend. De blondine heeft voor een minister een opmerkelijke loopbaan achter de rug. Omdat ze niet werd toegelaten tot de toneelschool, studeerde ze pedagogiek aan de universiteit. In 1998 verscheen ze voor het eerst op tv als presentatrice van een ochtendshow. Daarna wisselde ze vaker van programma, maar bleef uiteindelijk hangen tussen sportnieuws en roddels over beroemdheden.

In 2015 werd de ‘Slowaakse Pamela Anderson’ door haar werkgever, de lokale zender Markíza, ontslagen wegens het plaatsen van haatberichten over vluchtelingen op Facebook. Vanaf dat moment wordt Šimkovičová steeds extremer in haar uitingen over asielzoekers, covid-vaccins en homo’s. Wel brengt ze een enorm begrip op voor de Russische machthebber Vladimir Poetin. In 2021 startte de omstreden presentatrice het YouTube-kanaal Slovan, waarop ze vooral zelf te zien is. Haar kanaal is doorspekt met samenzweringstheorieën en desinformatie uit het Kremlin.

Vijandige kranten

Na een mislukte poging met de nationaal-conservatieve partij Sme rodina (wij zijn familie) een politieke doorbraak te forceren, lukt dat in 2023 wel als lijsttrekker voor de ultrarechtse SNS. Šimkovičová is zeer actief als minister van Cultuur. Kort na haar aantreden annuleerde ze de ban op Russische en Wit-Russische artiesten. Haar woordvoerder legde de stap uit: ‘Er zijn tientallen militaire conflicten in de wereld en naar onze mening mogen kunstenaars en cultuur daar niet de prijs voor betalen.’

Die prijs wordt betaald door de Slowaakse kunst- en cultuursector. In april sloot de minister het museum voor hedendaagse kunst in Bratislava en ontsloeg ze twee directeuren van culturele instellingen. Daarnaast startte de nieuwe regering een offensief tegen onafhankelijke media. Journalisten van door Fico als ‘vijandig’ bestempelde kranten krijgen geen toegang meer tot persconferenties. Ook de lokale zender Markíza – die Šimkovičová destijds de laan uitstuurde – werd tot medium non grata veroordeeld.

Redenen

Matúš Šutaj-Eštok, Slowaaks minister van Binnenlandse Zaken, wist wat de redenen voor de aanslag op Robert Fico waren: ‘Het stoppen van de militaire hulp aan Oekraïne, het verstoren van het werk van de publieke omroep, het aftreden van de voorzitter van de gerechtelijke raad waren de redenen die de verdachte noemde. Om die redenen was hij het niet eens met de regering en kwam de beschuldigde tot zijn daad.’

De Russische krant aif.ru – Argumenty i Fakty – had nog preciezere informatie: ‘De Slowaakse schrijver Juraj Cintulaj die ervan wordt beschuldigd premier Robert Fico te hebben willen vermoorden, ondersteunde openlijk het regime in Kiev.’ Hij werd gespot op een bijeenkomst waar hij de Slowaakse ‘autoriteiten beledigde en schreeuwde: “Lang leve Oekraïne!” (…) Bovendien bleek de vrouw van Cintulaj een vluchteling uit Oekraïne te zijn. Volgens de lokale pers wilde ze haar man ertoe aanzetten wraak te nemen op Fico omdat deze zich kritisch had uitgelaten over het regime van de Oekraïense president Vladimir Zelenski. De vrouw is al gearresteerd.’

Juraj Cintulaj

De aanslag op de Slowaakse premier Robert Fico