De tranen van ontgoocheling van de slachtoffers van seksueel misbruik op het Sint-Pietersplein in Rome gingen de hele wereld rond. Ontgoocheling na heel hoge verwachtingen die de Vaticaanse top over seksueel misbruik in de kerk niet kon inlossen. En inderdaad, er werden open deuren ingetrapt en veel concreet leverde de top niet op. Het is een kleine stap, maar misschien een noodzakelijke stap.

Nultolerantie

In zijn slottoespraak gisteren spaarde paus Franciscus de grote woorden niet. Hij noemde zijn eigen kerk hypocriet en riep op om ‘samen het kwaad uit te roeien’. Het misbruiken van kinderen door geestelijke noemde hij werken van satan. Veel verder kan je als paus niet gaan. Maar dat was niet waar de slachtoffers op gehoopt hadden. Ook de meest duidelijke eisen van de slachtofferorganisaties — nultolerantie en transparantie — werden niet ingewilligd.

De oorzaak van de tranen van de slachtoffers is de magere concrete uitkomst van de top. Er kwam een aankondiging van een ‘een taskforce’ voor bisdommen waar de aanpak van misbruik van minderjarigen door geestelijken, moeizaam verloopt. Daarnaast komt er een handboek voor bisschoppen plus een Motu Proprio. Dat is een nieuw pauselijk document met nieuwe richtlijnen over de omgang met misbruik voor het Vaticaan zelf. Maar wat er precies in het handboek of in het document zal staan, dat kwamen we niet te weten. Alsof al die maatregelen niet al lang bestaan. Dat handboek had al klaar moeten liggen.

Verder is het niet te begrijpen dat iemand die een kind misbruikt ooit priester kan zijn en blijven. Daarover is geen discussie mogelijk. Het is godgeklaagd dat daar een top in het Vaticaan voor nodig zou zijn. Lezen die heren wel eens de evangelies?

Seksueel misbruik is een probleem

Dat beloofde handboek is nuttig. Wij hebben een westers perspectief, maar de katholieke kerk is een wereldkerk, met heel veel verschillen. Op verschillende plaatsen in die wereldkerk wordt een aanklacht van seksueel geweld door een geestelijke nog altijd gezien als een aanval op de kerk. Met een verdedigende kramp als gevolg. Of erger nog, men kijkt weg. Vooral in Azië en Afrika wordt het seksueel misbruik gezien als een westers probleem. Dat was ook letterlijk te horen bij Afrikaanse bisschoppen bij het begin van de top.

De top was dus een operatie bewustwording om iedereen in die wereldkerk op één lijn te krijgen. De top zelf was dan ook ongezien, in de geschiedenis van de kerk was er nog nooit eerder een vergadering van de voorzitters van de bisschoppenconferenties. Getuigenissen van slachtoffers, ook vrouwen en ook uit Afrika, moesten de deelnemers aan de top bij de les houden. Dat lijkt het effect niet gemist te hebben. Er is geen interview met een deelnemer te vinden waarin niet gezegd wordt dat iedereen zich nu bewust is van het probleem. De voorzitters moeten nu hun plaatselijke bisschoppenconferenties overtuigen en de ‘best practices’ vanop de Vaticaanse vergadering doorgeven.

Franciscus

De paus laat hier een kans liggen om krachtdadig op te treden. Maar aan de andere kant blijft hij zijn uitgangspunten trouw. Ten eerste zet hij in op het collegiaal bestuur: de bisschoppen en de bisschoppenconferenties moeten hun verantwoordelijkheid nemen en Rome moet ze niet aan het handje houden. De vraag is hoeveel speelruimte de bisdommen krijgen. Wat als bij een volgende beschuldiging blijkt dat er nu toch nog bisschoppen zijn die de doofpot als methode gebruiken?

Daarnaast preekt Franciscus de bekering in het besef dat we allemaal zondaars zijn. De kerk is niet de kerk vol hoogmoed en macht, maar de kerk van zondaars. Dat is de kerk van Franciscus. Daar zit ook concreet een grond van waarheid in. Wie wist wat en wanneer van de deelnemers aan de top? Wie heeft gezwegen of zaken in de doofpot gestopt? Wat is er gebeurd met de aanklachten voor misbruik tegen priesters in het Vaticaan en de bisdommen? Werden die geklasseerd of vernietigd of beide? (zoals kardinaal Marx beweert?) Wordt het geen tijd dat de kerk daarover open kaart speelt in plaats van in algemene termen vergiffenis te vragen?

Nieuws

Misschien zit de malaise veel dieper. Is er geen structureel probleem in de kerk? Is het probleem van het toedekken van seksueel misbruik niet dat priesters enkel door priesters beoordeeld worden? Dat er nog altijd een kloof gaapt tussen gewijden en niet-gewijden? Dat verantwoordelijke functies in de Curie en in de Kerk nog altijd enkel door priesters kunnen worden uitgeoefend? Met die klerikale structuur komaf maken, dat zou pas echt wereldnieuws zijn. Sommigen hoopten dat deze paus dat zou doen, maar na bijna zes jaar pontificaat lijkt die hoop te verschrompelen. Tot opluchting van anderen.

Kardinaal Marx

Heeft de Vaticaanse heuvel een muis gebaard?