Karel de Grote, geboren in 742, wordt op 5 december 771 koning van het gehele Frankische koninkrijk, door het overlijden van zijn broer Karloman I van de Franken. Tot dan hadden ze samen geregeerd. Politiek was Europa toen een zootje met honderden rivaliserende lokale vorsten, staatkundig op losse schroeven. Zoals zijn vader, Pepijn de Korte, streeft Karel naar drastische verandering. Al tijdens zijn leven wordt hij daarom ‘de Grote’ genoemd.

De eerste die moet opkrassen is koning Diederik van de Longobarden, een Germaanse stam in Noord-Italië. Karel laat zich in 774 tot koning van Lombardije kronen. Zuidelijk daarvan ligt de kerkelijke staat, door de pausen sluw ‘het patrimonium van Petrus’ gedoopt. Afblijven is de boodschap. Geen nood, hij roept zich in 781 vriendelijk uit tot ‘algehele beschermer’ van dit gebied. Dezelfde kneep haalt hij uit in Jeruzalem: kalief Haroen ar-Rashid benoemt Karel welwillend tot beschermheer van de kerken aldaar. Als bevestiging stuurt hij Karel de olifant Aboel-Abbas.

Met de Saksen is het minder gezellig. Die bieden onder leiding van hun heidense hertog Widukind van 772 tot maar liefst 804 hardnekkig verzet.

Karel de Grote weet door zijn veroveringen een rijk te stichten met het Frankische gebied als kernland (de Lage Landen, het Rijnland, Noord-Frankrijk). Maar zijn territorium strekt zich uit van de Noordzee en de Oostzee in het noorden tot Spanje en Italië in het zuiden, inclusief alles wat we nu Duitsland en Oostenrijk noemen.

Om zijn rijk te kunnen besturen deelt hij het in graafschappen in die zo veel mogelijk overeenstemmen met een stamgebied. De graven worden door Karel benoemd en zijn uitsluitend aan hem verantwoording verschuldigd. Zo schept hij een evenwicht tussen een sterk centraal gezag en een ruime lokale autonomie.

Zelf reist hij met zijn hofhouding voortdurend rond. ‘Missi regis’, koningsboden, brengen zijn verordeningen ter plaatse in het hele Rijk. Karel stelt schepenen aan als permanente rechters. Hij laat het gewoonterecht van elk gebied optekenen. Hij zorgt voor vrede en bewerkt zo economische vooruitgang. Onderwijshervorming genereert culturele bloei, nadien de Karolingische Renaissance genoemd.

In 800 wordt Karel in de Sint-Pietersbasiliek in Rome tot keizer gekroond. Een diplomatiek cadeautje van paus Leo III, want Karel had zijn Rijk helemaal zelf opgebouwd. Karel de Grote, die vier keer getrouwd was, overlijdt in 814. Hij werd 71.

Karloman I van de Franken

Vandaag 771: Karel de Grote tot Frankisch koning gekroond, startpunt van opbouw Europees rijk