De eigenzinnige politiek van Viktor Orbán wordt zelden goed begrepen. Die van zijn verre voorganger admiraal Miklòs Horthy nog minder. Voor een groot deel komt dat omdat haast geen enkele van onze journalisten en politici Hongaars kan lezen. Zeer nuttig daarom – en aangenaam om lezen – dit boekje van de Nederlandse historicus Dr. Perry Pierik over de Hongaarse Rijksregent Miklòs Horthy (1868-1957), voorvechter van de Hongaarse natiestaat. We kenden hem al als auteur van het gelauwerde Hongarije 1944-1945, de vergeten tragedie. Luc Pauwels sprak met hem.

Na de Eerste Wereldoorlog verloor Hongarije niet alleen twee derde van zijn territorium, maar ook driekwart van zijn inwoners. Hoe kwam dat?
‘Hongarije behoorde als onderdeel van het Habsburgse Rijk tot de verliezers van de Eerste Wereldoorlog. De Habsburgse vorst was keizer van Oostenrijk en koning van Hongarije. Binnen deze dubbelmonarchie, speelde Hongarije de “tweede viool”. Hierdoor was er altijd sprake van een zeker dualisme tussen Wenen en Boedapest.’

‘Onder invloed van president Wilsons concept van zelfbeschikkingsrecht van de volkeren betaalde Hongarije een zware prijs. Enorme stukken land en inwoners vervielen aan (nieuwe ontstane) buurlanden. In westerse blik was Oostenrijk daarbij meer een entiteit dan Hongarije en Boedapest betaalde daarvoor de prijs. Door het Verdrag van Trianon werd Hongarije ernstig gekortwiekt. Eigenlijk dwars tegen het zelfbeschikkingsrecht der volkeren in.’

Admiraal zonder zee

Waar kwam admiraal Miklòs Horthy vandaan? En hoe word je admiraal in een land dat niet aan de zee grenst?
‘Horthy, geboren in 1868, was afkomstig uit de Hongaarse landsadel. Hij koos voor een carrière in de marine, toen Oostenrijk-Hongarije ter hoogte van Triest nog aan de Middellandse Zee grensde. Hij was stevens vleugeladjudant van keizer Franz-Joseph. De paradox van zijn leven was dat hij dus juist hele “close” was met de Habsburgers. Hij respecteerde hen, maar koos uiteindelijk toch voor het eigen volk, voor de Hongaarse natiestaat.’

‘Dat gebeurde nadat het Habsburgse Rijk, als gevolg van de nederlaag van 1918, volledig ineenstortte. Horthy’s carrière leek voorbij, ook nu de Oostenrijkse marine wegviel, maar hij ontpopte zich als de voorman van de reactie, toen hij de communistische radenrepubliek neersloeg. Die was ontstaan in het machtsvacuüm na de oorlog. Miklòs Horthy verruilde de positie van admiraal voor die van Rijksregent.’

Loopt er een rechte lijn van het Hongaarse anti-Habsburg sentiment van een eeuw geleden naar het hedendaagse Hongaarse anti-Europa sentiment?
‘Het antiwesters sentiment ontstond toen Hongarije onder Horthy een eigen weg probeerde in te slaan. Het concept van de Hongaarse natiestaat stuitte op weerstand bij zowel de Oostenrijkse Habsburgers, hetgeen logisch was, maar ook bij de pan-Europeanen die in de Ententelanden actief waren.’

‘Deze groep, onder graaf Coudenhove-Kalergi en de Franse minister Aristide Briand, zagen in het Habsburgers Rijk als Vielvölkerstaat een soort voorloper van de pan-Europa gedachte die zij koesterden. Daarom werd de poging van Karl I (Karel IV in Hongarije) om de Habsburgse troon weer te bemachtigen, volop gesteund en Horthy fel tegengewerkt.’

‘Hongarije lag dus nogal onder vuur van de vrienden van Europa en moest z’n bestaan bevechten. In de loop der geschiedenis probeerden Oostenrijkers, Duitsers, Russen en Ententemachten de toekomst van Hongarije te bepalen. De nieuwe macht van Brussel, na de Tweede Wereldoorlog, wordt door de Hongaren in die traditie bekeken. En niet goedgevonden.’

Wankelmoedige bondgenoten

Horthy begon met te collaboreren met nazi-Duitsland, maar halverwege de Tweede Wereldoorlog wilde hij daarvan weg. Hoe ging dat in zijn werk?
‘Horthy was realist genoeg om te begrijpen dat nazi-Duistand het enige tegenwicht was tegen het communistische Rusland. Door samen te werken met Hitler hoopte Horthy op revisie van de nadelige Trianon-grenzen die Hongarije na 1918 hadden opgedeeld. Deels kwam die verwachting uit, en Hitler beloonde de trouw van Hongarije met grondgebied. Stukken van het eigen, verloren gegaan Hongaarse grondgebied welteverstaan.’

‘Daar betaalde Boedapest wel een prijs voor. Hongarije werd in 1941 meegezogen in de oorlog tegen de Sovjet-Unie. Bij Stalingrad werd het Hongaarse leger zwaar aangeslagen. Sindsdien begreep men in Boedapest dat men op het verkeerde paard had gewed. De voelsprieten werden uitgestoken naar het Westen, maar het was het Rode Leger dat snel naderde.’

‘In maart 1944 werd het steeds wankelmoedigere Hongarije door de Duitsers militair bezet en in oktober 1944, toen Horthy een wapenstilstand uitriep, werd hij met geweld vervangen door de Hongaarse Pijlkruis-fascisten van Ferenc Szálasi.’

Hoe verging het Horthy na de Tweede Wereldoorlog?
‘Na oktober 1944 bevond Horthy zich in Duitse handen en werd hij het land uitgevlogen en in Ehrenhaft gezet. Zeg maar in verzekerde bewaring. Na do oorlog wilden de geallieerden hem eerst berechten als meeloper van het nazisme. Maar de Sovjets zagen daar uiteindelijk van af. Zij realiseerden zich waarschijnlijk dat een rechtszaak tegen de admiraal op weinig sympathie van de bevolking kon rekenen.’

‘Men koos voor de praktische weg en liet Horthy gaan. Die trok zich terug in Portugal waar hij in ballingschap leefde tot zijn overlijden. Hij stierf in 1957, op 88-jarige leeftijd. Nog geen jaar na de anticommunistische opstand in Boedapest.

Zelfbeschikking en grootmachten

Kan je Viktor Orbán vergelijken met Miklòs Horthy?
‘Viktor Orbán deelt het wantrouwen tegen de grote overkoepelde machten die Hongarije immer in hun greep hadden. De Hongaren zijn een trots (ruiter)volk van weleer, en het spelen van de tweede viool zit hen niet in het bloed. Maar gelegen als klein volk in het hart van Europa was de dreiging nimmer ver weg.’

‘Orban snapt het enorme dilemma en de keuzes van Horthy. Hij zal waarschijnlijk denken dat diens stappen in het belang van het Hongaarse volk waren. Het feit dat hij Horthy’s stoffelijke resten terug liet komen naar Hongarije zijn meer dan symbolisch. Horthy staat voor het lastige Hongaarse schipperen tussen de drang naar zelfbestemming en de onmiskenbare invloed van de grootmachten op de regio.’

‘Principes zijn daarbij schaars en men moet roeien met de riemen die men heeft. Uit deze underdogpositie is een trotste houding ontstaan: Hongarije als beschermer van het eigene, dat voortdurend dreigde te worden overschaduwd – of erger.’

‘Het is niet voor niets dat het Hongarije was dat in 2015 (ten tijde van het Wir schaffen das van de Duitse bondskanselier Angela Merkel) hekkens liet plaatsten en een stevige stelling innam voor het behoud van identiteit en bescherming van de eigen bevolking tegen excessieve migratie. Los nog van de furie van 1956, toen de Hongaren wederom aantoonden voor hun vrijheid te willen strijden.’

Perry Pierik, Horthy en de strijd om de Hongaarse natiestaat. Over de oorsprong van het anti-Europa sentiment in Hongarije, Aspekt, 2021, ISBN 9789464240573, 125 blz.,€ 16,95.

Karl V

Horthy en de strijd om de Hongaarse natiestaat