Het is opnieuw onrustig in Iran. In steden over het hele land braken er protesten uit. Eerst vreedzaam, daarna grimmiger. Bekeken vanuit Vlaanderen, voelt het als een film die we al eens hebben gezien, en waarvan we helaas het einde kennen: duizenden arrestaties, honderden doden en uiteindelijk verandert er niets. Toch blijft er hoop: misschien is het deze keer niet tevergeefs. Want ondanks de vele gelijkenissen met eerdere protesten, zijn er ook verschillen.

Is het deze keer anders?

Over de verschillen tussen de groene protestbeweging in 2009 en latere protesten, ging het eerder al op Doorbraak. In 2009 werd de officiële verkiezingsuitslag betwist. De betogers steunden hervormer Mir-Hossein Mousavi. De protesten waren hevig, en ook toen vielen er doden, maar alles speelde zich af binnen de contouren van het officiële politieke systeem.

Ja, Mousavi was een hervormer, maar hij was geen revolutionair. Verkiezingen in Iran gaan over echte verschillen in politieke visie, toch blijven het verkiezingen tussen kandidaten die geloven in hetzelfde politieke systeem. De hervormers willen hervormingen omdat dit volgens hen nodig is om de Islamistische Republiek te beschermen, niet om ze af te schaffen.

Dat werd anders tijdens de protesten eind 2019. Van hervormingen verwachtten de betogers toen geen heil meer. Het hele systeem moest op de schop. De Moellahs moesten weg, en hier en daar werd zelfs geroepen om een terugkeer van de monarchie. Dat het politieke systeem er niet langer in slaagde om onvrede te kanaliseren, werd ook bevestigd door de historisch lage opkomst tijdens de verkiezingen in 2021. Steeds minder Iraniërs geloven nog in hun politieke instellingen.

Economische crisis

De aanleiding voor de protesten in 2019 was de economische crisis. De regering zag zich genoodzaakt om een subsidie op brandstof af te schaffen, waardoor de prijzen van de ene dag op de andere verdubbelden. Dat op een moment waarop veel Iraniërs het al moeilijk hadden en het zich niet langer konden veroorloven om dagelijks vlees te eten. De demonstranten waren dan ook vooral mensen met lagere inkomens, die vonden dat ze niets meer te verliezen hadden.

Banken, tankstations en regeringsgebouwen werden in brand gestoken. De overheid sloot het internet af, en de grote middelen werden ingezet om het protest in bloed te smoren. Honderden jonge Iraniërs werden gedood door ordetroepen die met machinegeweren op de menigte schoten.

De politie kwam bij dokters, ziekenhuizen en apothekers iedereen arresteren die hulp zocht bij de verzorging van schotwonden. Van sommige arrestanten, werd nooit meer iets gehoord. We zullen allicht nooit met zekerheid weten hoeveel demonstranten toen het leven lieten.

Beangstigend herkenbaar

De middenklasse bleef in 2019 grotendeels thuis. Zij voelden de economische crisis minder sterk, en hadden geen zin om hun leven te riskeren. Dat is nu anders. De economische crisis is er nog steeds, en blijft een belangrijke rol spelen in de onvrede, maar de concrete aanleiding voor dit protest is het gedrag van de zedenpolitie, en dat is een onderwerp dat vooral de middenklasse aanbelangt.

Op internet circuleert een foto van de jonge Koerdische vrouw Mahsa Amini op 13 september, kort voordat ze in Teheran werd gearresteerd. Ze draagt losse, zwarte kledij en een hoofddoek. Niets aan die foto lijkt in strijd met de kledingvoorschriften. Ze is gekleed zoals miljoenen andere Iraanse vrouwen, en toch arresteerde de zedenpolitie haar. Iedere ouder van jongvolwassen vrouwen kent het patroon. Je dochter wordt gearresteerd, niet altijd om even duidelijke redenen. Ze krijgt een uurtje onderricht over de goede zeden en mag daarna worden afgehaald. Het kan iedereen overkomen. Het is gewoon deel van het dagelijkse leven.

Maar bij Mahsa Amini liep het anders. Ze werd met een schedelbreuk naar het ziekenhuis gebracht, waar ze op 16 september overleed. De herkenbaarheid van de situatie, en overheid die de gemoederen probeert te bedaren met een uitleg waar niemand geloof aan hecht, schokten ook de middenklasse. Dat had iedereens zus of dochter kunnen zijn.

Economisch moeras

Maar, nog belangrijker, intussen is de economie er nog veel erger aan toe. Terwijl in 2019 nog vooral arbeiders werden getroffen, wordt nu ook de middenklasse financieel gewurgd. Een weduwepensioen voor een maand, volstaat niet langer om een week te eten. Jongeren met universitaire diploma’s vinden geen job meer. Artsen verdienen niet meer voldoende om een nieuwe smartphone te kopen, ambtenaren zonder eigen woning huren een plekje op iemands dak en slapen in open lucht.

De voorbije 10 jaar zonk de economie langzaam weg in een moeras van sancties en corruptie. Conservatieve presidenten en hervormers wisselden elkaar af, akkoorden werden gesloten en weer opgezegd, sancties werden versoepeld en dan weer strenger, maar al die tijd bleef de economie langzaam verder zinken. Niemand gelooft nog dat die trend kan worden gekeerd.

Veel bredere protesten

En zo zijn deze protesten veel breder dan wat we eerder zagen. De klassieke zanger Homayoun Shajarian projecteert tijdens een optreden een foto van Mahsa Amini, terwijl hij een lied zong dat geschreven werd tijdens de Constitutionele Revolutie. Deze revolutie dwong begin 20e eeuw de toenmalige Kadjar koning om een parlement te accepteren. Na afloop scandeert het keurige middenklasse publiek ‘Dood aan Khamenei!’.

De bekende actrice Katayoun Riahi, die zich altijd nauwgezet aan de kledingvoorschriften hield, en zich nooit eerder op een politieke boodschap liet betrappen, gaf vanuit Iran zonder hoofddoek een interview aan het in Londen gevestigde televisiestation Iran International. Dat betekent zonder twijfel het einde van haar media carrière in Iran. Ook populaire talkshowhost Mehran Modiri schaarde zich achter de protesten, en kondigde aan de Iraanse staatstelevisie te zullen boycotten.

Maar bovenal zijn dit de protesten van de millennials. Zij hebben geen boodschap aan geschiedenis en 20e eeuwse romantische liederen. Ze lopen over van frustratie en jeugdige overmoed. Deze keer richten ze zich niet op tankstations of bankkantoren, maar gaan ze meer dan in 2019 recht de confrontatie aan met de ordediensten.

Dus ja, deze protesten zijn anders. Ze zijn breder, radicaler en gewelddadiger, maar het blijft een gevecht van ongewapende burgers tegen goed getrainde politie en milities. Zolang die ordediensten bereid blijven om op burgers te schieten, valt het moeilijk voor te stellen hoe deze protesten anders zouden kunnen eindigen dan de vorige: in een stortvloed van bloed en tranen.

Katayoun Riahi

Iraanse protesten woeden hevig, ook de middenklasse komt op straat