De Duitse federale Rekenkamer, het Bundesrechnungshof, maakte donderdag 11 maart in een rapport gehakt van het coronaherstelfonds van 750 miljard euro. Net als in België waakt het Duitse rekenhof over de publieke financiën. De titel van punt 3.1 in het rapport zal bij veel Vlamingen een lampje doen branden: ‘Wiederaufbaufonds führt zu schuldenfinanzierten Transfers’.

Bij het coronaherstelfonds staan EU-lidstaten gemeenschappelijk borg voor schulden ten belope van honderden miljarden euro. ‘Dit houdt hoge risico’s in voor de Duitse staatshuishouding’, aldus het persbericht van het Bundesrechnungshof. Als reactie op de coronapandemie besloten de EU-lidstaten een zogenaamd wederopbouwfonds (Next Generation EU) op te richten. Hierdoor krijgt de EU voor het eerst de macht om schulden ten belope van 750 miljard euro aan te gaan op de kapitaalmarkt en die middelen overwegend via voorschotten aan de EU-lidstaten uit te delen.

De conclusie van het Duitse rapport is duidelijk: ‘Wiederaufbaufonds richtet schuldenfinanzierte Transfers ein’. Het coronaherstelfonds leidt tot transfers binnen de EU en deze transfers worden met schulden gefinancierd. Omdat de terugbetaling en de verdeling van elkaar los staan, moet dit volgens de Duitse rekenkamer mislopen. Duitsland is de grootste nettobetaler aan de EU, wat inhoudt dat Duitsland 65 miljard euro meer in de EU stopt dan het op één of andere manier ontvangt van de EU.

Breuk met het verleden

Volgens de Duitse rekenkamer is het Wiederaufbaufonds een cesuur (Zäsur) voor de ‘europäische Finanzarchitektur’. Indien een lidstaat haar betalingsverplichtingen niet meer nakomt dan betalen de overige lidstaten de rekening. Dat betekent bijbetalen om de Europese schulden af te lossen. Een tweede kritiek van het rekenhof is dat de fiscale regelgeving of Maastrichtnorm die de schulden van de EU-lidstaten moet begrenzen tot een percentage van het bruto binnenlands product (bbp), door de EU-schulden omzeild kunnen worden. Dit betekent dat de budgettaire discipline niet meer te controleren valt.

Het coronaherstelfonds moet lidstaten ondersteunen bij de negatieve economische gevolgen van de pandemie. Het doel is tevens om de sociale en economische weerbaarheid te versterken door arbeidsplaatsen te scheppen. Bovendien moet het fonds bijdragen aan de ‘groene’ en digitale omschakeling. De vaststellingen van het Bundesrechnungshof tonen echter aan dat het coronaherstelfonds de EU als stabiele economische en muntunie verzwakt en in gevaar kan brengen. Vooral door het borg staan van alle lidstaten. Bovendien is dit een precedent waardoor bij elke volgende crisis de EU extra schulden zou kunnen maken.

Achterpoortjes sluiten

Daarom eist het Duitse rekenhof dat ‘Die Bundesregierung sollte daher sicherstellen, dass die gemeinschaftliche Kreditaufnahme unter Umgehung der Fiskalregeln nicht zu einer Dauereinrichtung wird.’ Kortom, de Duitse regering moet zich ervan verzekeren dat de EU-schulden buiten de Maastrichtnorm om een éénmalig feit blijven. Ook moet de Duitse regering de gevaren van gemeenschappelijke schulden zichtbaarder maken en verminderen.

In zijn toelichting (Sonderbericht) stelt Kay Scheller (de voorzitter van het Duitse federale rekenhof) dat: ‘Der EU-Wiederaufbaufonds organisiert schuldenfinanzierte Transfers zwischen den Mitgliedstaaten. Er etabliert zudem eine Haftung, bei der die Mitgliedstaaten gegenseitig für Verbindlichkeiten einstehen. Faktisch handelt es sich um eine Vergemeinschaftung von Schulden und Haftung — eine Zäsur. Für den Bundeshaushalt birgt das erhebliche Risiken.’ Zoals dus in het persbericht en het rapport te lezen stond gaat het feitelijk over een collectivisatie van schulden en aansprakelijkheid. Iets dat binnen de EU nooit bestond.

Gevolgen dreigen catastrofaal te worden

De gevolgen van de gemeenschappelijk kredietopnames van de EU voor de Duitse federale staatshuishouding (begroting) meedelen aan de Bondsdag (het Duitse federale parlement), de Bondsraad (de vertegenwoordiging van de 16 deelstaten) en de bondsregering leek Scheller noodzakelijk. Scheller bekritiseert ook dat de 750 miljard euro nieuwe schulden over 30 jaar terugbetaald dienen te zijn, maar nergens kwam hij te weten wanneer en welke bedragen. Het coronaherstelfonds zou wel eens de ultieme test van de EU kunnen worden.

Scheller legde de vinger op de wonde en sprak zijn zorgen uit omdat de Duitse wetgever binnen enkele weken moet beslissen over de goedkeuring van het coronaherstelfonds. De gemeenschappelijke schulden sluiten de zogenaamde ‘Nichtbeistandsklausel’ of nietbijstandsclausule in de Europese verdragen fundamenteel uit. Daarom dat Scheller ook een afbetalingsplan wil voor alle lidstaten. Volgens berekeningen van het rekenhof is het garantievolume trouwens 4000 miljard euro, vijf keer het coronaherstelfonds. Zo’n enorme garantie is niet wenselijk. Bij het Europese Stabiliteitsmechanisme (ESM) vond de EU 40% toereikend.

Uit de praktijk blijkt volgens het rekenhof dat instrumenten die de EU in crisistijd invoert de gewoonte hebben om permanente vorm aan te nemen. Zoals het reeds genoemde ESM.

Vernietigend voor Merkel

In het voor Duitse begrippen helder geschreven rapport van 41 pagina’s oordeelde het Bundesrechnungshof vernietigend over bondskanselier Angela Merkel (CDU). Merkel liep in de lente van 2020 vooruit op de troepen door met de Franse president Emmanuel Macron een coronaherstelfonds aan te kondigen. De Europese Commissie sprong op het plan en de bedragen liepen alsmaar op.

Het is niet dat de kritiek van Kay Scheller uit de lucht komt vallen. Reeds op 16 juli 2020 gaf hij die kritiek in een interview met het prestigieuze liberale weekblad Die Zeit. Toen zei Scheller keihard dat het een schending van de Duitse grondwet inhield. Dezelfde dag verscheen een ander interview met Scheller in het opinieblad Der Spiegel met dezelfde opmerkingen. Op 23 november waarschuwde Scheller eens te meer via Der Spiegel.

Thatcher voorspelde het al

De reden dat de nietbijstandsclausule bestaat is geen toeval. Zuid-Europese lidstaten onder Franse leiding ijveren al langer om staatsschulden gemeenschappelijk te dragen. Frankrijk wil dit via EU-belastingen en EU-schulden. De Britse oud-premier Margaret Thatcher voorspelde dit al eind jaren tachtig. De invoering van de euro zou onvermijdelijk leiden tot EU-belastingen en EU-schulden. De voormalige Belgische premier Guy Verhofstadt (Open Vld) is al decennia een pleitbezorger van EU-schulden (voor een liberaal onverklaarbaar). Tijdens de eurocrisis leidde de eenheidsmunt euro reeds tot transfers van Noord- naar Zuid-Europa. Deze geldtransfers liepen via de Europese Centrale Bank. De ECB hield de rente artificieel laag en begon staatsschulden op te kopen van EU-lidstaten in moeilijkheden zoals Griekenland, Spanje, Italië en Portugal.

Voor de Duitse toezichthouder op de begroting is de maat nu vol. Merkel ging voor een tweede keer akkoord met transfers. Dit keer tekende ze echter een blanco cheque. Merkel lijkt te zeer bezig met haar politieke nalatenschap om het hoofd te bieden aan Frankrijk met in zijn zog Spanje en Italië. De logische maatregel om landen die het niet aankunnen, uit de eurozone te kegelen is politiek ondenkbaar voor Merkel.

Ondertussen is de Duitse socialistische minister van Financiën Olaf Scholz (SPD) op campagnepad en roept deze om een Europese fiscale unie. Scholz wil kost wat kost EU-belastingen allerhande en dringt dit ook op aan collega’s in andere lidstaten. Enkele voorbeelden zijn EU-belastingen op plastic, beurstransacties, sociale media en op broeikasgassen. Zonder EU-belastingen komt het er ook op neer dat de lidstaten de rekeningen zullen mogen betalen. Dit betekent dat nettobetalers (landen die meer betalen dan ontvangen van de EU) nog meer zullen moeten bijdragen.

Kay Scheller

Duitse Rekenkamer hekelt coronaherstelfonds