Bezondigen werknemers zich aan overdreven veel absenteïsme? Of nemen werkgevers al te vlot hun toevlucht tot het stelsel van tijdelijke werkloosheid? Arbeidseconoom Stijn Baert (UGent) vindt het vooral een debat naast de kwestie: ‘Het is nu aan de overheid om een duidelijker kader te scheppen én om de centen te passen.’

Meer duidelijkheid vereist

Werkgevers die klagen dat werknemers de coronacrisis misbruiken om zich bij het minste kuchje ziek te melden. Vakbonden die bedrijven verwijten dat ze zieke werknemers met terugwerkende kracht in tijdelijke werkloosheid te zetten, in plaats van hen het gewaarborgd loon uit te betalen. Waardoor het bedrijfsleven de loonkosten de facto op de RVA — en dus op de overheid — zou afwentelen. En werknemers die nu blijkbaar massaal al eerder aangevraagde vakantiedagen annuleren, bijvoorbeeld voor de paasvakantie. Waardoor het risico niet onbestaande is dat, eens de coronastorm is gaan liggen, bedrijven ook nog eens massaal zullen moeten afrekenen met werknemers die plots allemaal tegelijk vakantie willen opnemen.

Doorheen deze losse vaststellingen slingert zich een dubbele rode draad: enerzijds blijken alle partijen op de arbeidsmarkt, zelfs in crisistijden, toch ook nog munt te willen slaan uit die crisis. Anderzijds lijken politici — op een zeldzame uitval van Jan Jambon na — in dit debat opvallend langs de zijlijn te blijven. Al was het maar omdat je je als politicus vandaag ook niet meteen bijzonder populair maakt als je in deze omstandigheden al te veel oog hebt voor de economische impact van deze crisis. ‘En dat is een groot probleem,’ vindt arbeidseconoom Stijn Baert.

‘Het is nu toch vooral aan die overheid om dringend voor meer duidelijkheid te zorgen. Het zijn niet de ministers die per sector moeten bepalen of het daar nu al dan niet veilig werken is, dat spreekt. Maar het is wél de taak van de politiek om experten en specialisten zo snel mogelijk duidelijkheid te laten scheppen en in functie daarvan een eenduidig beleid uit te tekenen. Laat politici de politieke discussies nu even voor de achterkamertjes houden, maar laat hen op dit moment wél heel duidelijke krijtlijnen uittekenen voor de arbeidsmarkt. Ze focussen nu heel erg op het gezondheidsaspect — en dit valt ook te begrijpen — maar we moeten ons ook geen illusies maken: ook binnen tien jaar zullen er nog mensen zijn die ziek vallen of gepensioneerden die onze zorgen nodig hebben.’

Eén ding tegelijk?

‘De budgettaire situatie van ons land was al verre van rooskleurig, we kunnen het ons gewoonweg niet veroorloven om nu de crisis eerst te laten overwaaien en ons dan pas over de financiële impact op wat langere termijn te buigen. Het is niet omdat je nu nog niet weet hoe groot het gat finaal zal uitvallen dat je nu al niet kan nadenken over hoe we dat gat opnieuw kunnen doen krimpen.’

‘Je kan als federale regering niet van je burgers verwachten dat ze ook in deze omstandigheden constant verschillende bordjes tegelijk in de lucht houdt, en intussen zelf maar op één aspect focussen. Pakweg een havenarbeider moet nu in lastige omstandigheden gaan werken om de economie draaiende te houden. Tegelijk moet die man via zijn belastingen ook bijdragen voor wie ziek of gepensioneerd is én moet hij nu ook voor zijn gezin zorgen. Maar de federale regering zelf, die kan nu blijkbaar maar één ding tegelijk? Er zal nu niet één coronapatiënt extra gered worden door politici die zich voorlopig liever niets aantrekken van onze financiële situatie volgend jaar of binnen vijf jaar.’

Baert vindt dat ook werknemers maar beter tweemaal nadenken alvorens nu misbruik te maken van de situatie. Werknemers die er nu de kantjes aflopen, moeten immers beseffen dat ze daar — eens we deze crisis hebben uitgezweet — zelf wel eens het eerste slachtoffer van zouden kunnen worden. ‘Het zou best kunnen dat de machtsverhoudingen op de arbeidsmarkt in het post-coronatijdperk opnieuw radicaal kantelen. Tot voor deze crisis was er sprake van een grote krapte op de arbeidsmarkt, en lag er dus heel veel macht bij de werknemers. In de toekomst zou de economische situatie er wel eens volledig anders kunnen uitzien, waardoor het opnieuw vooral de werkgevers zijn die aan zet komen. Werknemers doen er goed aan om daar nu al rekening mee te houden.’

Verdubbeling aantal ziektebriefjes

Hoe groot het aantal werknemers is dat zich nu onterecht afwezig meldt wegens ziekte, daar hebben we uiteraard het raden naar. Maar uit de cijfers die werkgeversorganisatie Voka deze week presenteerde, blijkt minstens wel dat het probleem groter wordt. ‘We kregen deze week inderdaad heel wat meer klachten binnen van werkgevers over dit soort absenteïsme, maar alleen op basis daarvan kunnen we uiteraard geen conclusies trekken,’ stelt Kasper Demol, woordvoerder van werkgeversorganisatie Voka.

‘Net daarom zijn we vorige week ook gestart met een grootschaliger bevraging bij onze leden. Daaruit blijkt dat ongeveer 85 procent van hen af te rekenen heeft met een omzetdaling ten gevolge van de coronacrisis. Deze week gaf elf procent van die bedrijven aan dat een onvoorzien personeelstekort mee aan de basis lag van die omzetdaling. Dat percentage lag vorige week ongeveer even hoog. Als we wat verder doorvragen, blijkt een veel groter aandeel van de bevraagde bedrijven wel een forse stijging te zien van het aantal ziektebriefjes: 77 procent deze week tegenover 34 procent vorige week. Meer dan een verdubbeling op een week tijd dus, en dat is toch wel een opvallend grote stijging. Ook al omdat het in deze dus enkel over die bedrijven gaat die daadwerkelijk aangaven een te groot personeelstekort ervaren.’

Om de factuur voor het bedrijfsleven niet nog zwaarder te maken, pleitte Voka er dan ook al voor om de eerste maand gewaarborgd inkomen bij ziekte tijdelijk niet langer door de werkgever maar wel door de overheid te laten betalen. ‘Heel veel bedrijven kampen nu met grote cashproblemen,’ klinkt het. ‘Als zij nu ook steeds vaker ook nog het loon moeten blijven betalen van mensen die niet komen opdagen, dan dreigen er nog veel meer faillissementen.’

Nattevingerwerk

Is het nu voor werknemers effectief interessanter is om zich ziek te melden als ze zich onveilig voelen op het werk? Of zijn ze beter af als het bedrijf hen tijdelijk werkloos maakt? ‘Moeilijk uit te maken,’ vindt Stijn Baert. ‘Dit is immers erg afhankelijk van je persoonlijke situatie. Voor mensen met een relatief laag loon, is het stelsel van tijdelijke werkloosheid momenteel wellicht het interessantst, omdat zij naast een al iets hogere uitkering als tijdelijk werkloze er maandelijks ook nog een energiepremie van 150 euro bovenop krijgen. Wie niet meer dan 1300 of 1400 euro netto verdient, zou als tijdelijk werkloze dus netto op zowat hetzelfde bedrag kunnen rekenen als zijn vast loon. Vakbonden hebben daar nu ook op gewezen, en je kan je dus afvragen of we mensen die toch aan het werk blijven daar niet op een of andere wijze extra voor zouden moeten belonen.’

Vast staat wel dat de factuur voor de federale overheid in alle scenario’s zeer snel zal oplopen. Op 24 maart waren er volgens de woordvoerster van federaal minister van economie Nathalie Muylle al ruim 1 miljoen dossiers ingediend van werknemers waarvoor werkgevers een aanvraag tot tijdelijke werkloosheid hebben ingediend. Pas op het einde van de maand moeten de betrokken werknemers bij de uitbetalingsinstelling aankloppen om het exacte aantal dagen aan te geven dat ze technische werkloos waren.

‘Tot vandaag hebben we er totaal geen zicht op om hoeveel dagen het nu in totaal zal gaan,’ klinkt het. ‘Werkgevers kunnen immers net zo goed vooraf al een aanvraag tot tijdelijke werkloosheid indienen, vanuit het idee dat ze binnenkort hun bedrijf zullen moeten sluiten. Of ze voorzien dat ze minstens een gedeelte van de productie zullen moeten opschorten, waardoor werknemers dan bijvoorbeeld enkele dagen per maand werkloos zullen worden. De definitieve afrekening wordt pas op het einde van de maand gemaakt.‘

‘Het bedrag dat iemand ontvangt die tijdelijk werkloos wordt, is vandaag geplafonneerd op 2700 euro bruto. Daarvan ontvangt de werknemer dan 75 procent. Voor wie sowieso al een lager brutoloon had, komt de maandelijkse vergoeding dus ook uit op 75 procent van dat brutoloon.’ Daarbovenop komt dan ook nog eens de recent goedgekeurde federale energiepremie. Met andere woorden: de overheid betaalt zich hier blauw aan en kan nu onmogelijk inschatten hoe hoog het finale prijskaartje zal oplopen. Actuele berekeningen over de exacte omvang van die factuur slaan volgens Stijn Baert dan ook nergens op. ‘De overheid heeft enkel zicht op de situatie hic et nunc, maar niemand weet hoe de situatie er over pakweg twee weken zal uitzien. Al die ramingen slaan dus nergens op, dit is nattevingerwerk.’

Kasper Demol

Stijn Baert: ‘Al die economische ramingen zijn puur nattevingerwerk’