In 2040 moet de Vlaming zich anders verplaatsen. Daarom heeft het Departement Mobiliteit en Openbare Werken (MOW) in 2019 vier toekomstscenario’s uitgewerkt die de burger tonen wat er mogelijk is. Eén daarvan, Digi-Kosmos, schetst een toekomst waarin mensen thuis blijven door ‘verschillende gezondheidscrisissen’, contact hebben met elkaar via internet en in hun eigen ‘bubbel’ leven.

Digi-Kosmos

‘Welkom in Digi-Kosmos. In dit toekomstscenario leven we vooral in een virtuele wereld. We kiezen ervoor om ons enkel te verplaatsen als dat noodzakelijk is. En dat doen we vooral vanuit eigen comfort. Door verschillende gezondheidscrisissen is fysieke afzondering heel normaal geworden voor ons. En dankzij steeds betere digitale technologieën, vinden we het leven in onze bubbel aangenaam. Ondertussen zijn enkele technologische bedrijven uitgegroeid tot echte giganten die ons dagelijks leven organiseren. Onze virtuele cocon is ons leven, van inspanning tot ontspanning.

Werken, met elkaar afspreken, shoppen, we doen het allemaal digitaal. Als we eten bestellen wordt dat in biologische printwinkels afgedrukt en aan de deur geleverd. We geven onze persoonlijke info graag prijs in ruil voor op maat gemaakte goederen en persoonlijke dienstverlening. In deze maatschappij is iedereen vertrouwd met online tools. Veel mensen bieden zelfstandig hun producten en diensten aan op een virtuele markt. We blinken uit in digitale toepassingen en creativiteit. In Digi-Kosmos kiezen we voor ons gemak, want alles ligt virtueel binnen handbereik’, zo klinkt het in het Digi-Kosmos-scenario.

Al in 2019 uitgewerkt

Het is maar één van de vier scenario’s die de toekomst in 2040 schetsen. Daarnaast heeft het Departement MOW ook een scenario waarin de klimaatverandering ervoor heeft gezorgd dat mensen vanzelf lokaler gaan leven en zich minder gaan verplaatsen (Bewust-Lokaal), een waarin mensen de hele wereld rondhossen in wat zowat het tegendeel is van Digi-Kosmos (Flexi-Maxi), en een waarin mobiliteit hyperefficiënt georganiseerd is dankzij succesvolle publiek-private samenwerkingen.

Het bevreemdende is dat alle scenario’s al in 2019 werden uitgetekend door het departement MOW. Ook Digi-Kosmos, dat natuurlijk nagenoeg volledig overeenkomt met de realiteit van stillegging (‘lockdowns’) waarin we nu leven.

Digitale zombies zonder sociaal leven

‘Oprecht het meest verschrikkelijke filmpje dat ik dit jaar gezien heb’, klinkt één reactie onderaan het YouTube-kanaal van MOW. ‘In zo’n wereld wil ik niet leven… Laat ons toch gewoon mens zijn’, zegt een ander. Dat zijn nog de meest beleefde reacties.

‘Amai, reeds in 2019 “wisten” zij dat er bubbels zouden komen, het vrijwillig binnenblijven, kortom het nieuwe normaal. Echte profeten! Hierbij verraden ze nogmaals hoe lang ze dit totalitaire scenario al aan het voorbereiden zijn. En we zijn goed op weg! We leven al een heel groot deel volgens dit filmpje’, klinkt een andere, minder subtiele reactie. En nog één: ‘Kijk en huiver mensen, dit staat er ons te wachten als we niet wakker worden en opstaan! Digitale zombies zonder sociaal leven van ons maken die op afstand volledig te controleren zijn. Technocratisch communisme. Covid-19 maakt onderdeel van deze agenda!’

Burgerbevraging

Naarmate de reacties steeds ongeruster worden, en het filmpje op sociale media furore maakt, voelt het Departement MOW zich genoodzaakt om te verduidelijken dat de scenario’s in 2019 zijn geschreven, maar dat ze geen toekomstbeeld op zich vormen. Het departement haalt ook aan dat er tot 18 oktober 2020 een burgerbevraging liep over de toekomstscenario’s, en dat de mening van de burger belangrijk is voor hen. Het haalt weinig uit: het departement krijgt in de reacties onderaan het filmpje het verwijt voor verwarring te zorgen en wereldvreemd en ongevoelig te zijn. In het beste geval. In het slechtste geval wordt het gewoonweg niet geloofd.

Voor de uitwerking van de vier scenario’s werkte MOW samen met Tomorrowlab, het in Vilvoorde gelegen consultancybureau dat zich specialiseert in zulke scenario’s. Wanneer we Tomorrowlab bellen, blijkt dat er volgens hen van een misverstand sprake is.

Bubbel pas vanaf 2020

‘Het scenario Digi-Kosmos ontstond in de loop van 2019. Maar de filmpjes hierover werden in de zomer van 2020 uitgewerkt’, zo zegt Bart Devoldere van Tomorrowlab. ‘We stellen vast dat de realiteit ondertussen het scenario Digi-Kosmos gedeeltelijk heeft ingehaald. Een belangrijk verschil is natuurlijk wel dat in het scenario Digi-Kosmos mensen er doelbewust zelf voor kiezen om zich alleen te verplaatsen wanneer dat strikt noodzakelijk is. Omdat mensen het leven in een bubbel zelf aangenaam vinden én omdat het gemakkelijk is, want alles is virtueel mogelijk.’

‘We hebben ons afgelopen zomer de vraag gesteld of we in het filmpje termen zoals bubbels wel wilden opnemen – termen die vandaag door corona alledaags zijn geworden. We hebben er uiteindelijk voor geopteerd om die termen toch in het filmpje te integreren om het filmpje wat realistischer en herkenbaarder te maken.’

Volgens Devoldere is het niet de bedoeling dat de verschillende scenario’s sturend zijn. ‘Dit scenario toont het nut om bij het nadenken over toekomstig beleid en innovaties verschillende mogelijke toekomstscenario’s te verbeelden. Als we door gebeurtenissen waar we geen vat of controle op hebben plots wat richting Digi-Kosmos opschuiven, kan dit evengoed in de toekomst gebeuren richting andere scenario’s; ook scenario’s die we ons niet hebben verbeeld’, aldus Devoldere.

Wie heeft het gedaan?

Wanneer we vragen wie het bewuste scenario heeft uitgevonden en welke bronnen hebben gediend om zo’n scenario uit te werken, houdt Devoldere de boot af. ‘De scenario’s kregen vorm in samenwerking met een heel breed experten- en stakeholderveld uit binnen-en buitenland. Namen kunnen we niet vrijgeven. Meer dan 100 mensen werkten hieraan mee. Vanuit het identificeren van belangrijke onzekerheden of twijfels over de toekomst hebben we met een ganse groep scenario-experten en mobiliteitsactoren (beleidsexperten, kennisinstellingen, middenveld, bedrijfswereld) nagedacht over vier mogelijke, maar extreme toekomstverhalen die zowel leuke als minder leuke elementen bevatten. Dit met als doel om ons vooral te doen stilstaan bij het onvoorspelbare karakter van de toekomst en ons op een open en onbevangen manier te doen nadenken over kansen en uitdagingen in de toekomst’.

Gevraagd of er met de vele noodkreten van de burgers – om niet te zeggen de totale verwerping van het scenario Digi-Kosmos – rekening gehouden zal worden, verwijst Devoldere naar de burgerbevraging die onderdeel is van de Toekomstvisie 2040.

Verwarring en commotie

‘Het filmpje over Digi-Kosmos heeft het meeste reacties uitgelokt tijdens de bevraging, waarschijnlijk doordat mensen de link leggen met corona en de situatie waarin we nu zitten. Toen we de filmpjes op ons YouTube-kanaal hebben geplaatst, hebben we vastgesteld dat er online wat verwarring en commotie is ontstaan. Sommige mensen dachten verkeerdelijk dat dit de toekomstige visie op de Vlaamse mobiliteit is. Daarom hebben we een extra bericht toegevoegd aan het filmpje op ons YouTube-kanaal om het filmpje wat beter te duiden. We hebben ook via Twitter gereageerd op mensen die vragen hadden bij het filmpje.’

‘Het is zeker belangrijk in dergelijke trajecten voldoende stil te staan bij mogelijk heftige reacties op bepaalde scenario’s en daarbij dus voldoende duiding te voorzien zodat over verschillende scenario’s kan gesproken en nagedacht worden’, zegt Devoldere.

Karen Sleurs

Vlaamse overheid werkte in 2019 een toekomst met ‘lockdowns’ uit