In het Provinciaal Archief van West-Vlaanderen is een tot nu toe onbekend dossier aangetroffen in verbond met de oorspronkelijke bestemming van de gronden waarop nu de IJzertoren in Kaaskerke/Diksmuide staat. Een nieuw boek geeft hierover uitsluitsel. Een beknopte reconstructie.

Hooghebrug

In het voorjaar van 1920 denkt de West-Vlaamse provincieraad na over de oprichting van een oorlogsmonument in de frontstreek. Het monument moet de West-Vlaamse gevallenen van de oorlog herdenken. Hiertoe richt de provincieraad een bijzondere commissie op. De leden discussiëren hierover tijdens een drietal zittingen waarbij de aard en de plaats van het monument op de voorgrond staan.

In het verslag lezen we: ‘De bestendige deputatie heeft de verscheidene ingediende ontwerpen onderzocht, en het gedacht gedeeld de brug van Dixmuide, ‘Hooghebrug’ genaamd, te herbouwen onder vorm van oorlogsmemoriaal, omdat het daar één der punten is, waar het Belgische leger, op de meest heldhaftige wijze aan den vijand weerstond. (…) Gemelde brug zou herbouwd worden derwijze dat zij door hare bouwkundige motieven zou herinneren aan de roerendste episoden van den Grooten Oorlog, en aan de verhevene wapenfeiten waarover het nageslacht, met recht zal fier zijn’.

Wedstrijd

Op 15 december 1921 beslist de provincieraad om een wedstrijd uit te schrijven voor het bouwen ‘eener praalbrug, op de boorden van den Yzer, op de plaats der oude Hooge Brug te Dixmude’. Dat ondanks aandringen van het Brugse stadsbestuur om het monument in de provinciehoofdstad te plaatsen.

De provinciale begroting legt een krediet van 200 000 BEF vast voor de bouw van het monument. Dat zou nu ‘maar’ 5000 euro zijn, Maar de inflatie tussen 1921 en vandaag ligt rond de 5400%. Daarnaast wordt een nieuwe commissie in het leven geroepen, die tussen december 1921 en mei 1922 het reglement en het programma voor de wedstrijd samenstelt. Hiervoor werd er vergaderd in Diksmuide en in Oostende.

Uiteindelijk keurt de provincieraad het programma van de wedstrijd op 4 juli 1922 goed en op 21 juli beslist ze om een krediet van 16 000 BEF in de begroting van 1923 op te nemen om de kosten en de premies van de wedstrijd te betalen.

Jan de Bondt

Tussen juli 1922 en april 1923 worden in totaal zeven ontwerpen ingediend. ‘De Doodentoren’, een ontwerp van de architecten Karel Schaessens (Veurne), Pieter Verbruggen (Ieper) en Valère Lievens (Tielt) wint de wedstrijd. De plannen hiervan zijn nog niet teruggevonden. Op de tweede plaats komt ‘De Leeuw aan de IJzer’ van Jan de Bondt (Diksmuide). Hij zal 5000 BEF ontvangen als troostprijs. In de jaren 1950 zal dezelfde Jan de Bondt met zijn broer Karel de Paxpoort aan de tweede IJzertoren ontwerpen. Op de derde plaats komt architect Karel Poupaert uit Brugge, met zijn ontwerp ‘De Gewelfde Poor’t. Hij krijgt 3500 BEF.

Het ontwerp van de Doodentoren kent in samenspraak met beeldhouwer Lagae en de architecten Coomans en Verbeke in juli 1923 nog enkele aanpassingen. De kosten stijgen hierdoor aanmerkelijk. De totale kosten waren in 1924 op 275 000 BEF beraamd. Vervolgens sluit de provincie een overeenkomst met de Belgische overheid om de funderingswerken van de Doodentoren en die van de Hoogebrug samen te laten uitvoeren. Het bestuur van bruggen en wegen onteigent de nodige gronden en schrijft een aanbesteding uit voor de aanleg van de funderingen van het monument en de bouw van de Hoge Brug.

Feestelijkheden

Met de feestelijkheden bij de inhuldiging van het fonkelnieuwe stadhuis van Diksmuide op zondag, 13 september 1925 wordt in aanwezigheid van de minister van Binnenlandse Zaken en Volksgezondheid Rolin-Jacquemyns, en de gouverneur van de provincie baron Janssens de Bisthoven de eerste grondpaal van de Dodentoren plechtig in de grond geslagen. Een feestelijk banket voor zeventien personen en een concert sluit de ceremonie af.

De oprichting van de zogenaamde Doodentoren wordt uiteindelijk op de lange baan geschoven. Op 9 december 1925, nauwelijks drie maanden na het heien van de eerste grondpaal, verwerpt de provincieraad het eerste krediet van 50 000 BEF, bestemd voor de funderingswerken. Het krediet wordt met 26 stemmen tegen 25 en dertien onthoudingen naar de prullenmand verwezen. Socialisten en Fronters stemmen samen, om antimilitaristische redenen, tegen het oorlogsmonument. Opmerkelijk hierbij is de afwezigheid van de vier provincieraadsleden uit het arrondissement Diksmuide.

Krachtdadig protest

De Katholieken Vlaamschen Kring te Dixmude betreurt in hoge mate de verwerping van het krediet voor de oprichting van de Doodentoren in Diksmuide. De Kring tekent op 16 december 1925 protest aan bij het provinciebestuur: ‘Daar dit monument als een levensbelang geldt voor onze verlaten en zwaar beproefde stad en het hare ruim bijdragen zou om Dixmude uit haren kwijnenden toestand op te beuren, teekent de Katholieke Vlaamsche Kring krachtdadig protest aan tegen de bovenvermelde noodlottige beslissing en betreurt tevens ten zeerste dat dit besluit werd getroffen in afwezigheid van de vertegenwoordigers uit het betrokken gewest, drukt tevens de hoop uit dat de Provincieraad bij de eerste gelegenheid op haar besluit zou terugkeren’.

Besluit bleef gehandhaafd

Pittig detail hierbij is wel dat al op 30 augustus 1925 de ontwerpen voor de bouw van de IJzertoren tentoongesteld werden. Dit gebeurde twee weken voor de inhuldiging van het stadhuis, in het lokaal Het Bourgondisch Schild. Het ontwerp van de gebroeders Van Averbeke had de wedstrijd gewonnen. De tweede plaats gaat naar architect De Bondt en zijn collega Neerman. Karel Schaessens en Valère Lievens, die twee jaar eerder het winnende ontwerp voor het provinciaal oorlogsmonument indienden, krijgen de derde plaats.

Zo komt in de plaats van een provinciaal dodenmonument de Vlaamse IJzertoren, waarvan de werkzaamheden vanaf 1928 een aanvang nemen.

Deze feiten die een nieuwe bijdrage leveren aan de voorgeschiedenis van de bouw van de IJzertoren danken we aan de stadsarchivaris Chris Vandewalle en zijn wetenschappelijke medewerker historicus Simon Augustyn. Daarnaast bevat hun overvloedig geïllustreerd en netjes uitgegeven boek, op groot formaat, heel wat wetenswaardigheden over de wederopbouw van Diksmuide en omgeving tijdens de eerste tien jaar na het einde van de Eerste Wereldoorlog.

Chris Vandewalle en Simon Augustyn, Diksmuide en de gemeenten aan de IJzer: wederopbouw 1919-1929, Stadsbestuur, Diksmuide, 2020. Ill., 351 blz. Geb., 20 € Geen ISBN-nummer. Het boek is verkrijgbaar in de Standaard Boekhandels in Vlaanderen.

Karel Poupaert

Dossier voorganger IJzertoren ontdekt