Dictatuur of democratie? We stellen de vraag opnieuw, als had u een keuze. Natuurlijk niet. Leve de democratie! Het is geen grote liefde, met dichtgeknepen neus gaan we het stemhokje in. De angst voor de tiran en de politiestaat is de echte drijfveer om een systeem als het onze in stand te houden. Wat Winston Churchill de kwinkslag ontlokte dat ‘de democratie de slechtste is van alles staatsvormen, afgezien van alle andere’.

De penisgrootte van ministers

Keizer Nero speelt harp terwijl Rome brandt.

Met Plato hebben we afgerekend: heel zijn politieke theorie bleek een sollicitatie van een filosoof naar de macht, vanuit het ‘aristocratische’ idee dat een intellectuele elite zou deugen als regering. Not. De wijze mannen en vrouwen zitten elders, of ze bestaan niet, of ze hebben een eigen agenda. De verklaring is simpel: politiek trekt de verkeerde mensen aan, dat is altijd al zo geweest. Het is een vluchtheuvel voor narren die zich mateloos ernstig nemen en vervolgens ontsporen.

Deze democraten hebben ironisch genoeg de mosterd gehaald bij de tirannen oude stijl zoals er vandaag hier en daar nog een rondloopt, Vladimir Poetin bijvoorbeeld. De huidige potentaatjes die het politieke circus bevolken, moet men beschouwen als mini-Caligula’s en kleine Hitlers, tirannen die te dom zijn om te regeren en doorgaans slim genoeg om te overleven. Een molenwiekende en zich schor schreeuwende Guy Verhofstadt: grappig hoe een progressieve liberaal Mussolini imiteert.

Dat fenomeen heeft een lange traditie, met de Romeinse keizers als meest pittoreske voorbeeld. Toen Rome na een reeks burgeroorlogen van republiek tot keizerrijk vervelde, liet de eerste keizer, Octavianus, zich tot Augustus herdopen, wat ‘de verhevene’ betekent. De Romeinen hadden het toen al kunnen weten: dit stinkt. Daarna volgden nog keizers die Rome in brand staken (Nero), hun paard tot consul benoemden (Caligula), of ministers selecteerden volgens de grootte van hun penis (Heliogabalus). Met verkiezingen hield men zich toen niet meer bezig: je kwam gewoon aan de macht door je tegenstander uit te schakelen. Dat Rome het toch nog vier eeuwen uithield is een mirakel.

Al deze keizers waren psychopathische narren met een apart gevoel voor humor. Wie wel een verkozene des volks was, is de mislukte kunstenaar Adolf Hitler. Zijn groot Gesamtkunstwerk, het Derde Rijk, kwam in 1945 tot de gekende apotheose. Hitler was een waardige adept van keizer Nero, bevrucht met Wagneriaans pathos. Heel de nazibende, van Göring tot Goebbels, bestond uit narcisten in de hoogste graad, die de Führer blindelings volgden naar de afgrond. Bruin en zwart waren niet toevallig de uniformkleuren.

De grap van Machiavelli

Cesare Borgia, de man die model stond voor ‘Il Principe’.

Dat brengt ons bij de titel van deze column. Op de valreep van 2021 dook er een interessant woord op in de politieke discussie, dat eigenlijk al 300 jaar oud is en uit de Engelse parlementaire debatten stamt, maar compleet in onbruik was geraakt: kakistocratie, zijnde ‘het bestuur van de minst bekwamen’, of het regime van de domheid. Hoe komen we tot zo’n regeringsvorm waarin systematisch de dommen worden uitverkoren? Daarvoor moeten we een andere politicoloog van formaat aanhalen.

500 jaar geleden schreef de Florentijnse filosoof-dichter Niccolò Machiavelli ‘Il Principe’, een handboek dat voor machthebbers en politici nog altijd als standaardwerk geldt. Zijn broodheer Cesare Borgia, zoon van paus Alexander VI, werd meteen opgevoerd als de ideale heerser: gevreesd, geliefd, sluw, gul voor zijn vrienden, meedogenloos voor zijn vijanden. Welke machtshebber zou er zich niet in herkennen.

Een mooi staaltje framing, maar ook hier speelt een persoonlijke agenda van de schrijver. Want Borgia was in werkelijkheid een hansworst, een fils-à-papa die zich vermaakte met betaalde liefdes (alle gelijkenissen met huidige personages zijn toevallig), syfilis opliep, een sluier droeg om de kentekenen daarvan te verstoppen, vooral militaire nederlagen leed, zich uit frustratie verloor in excessieve wreedheden, en finaal door zijn eigen huurlingen werd uitgeleverd.

Men moet dus oppassen met de term ‘Machiavellisme’: de meeste politici en potentaten zijn niet in staat om Il Principe als een grap te lezen, als een narrenspiegel. Daarvoor zijn ze juist veel te ikkerig, te ijdel, en laten ze zich te graag met vleiers omringen die dikwijls slimmer zijn dan hun broodheer. Het beste voorbeeld daarvan heet Niccolò Machiavelli, behalve politicoloog ook vooral een literair talent.

Machiavelli was zich heel de tijd zeer goed bewust van de domheid van zijn beschermheer. De Prins is een carnavalsprins, waaraan nota bene alle machthebbers zich spiegelen. Meteen wordt ook de moderne politiek een slapstick, en hebben we te maken met heersers die door hun omgeving worden bevestigd in hun domheid, zonder dat door te hebben. Kabinetten en complete administraties worden bevolkt met jaknikkers die, zoals in de Hitlertijd, de waan van de topnarcist versterken. De cabinetards hebben de echte macht, omdat ze hun minister moeiteloos kunnen manipuleren. Verkiezingen zijn hooguit intermezzo’s, waarin de carnavalsprinsen elkaar aflossen volgens door de partijen gedicteerde protocollen. Andermaal: het verschil tussen dictatuur en moderne democratie zit hem hooguit in de vorm en stijl.

De Belgische omwenteling

Wie dit soort fenomenen van nabij wil observeren, moet de politieke geschiedenis van België bestuderen. Belgologie zou aan de universiteit moeten gedoceerd worden, als een model van de circusstaat, waarin bestuur louter een platform is voor carrièregerichte stand-up comedians.

België is geen staat zoals de omringende Europese landen, met een normale evolutionaire lijn waarin historisch bewustzijn tegen de moderne staatsleer wordt uitgezet. De Belgische staat is een volgehouden en verder uitgewerkte karikatuur, al vanaf de opstootjes na een uitvoering van De Stomme van Portici in de Brusselse Munt. In deze ‘Grand’Opera’ van de toenmalige supervedette maar nu compleet vergeten Daniel Auber, zingt de vrouwelijke titelfiguur, misbruikt door een perfide prins, geen noot, een vondst die Fransgezinde tegenstanders van Willem I behoorlijk ophitste en naar het Warandepark dreef onder de kreten ‘Liberté!’.

Vergelijkt men deze tijdlijn met die van de Franse Revolutie, dan valt het komisch karakter op, helemaal in de geest van Marx’ bekende boutade dat ‘de geschiedenis zich tweemaal afspeelt, één maal als tragedie, en de tweede keer als klucht’. De Franse Revolutie was een moment vol grandeur waar de Fransen tot vandaag trots op zijn, de ‘Belgische omwenteling’ was een farce, een revolte zonder voorwerp. Het fameuze Belgische compromis, een van onze topproducten, is niets meer dan een zoveelste aria van de Stomme, die maar één doeleinde heeft: de opera zo lang mogelijk laten duren. Politici zijn sjacheraars die, bij voorkeur in achterkamers of in klasserestaurants, het zoveelste bedrijf van de klucht voorbereiden. Geniet ervan, u komt er zelf als figurant in voor.

De hedendaagse multiculturele natie hinkt op krukken naar haar 200ste verjaardag, maar zal deze naar alle waarschijnlijkheid halen. De Vlaams-nationalistische politici zijn helemaal niet in staat – voor zover ze dat al zouden willen – om uit deze operettenatie te stappen, ze behoren er helemaal toe. L’union fait la farce. De rotte compromissenstaat heeft de verrotting doen uitdijen over alle subregio’s en alle partijpolitieke gelederen, van links tot rechts. En de Vlaming, hij twitterde voort.

Deze column is een voorpublicatie van mijn nieuw boek ‘Kakistocratie’ (Uitg. Doorbraak, september 2022).

keizer Nero

L’union fait la farce

De nederlaag en wederopstanding van Badr Hari