De Europese Commissie werpt zich te vaak op als politiek Kremlin. Ze houdt informatie achter voor wie haar moet controleren: het Europees Parlement. Ze neemt beslissingen die niet doorgesproken zijn. Commissievoorzitster Ursula Von der Leyen blijkt gangmaakster van die onnodige en onwettige geheimhouding. Het Parlement stond daags voor haar State of the Union op zijn achterste poten over bedenkelijke migratie-afspraken met het autoritaire bewind in Tunesië.

Het was spitsroedelopen voor Europees Commissaris voor Migratie Ylva Johansson. Ze kreeg, tegen alle verwachtingen in, vrijwel het hele parlement over zich heen. Zelfs de conservatieve partijen, EVP en ECR voorop, konden de eigengereidheid van Von der Leyen niet smaken. ‘Ze gaat haar bevoegdheden te buiten, en schermt zichzelf af’, liet Assita Kanko verstaan na de vreemde bijstand die ‘dictator’ Kais Sajed van Tunesië kreeg toegewezen: 1 miljard euro voor heropbouw van de economie, en nog eens 150 miljoen om de grensbewaking op te drijven en vluchtelingen uit Zwart Afrika tegen te houden. ‘Von der Leyen geeft een blanco cheque. Maar niet alles is te koop’.

Van democraat naar anti-democraat

Wat is er aan de hand ? De partijloze grondwetspecialist Sajed werd eind 2019 verkozen tot president van zijn land. De Europese Unie steunde voluit de democratisering in Tunesië na de afzetting van alleenheerser Zine Ben Ali in januari 2011 (de zogenaamde Jasmijnrevolutie). Datzelfde jaar vonden in oktober de eerste vrije verkiezingen plaats. Drie jaar later verankerde een nieuwe grondwet de parlementaire democratie, wat meteen een einde maakte aan de noodtoestand.

Van de Arabische Lente leek Tunesië het enige land te zijn dat een vreedzame omslag maakte naar een evenwichtig bestuur met een president, een eerste minister en een volksvertegenwoordiging. De president wordt rechtstreeks verkozen voor ten hoogste tweemaal vijf jaar. De rechterlijke macht is onafhankelijk, wel gevrijwaard van vervolging. Tunesië leek zelfs de islamistische dreiging te kunnen verwerken, door de Ennadahbeweging die aanleunde bij de Moslimbroeders, mee op te nemen in de regering (2011-2014).

De klad kwam erin na de verkiezingen van 2019, toen Ennadah weer de grootste partij werd, en de parlementsvoorzitter afleverde, Rached Ghannouchi. Aanhoudende corruptie, werkloosheid, politiegeweld en de covid-uitbraak leidden tot straatgeweld en wijdverbreide protesten. Daarop ontsloeg Sajed de regering, stelde het parlement buiten werking, verbood Ennadah, en legde na een volksraadpleging een nieuwe grondwet op die hem vrijwel onschendbaarheid en autarchische macht gaf. In Europa gingen de alarmbellen af.

Von der Leyen, Meloni en Rutte

Maar de nieuwe golf van vooral Sahel-uitwijkelingen naar Italië (en de Canarische eilanden) deed de Unie kiezen voor pragmatisme. De eigen, veelgeroemde ‘waarden’ van Europa werden even opzijgeschoven. De Unie krijgt namelijk geen greep op de ‘wilde’ inwijking. Het epicentrum is aan de westelijke kant verlegd van Libië (waar men ongegeneerd samenwerkte met krijgsheren) naar de haven van Sfax in Tunesië en naar Marokko. Met nieuwe botsingen tussen ngo’s en lidstaat-regeringen, vooral van Italië en in mindere mate van Spanje, tot gevolg. En vooral een nieuwe piek van verdronken migranten en een steeds groter aantal verhuizers. Italië klaagde begin september dat er al meer 75.000 aankomsten waren, meer dan een verdubbeling tegenover 2020.

Dat Ursula Von der Leyen op eigen houtje uitgerekend met de rechtse Italiaanse premier Giorgia Meloni én haar ontslagnemende Nederlandse collega Mark Rutte op zondag 11 juni naar Tunis trok, deed de wenkbrauwen fronsen. Tunesië stoort zich namelijk niet aan de mensenrechten bij de afscherming van zijn grondgebied. De iconische foto van een moeder en dochter die, teruggedreven naar de woestijn, van honger en dorst omkwamen staat in het geheugen gegrift.

Rechts paaien

Von der Leyen, die eerder al een onverantwoorde deal met Turkije had gesloten (afstoppen migrantenstroom naar Griekenland in ruil voor 6 miljard euro) en lijdzaam moest toezien hoe de eigen kustbewaking van Frontex goeddeels een mislukking werd, speelde andermaal solo slim. Een akkoord met Sajed viel uit de lucht, er was niets uitgelekt of vrijgegeven op een tweede reis van het triumviraat op 16 juli. De al vermelde hulp werd geregeld als een ‘comprehensive strategic partnership’, een omvattende strategische samenwerking met een geassocieerd land.

Maar ‘dat is geen team Europa’, fulmineerde Sophie in ’t Veld (Renew), alleen ‘een politiek maneuver van de EVP om extreem rechts te paaien’. EVP-Fractieleider Manfred Weber was handig afwezig. En in haar State of the Union sprak fractiegenote Von der Leyen haar eigen Tunesiëreis tegen: ‘We need to focus on cooperation with legitimate governments and regional organisations’.

Weerbaarheid en filantropie

Het legt de gespletenheid bloot van de EU. Aan de ene kant het behoud van haar economische wereldmacht, aan de andere het uitdragen van verheven gedachten als mensenrechten, democratie, gelijkberechtiging, onderwijs en ontwikkelingshulp. Weerbaarheid en filantropie gaan zelden samen. Von der Leyen heeft uitdrukkelijk gekozen voor versteviging van de Europese invloed, die al zwaar aangetast is door het postkolonialisme, de Amerikaanse paraplu en de opmars van China en India.

Of, zoals ze zelf zei in haar State of the Union: ‘We have seen the birth of a geopolitical Union – supporting Ukraine, standing up to Russia’s aggression, responding to an assertive China and investing in partnership’”. Ook wanneer nogal wat parlementsleden van links intussen afzien van hun ‘naïef pacifisme’, zoals Kathleen Van Brempt (S&D), ze zijn niet bereid de mensenrechten en bescherming van armen, vluchtelingen, vrouwen en kinderen zomaar op te offeren aan een logica die de wapenindustrie als hoeksteen ziet voor de verankering van de economische groei en het concurrentievermogen.

Tweede ambstermijn?

Daarom nam het parlement, op een wat tegenpruttelende EVP en uiterst rechts na, geen genoegen met haar ondoorzichtige, aanmatigende werkwijze. De parlementscommissie Buitenlandse zaken (AFET) een afvaardiging naar Tunesië. Ze vertrekt vandaag om een ander grondiger na te trekken en blijft drie dagen.

Maar nog altijd kreeg het parlement geen inzage in de stille covid-afspraken met Pfizer, nog altijd zijn de details van het Tunesiëpact niet voorgelegd. Ze trekt steeds meer macht naar zich toe en negeert haar eigen ploeg, van niet overlegde beloften aan Oekraïne tot stomende botsingen met Frans Timmermans – ook hun kabinetschefs kunnen niet samen door één deur. En de pers negeert ze. Het staat beter gedode verslaggevers te eren dan uitleg te verstrekken aan kritische onderzoeksjournalistiek.

Of die wrevel een tweede ambtstermijn van Von der Leyen zal ondermijnen valt nog te bezien.

Kais Sajed

Tunisgate