Bij een pensionering horen felicitaties. Hulde voor het geleverde werk, de jarenlange inzet voor het algemeen belang. Ook Europees parlementslid voor de N-VA Mark Demesmaeker zal afscheidnemend raadsvoorzitter Herman Van Rompuy oprecht geluk wensen. Helaas zal hij op zijn wenskaart ook een kanttekening in het rood moeten maken omdat de uittredende raadsvoorzitter duizenden overtuigde Europeanen in de richting van het euroscepticisme schopte. Zijn laatste uitspraak, in een antwoord op een vraag over het Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum, is een jammerlijke uitschuiver.

Gratuit schofferen

Professor aan de Princeton universiteit (V.S.) Carles Boix, geboren Catalaan, geloofde zijn oren niet toen hij op zijn vraag over de situatie in Catalonië van Van Rompuy het antwoord kreeg dat ‘democratie niet bedoeld is om grenzen te veranderen.’ Een uitspraak die door Boix meteen via twitter de wereld werd ingestuurd en in Catalonië voor heel wat ophef zorgde. Het is dan ook een uitspraak die tot nadenken stemt. Even vrij vertalen hoe de Catalaanse editorialist Vicent Partal in zijn blog reageerde (villaweb.cat). Lees mee, het is er niet naast: ‘Wat bedoelt hij eigenlijk met “de democratie dient niet om grenzen te veranderen”? Wat hebben Esten of Slovenen dan wel gedaan? Hoe werd Slovakije onafhankelijk? En hoe had Malta ooit een plaats rond de Europese tafel kunnen krijgen, als democratie geen grenzen had veranderd? Angela Merkel, geboren en opgegroeid in de DDR, was nooit Bondskanselier geworden als een democratische omwenteling niet het einde had ingeluid van het opgedeelde Duitsland en nieuwe grenzen had getekend. Laten we hopen dat hij niet heeft nagedacht over wat hij zei. Want hoe kan Van Rompuy dan ooit uitleggen dat hij de man was die het Kroatische lidmaatschap van de EU ondertekende? Bedoelt Van Rompuy dan dat er geen democratische weg is om grenzen te wijzigen? Welke weg dan wel? Oorlog, etnische zuiveringen, massamoord? Is dit de boodschap die Europa wil uitsturen naar de wereld? Is mijn stem minder waard dan honderd of duizend lijken in de loopgraven van Vinkovci – Vinkovci is de Kroatische stad die symbool staat voor de oorlogsgruwel tijdens de Joegoslavische burgeroorlog- ? De consequenties van Van Rompuy’s woorden zijn een schande voor de grondleggers van de EU en schofferen de nagedachtenis van zij die ooit vochten voor een Unie van vrede, vrijheid en stabiliteit”.

Tijd voor de essentie

Ik begrijp de emotionele reacties in Catalonië. In een interview omschreef Van Rompuy de kracht van een haiku als het -door de beknoptheid van die Japanse dichtvorm- tot de essentie komen. Die mist hij volledig met zijn stelling dat democratie niet dient om grenzen te veranderen. Want in dit Europa waarin grenzen minder belangrijk worden, gaat het de Catalanen of Schotten als overtuigde Europese burgers helemaal niet om dat soort verandering. Zij denken niet meer in 19^de eeuwse termen. Het gaat in de eerste plaats om de vraag waar je in dat grote Europa beleid voert: ver van, of dichtbij de burger. Het gaat om de vraag of burgers die binnen hun geografische ruimte samen gemeenschap vormen zelf hun politieke status kunnen bepalen en kiezen, de vorm van hun economische, culturele en maatschappelijke ontwikkeling. Om van daaruit dicht en rechtstreeks bij Europa te zijn. Het gaat hen dus om de democratie zelf… grenzeloze democratie. Dàt is de essentie. Van Rompuy zegt eigenlijk dat de EU in de eerste plaats de belangen van de lidstaten en hun elites moet dienen. Zijn rustige vastheid wordt verroeste starheid die geen verandering en democratische dynamiek in Europa duldt. Zijn EU moet wel mislukken.

Exit in mineur

‘Het Schotse referendum en Camerons verklaring betekenen niets voor Van Rompuy’,twitterde professor Boix nog. Dat net aan de overkant van het Kanaal een kans lag om democratische lessen te trekken, is Van Rompuy inderdaad ontgaan. De Britse premier zei daags na het referendum in Schotland letterlijk: ‘We hadden kunnen proberen om het (referendum) te blokkeren, om het tegen te houden. Ik ben een vurige aanhanger van ons VK en ik wil meer dan wat ook dat we samen blijven. Maar ik ben ook een democraat. En het was de juiste beslissing om de SNP-meerderheid (Scottish National Party) in Schotland te respecteren en de burgers van Schotland te laten kiezen.’

Oh ja, maar in Spanje is de situatie naar verluidt anders. De grondwet zegt dat het land één en ondeelbaar is en dat daarover geen referendum mogelijk is. Doet me denken aan de woorden van Margareth Thatcher, die begin de jaren 90 de idee van een eigen Schots parlement afwees met de woorden: ‘We are the State, and we say NO.’ Kenyon Wright, onder wiens leiding een blauwdruk voor Schots zelfbestuur werd geschreven antwoordde laconiek: ‘We are the People, and we say YES.’ Enkele jaren later, in 1997, kreeg Schotland zijn parlement, weliswaar onder een Labour regering.

Ik wens Herman Van Rompuy het allerbeste toe. Vooral de gave om enkele vergroeide inzichten te corrigeren om een “exit in mineur” alsnog af te wenden.

Vaart van de naties
Europa voor de burgers
Doorbroken starheid

De auteur is Europarlementslid voor de N-VA

Kenyon Wright

Exit in roestige starheid