De onlinecampagne van Groen over menstruatie-armoede — of ‘period poverty’ in het Engels — deed veel stof opwaaien. De campagne kwam er naar aanleiding van het onderzoek van Caritas Vlaanderen naar menstruatie-armoede bij meisjes en jonge vrouwen tussen 12 en 25 jaar. De betekenis van menstruatie-armoede is niets minder dan het ontbreken van financiële middelen om menstruatieproducten zoals maandverband of tampons te kunnen kopen.

Caritas Vlaanderen publiceerde recent een rapport over dit maatschappelijk taboe in Vlaanderen, naar aanleiding van een Schotse wet om menstruatie-armoede tegen te gaan door menstruatieproducten gratis aan te bieden. Lokale overheden zouden dit op een waardige en discrete manier moeten kunnen doen. Deze vorm van armoede toont ook aan dat we in Vlaanderen nog een lange weg af te leggen hebben op vlak van psychosociaal welzijn. Opmerkelijker is de weerstand van veel mensen — en voornamelijk mannen — die moeite lijken te hebben met 1) het feit dat het een campagne is van de linkse partijen Groen en sp.a, en 2) het woordje gratis.

De onzichtbaarheid van de vrouw

Maar hoeveel kost het nu werkelijk om een vrouw te zijn in Vlaanderen anno 2020? Ik, vrouw van 40 jaar, financieel stabiel, heb nooit menstruatie-armoede gekend. Mijn moeder wel, zij groeide op in een Anatolisch dorp en knipte, samen met haar leeftijdgenoten, repen katoenen stof om haar slipje te beschermen tegen het bloedverlies tijdens haar menstruatiecyclus. Die repen stof werden in het geheim met de hand gewassen en in donkere onhygiënische plaatsen te drogen gelegd, ver weg uit het zicht van de mannelijke familieleden.

Het was niet enkel de schaamte maar vooral de onzichtbaarheid van de vrouw in die tijd, zegt mijn moeder nog altijd. Ik kwam dit van mijn moeder te weten toen ik in mijn tienerjaren bij haar klaagde over klasgenoten die elke maand bij mij om maandverband kwamen vragen. Mijn blauwe Kipling-rugzak puilde sindsdien uit van maandverbanden. Mijn moeder verplichtte mij om met de nodige discretie hiermee om te gaan. ‘Want schaamte vreet aan je persoonlijkheid’, zei ze.

Basiszorg is duur

Dus het financieel kostenplaatje voor de maand december:

Bezoek gynaecoloog (gynaecologisch onderzoek + uitstrijkje): 60 euro
Maandverband: 4,99 euro
Inlegkruisjes: 4,89 euro
Intieme doekjes: 2 pakjes aan 3,49 euro per 10 doekjes
Zeep voor intiem toilet: 9,69 euro
De pil voor een heel jaar: 54,43 euro

In totaal heb ik deze maand 140,98 euro gespendeerd aan basiszorg en -behoeften. De factuur voor het labo voor mijn uitstrijkje moet nog volgen.

Hoe zit het in Vlaanderen?

Voor het onderzoek van Caritas Vlaanderen werden er ongeveer 2600 meisjes en jonge vrouwen tussen 12 en 25 jaar bevraagd. Zo’n 12% gaf aan geen geld te hebben om menstruatieproducten te kunnen kopen. Dat zou uitlopen tot 45% bij meisjes en jonge vrouwen die leven in ‘materiële deprivatie’. 11% heeft al eens menstruatieproducten geleend. En 15% heeft al eens school moeten missen omdat ze geen menstruatieproducten ter beschikking had.

De helft van de ondervraagde meisjes en jonge vrouwen gebruikte al eens gevouwen zakdoeken of dubbele onderbroeken om lekgevaar te voorkomen en omdat er geen producten beschikbaar waren. Sommigen van de ondervraagden nemen zelfs de pil door om op die manier de menstruatiecyclus te manipuleren en niet te laten doorkomen. Op het einde van de rit komt dat goedkoper uit dan menstruatieproducten kopen. Maar de vrouwelijke biologie manipuleren is op termijn de gezondheid riskeren.

De schaamte om niet te kunnen voorzien in basisbehoeften moet immens zijn voor die meisjes. Het psychosociaal welzijn is even precair als de lichamelijke behoeften in deze. En dan zwijg ik nog over de onhygiënische omstandigheden wanneer meisjes zuinig moeten omspringen met hun menstruatieproducten. Op lange termijn kan dat resulteren in allerhande vaginale infecties met blijvende fysieke complicaties. Meisjes die in stilte lijden onder deze vorm van armoede in Vlaanderen verdienen de nodige aandacht van onze beleidsmakers.

Weinig empathie, weinig inhoud

Vlaamse oppositiepartijen Groen en sp.a hebben al een eerste aanzet gegeven en aan minister van Welzijn Wouter Beke voorgesteld om tampons en maandverband gratis aan te bieden op scholen. De minister ziet in het gratis-verhaal niet echt een oplossing. Net zomin als Vlaams parlementslid Katja Verheyen (N-VA): ‘Dat menstruatiearmoede bestaat en exclusief kwetsbare meisjes en vrouwen treft, stelt niemand in vraag denk ik. Of toch alleszins niemand die even bij de problematiek stilstaat. Het is dan wenselijk dat we voor deze kwetsbare groep meisjes en vrouwen een extra inspanning leveren. Daarbij denk ik dat het dan ook best is dat we — in plaats van een redelijk absurde ‘gratis voor iedereen’-politiek zoals de oppositie (dan ook nog eens alleen op het Vlaams niveau) voorstelt — een meer gerichte aanpak hanteren. Een meer gerichte, discrete en laagdrempelige lokale aanpak die dicht bij de kwetsbare meisjes en vrouwen een verschil kan maken.’

Maxim Veys, Vlaams parlementslid voor de socialisten, nam al eerder het initiatief op om de minister te ondervragen in de commissie Welzijn: ‘Er heerst een dubbele ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Er is sowieso al de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. En dan heb je de ongelijkheid tussen vrouwen met meer en minder toegang tot de menstruatieproducten. De minister reageerde nogal lauw op onze vragen en de aanbevelingen van Caritas Vlaanderen en verwees naar federale maatregelen. Maar het is nu eenmaal zo dat er een kwetsbare groep van meisjes en jonge vrouwen is die wij niet kennen. Hoe gaan wij deze mensen kunnen bereiken? Hoe gaan we de toegang tot de menstruatieproducten laagdrempelig maken voor zij die elke maand hun dagelijks leven moeten organiseren rond hun menstruatiecyclus?’

‘Op dit moment zijn de tegenargumenten weinig empathisch en weinig inhoudelijk‘, gaat Veys verder. ‘Er is de angst voor misbruik van het gratis aanbieden van menstruatieproducten. Wel, wij bieden onze kinderen toch ook toiletpapier aan op school? Heb jij al ooit een leerling toiletpapier mee naar huis zien nemen? Opvallend is ook dat veel mannen weerstand bieden tegen dit voorstel. Het is pure “mansplaining”: vrouwen zouden hun prioriteiten niet kennen. Mannen beseffen gewoon niet hoeveel impact menstruatie-armoede heeft op het psychosociaal welzijn van een meisje.’

En dat was ook mijn indruk: mannen hebben geen idee wat het is om vrouw te zijn. Wil dat zeggen dat ze niet mogen deelnemen aan het maatschappelijk debat rond menstruatie-armoede? Nee, dat wil gewoon zeggen dat ze uitgenodigd worden om mee te denken aan een structurele oplossing rond dit taboe. Zonder polarisering, minachting en veroordelingen. Uit respect voor de jonge vrouwen in Vlaanderen die elke maand met angst en schaamte in isolatie moeten leven.

Katja Verheyen

Hoeveel kost het om een vrouw te zijn in Vlaanderen?