Bereidt de oorlog in Oekraïne ons voor op de grenzen van globalisering? En als ze daar geen graan meer kunnen exporteren, moeten we dan niet nadenken over meer landbouw in eigen regio in plaats van minder?

In 6 VWO (Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs in Nederland, vergelijkbaar met zesde jaar ASO) was globalisering een onderwerp bij het vak aardrijkskunde. Het lesboek behandelde het onderwerp conform de tijdgeest: globalisering was een gegeven. Een leerling had van andere vakken (geschiedenis en, bij de talen, literatuurgeschiedenis) meegekregen dat maatschappelijke ontwikkelingen vaak een slingerbeweging maken.

Het gaat een bepaalde kant op, tot daarvan de nadelen groter zijn dan de voordelen, waarna het de tegengestelde kant op gaat, tot daarvan weer de nadelen overheersen, enzovoorts. Perioden van openheid naar andere landen wisselden zich af met perioden dat landen zich meer op zichzelf plooiden. Waarom zou het nu wel blijvend dezelfde kant opgaan? De leraar erkende dat dit gold in het verleden, maar kon zich niet voorstellen dat het nu nog teruggedraaid zou worden.

Hoe economisch verantwoord het ook was om voedsel van het ene werelddeel naar het andere te vervoeren, de leerling voorzag (naast extra vervuiling door de langere transportafstand) een nadeel. Op een dag konden continenten die voedsel importeerden afhankelijk blijken van werelddelen die het exporteerden.

Graan

Op dinsdag 15 maart interviewde Sven Kockelman op Radio 1 Kees Huizinga. Huizinga is een Nederlandse agrariër in Oekraïne. Hij wees op de mogelijke gevolgen van de Russische inval op de voedselvoorziening. Oekraïne exporteert veel graan, en het zaaien gebeurt in april. Als de vijandelijkheden niet snel staken, is het te laat om dit jaar nog een goede opbrengst te garanderen.

Een paar dagen eerder wees econoom Jaap van Duijn ook al op de gevolgen voor de graanoogst. Hij was minder alarmistisch dan Huizinga, die hongersnood vreesde. Althans, Van Duijn maakte zich niet bezorgd om Europa. Duitsland en Frankrijk zijn graanexporteurs, dus Europa zingt het voorlopig uit. Oekraïne exporteert echter veel naar Egypte, waar nu wel tekorten dreigen. En wat te denken van Libanon, dat naast politiek vooral economisch instabiel is? Indirect zal Europa dus alsnog de gevolgen ondervinden. Want hoeveel mensen willen in een land blijven waar werk noch eten is?

Dichter bij huis

Van Duijn is geen woordvoerder van de agrarische sector. Sterker nog, de afgelopen jaren schreef hij meer dan eens in zijn wekelijkse column in De Telegraaf dat dit een uiterst gering percentage is van de hedendaagse economie. En wat daarin geproduceerd werd, was ook nog eens voor de export.

Zijn pleidooi, afgelopen zaterdag, voor meer productie dichter bij huis, lijkt ingegeven door de gebeurtenissen van de afgelopen jaren. De wereldhandel stagneerde niet enkel door corona. Afgelopen jaar volstond een vastgelopen vrachtschip om het Suezkanaal, en daarmee import en export, te blokkeren. Daar komt nu oorlog bij. Hij pleit voor kortere productielijnen.

Stikstof

De afgelopen twintig jaar verdiende Nederland het geld vooral met de dienstensector. Alles draaide om de financiële sector, om ICT en startups, om de vrijetijdsector. Bedrijfstakken die fysiek weinig ruimte innemen en nauwelijks vervuilen.

De agrarische sector vormt nog hooguit enkele procenten van de economie en de werkgelegenheid. De onmacht van het getal maakt het een dankbaar doelwit voor dieren- en milieuactivisten. Vooral veeteelt ligt onder vuur: die is dieronvriendelijk en, vanwege de mest, vervuilend. Hierbij gebruiken ze soms gelegenheidsargumenten. Vanwege de honger in ontwikkelingslanden zou het een schande zijn om akkers voor veevoer te bestemmen. Diezelfde akkers mogen dan wel benut worden voor biobrandstof.

In Nederland gold het christendemocratische CDA lang als belangenbehartiger van de agrarische sector. Vanaf 2017 lijkt de partij zich een ander, stedelijker electoraat te wensen. Het resulteerde in een nieuwe partij: BoerBurgerBeweging.

Krokusakkoord

CD&V lijkt trouwe kiezers meer te waarderen. Nog dit jaar legde iemand in een uitzending van Villa Politica (de datum en daarmee de commentator van dienst zijn mij ontschoten) uit waarom het stikstofdossier problematisch was voor de Vlaamse regering. CD&V kwam op voor de agrarische sector, N-VA voor de industrie en Open Vld voor de bouwsector. Het krokusakkoord om de stikstof te bestrijden wilde vooral vervuilende veehouderijen sluiten. CD&V had het pleit verloren.

Nogal wat prominenten van de N-VA wonen in Antwerpen-stad (Bart De Wever, Liesbeth Homans) of villagemeenten daaromheen (Jan Jambon, Valerie Van Peel). In Antwerpen-stad levert de partij de schepen die over de haven gaat, Annick De Ridder. Leden van de partijtop ontmoeten waarschijnlijk zelden boeren.

Voortschrijdend inzicht

Het krokusakkoord werd 23 februari gepresenteerd. Wat gebeurde de volgende ochtend?

In Oekraïne?

Poetin lijkt voor elkaar gekregen te hebben wat de N-VA niet vermocht: Groen zich tandenknarsend laten neerleggen bij een nieuwe werkelijkheid, waarin vooralsnog niet alle kerncentrales gesloten kunnen worden. Als Groen blijk geeft van voortschrijdend inzicht, waarom zou N-VA achterblijven?

Zowel Jonathan Holslag als Boudewijn Bouckaert lijkt het liberalisme genegen. De laatste haalde de eerste aan, in een artikel dat stelt dat de vanzelfsprekendheid van op westerse leest geschoeide wereldhandel sinds 24 februari voorbij is. Veeboeren stimuleren landbouwer te worden vermindert de stikstofuitstoot op een wijze die meer recht doet aan de veranderde omstandigheden.

Kees Huizinga

Graantekorten dwingen tot bezinning over eigen landbouw