Black Panther is één van de betere films uit het Marvel Universum. Het verhaal over de koning van de fictieve, verborgen Afrikaanse staat Wakanda die zijn troon verliest aan een in Amerika opgegroeide uitdager om hem uiteindelijk opnieuw te veroveren, is een leuk stukje cinematografie dat de kijker van begin tot einde entertaint.

Witter dan wit

Toen de film uitkwam was er evenwel minder te doen om het verhaal van de verzonnen monarch dan over het feit dat Disney (dat eigenaar is van het Marvel patrimonium) voor het eerst een zwarte superheld in een hoofdrol lanceerde. Spreekwoordelijke boeken werden geschreven over het belang van de film voor de zwarte gemeenschap, in het bijzonder die in de Verenigde Staten. Eindelijk had zij iemand ‘die op hen leek’ om naar op te kijken.

‘Representation matters’ (Vertegenwoordiging is belangrijk). Het werd de slogan van mediabedrijven om, als historische inhaalbeweging, meer materiaal te produceren met etnische minderheden in de hoofdrol. Maar ook het bedrijfsleven en de politiek zijn gevoelig voor deze trend. Organisaties krijgen immers wel vaker het verwijt dat zij ‘witter dan wit’ zijn. Wat ‘kleur toevoegen’ aan de eigen gelederen is dan een uitstekende manier om dit soort verwijten – verwijten, want té blank is ‘slecht’ – in de kiem te smoren.

(G)een van hen

Wat de politiek betreft kwam het issue van de vertegenwoordiging onlangs opnieuw ter sprake toen Karine Jean-Pierre door president Joe Biden aangeduid werd als perssecretaris. De perssecretaris is het publieke gezicht van de Amerikaanse regering en staat reporters te woord. Jean-Pierre is de eerste zwarte vrouw die deze rol op zich neemt. Ook zij had het tijdens haar eerste optreden over vertegenwoordiging: ‘Vertegenwoordiging is belangrijk’, liet ze optekenen, waarmee ze alludeerde op het historisch karakter van haar benoeming, ‘en president Biden begrijpt dat’.

Ook Belgische partijvoorzitters begrijpen dat een kieslijst die uitsluitend bestaat uit blanke (of ‘witte’) mannen bij geen klein deel van het electoraat tot gefronste wenkbrauwen zou leiden. In het bijzonder partijen die een beroep doen op de electorale macht van Belgen met een migratieachtergrond zullen ervoor zorgen dat zij kandidaten uit diezelfde gemeenschappen op de lijst hebben staan. Deze gemeenschappen zouden zich immers beter vertegenwoordigd voelen door ‘één van hen’, een voorzichtige erkenning dat blanke Belgen géén van hen zijn.

Door de (in essentie nobele) poging om etnische mindergroepen te integreren in een overwegend blanke samenleving, lijken heel wat politici, bedrijfsleiders en mediafiguren de factor ‘etniciteit’ of ‘afkomst’ zwaarder, in plaats van minder zwaar, te laten/doen doorwegen. De kleurenblinde samenleving waar Amerikaanse burgerrechtenactivisten als Martin Luther King jr. van droomden wordt vervangen door een maatschappij waarin de belangen van etnische groepen enkel afdoende kunnen worden behartigd door leden van die gemeenschap.

Collectieve identiteiten

Betekent dit dat alle soorten van vertegenwoordiging gebaseerd op groepsidentiteit per se uit den boze zijn? Zeker niet. Collectieve identiteiten worden immers niet louter opgebouwd op basis van ras, etniciteit of afkomst. Gelukkig maar.

Zo kan ervaring een belangrijke rol spelen. Havenarbeiders uit Antwerpen zullen misschien een volksvertegenwoordiger verkiezen met een achtergrond in het arbeidersmilieu, terwijl een ondernemer uit Oost-Vlaanderen zich net meer verbonden voelt met een kmo-eigenaar uit het Gentse. Een gedeelde levenservaring kan een belangrijke voorwaarde zijn om de problemen waarmee een bepaalde groep sukkelt beter te begrijpen. En een goed begrip van een probleem is doorgaans noodzakelijk voor de formulering van een passende oplossing.

Mensen delen zichzelf ook in op basis van gedeelde waarden, normen, overtuigingen en toekomstwensen. ‘Waarden, normen, overtuigingen en toekomstwensen’ zijn, in essentie, een (imperfecte) definitie van het concept ‘cultuur’. Samenscholing omwille van een gedeelde cultuur is des mensen. En vertegenwoordiging van de eigen cultuur in de hoogste regionen van media, economie en politiek is een vaak noodzakelijke voorwaarde om er ‘echt bij te horen’.

Kleurtjes tellen

Welke ervaringen men heeft gehad of culturele overtuigingen men heeft is evenwel niet te achterhalen door simpelweg een blik te werpen op de huidskleur of familienaam van een persoon. Daarom is het zo gevaarlijk om door middel van een slordig spelletje ‘kleurtjes tellen’ te bepalen of collectieve identiteiten op de juiste manier vertegenwoordigd zijn.

Als product van een eenoudergezin uit de lage middenklasse voel ik me bijvoorbeeld sterker verbonden met zwarte jongemannen -en vrouwen die tijdens hun jeugd een gelijkaardig levenspad bewandelden. De hoeveelheid melanine in hun huid interesseert me daarbij geen moer.

Het is tijd voor zowel blanke racisten als progressieve ‘wokers’ om hun obsessie met ras te laten varen. Ik maak me geen illusies door te pretenderen dat dit artikel – of, inderdaad, welk artikel dan ook – de soms diepgewortelde overtuigingen van deze medeburgers zal veranderen. Maar het is wel aan ieder van ons om hen te proberen, via argumenten en niet door beledigingen, opnieuw tot rede te brengen. Het voortbestaan van onze multiraciale samenleving hangt ervan af.

Karine Jean-Pierre

‘Representation matters’: huidskleur en de kwestie van vertegenwoordiging