Woke. Volgens de ene bestaat het niet, de andere vindt het dan weer een grote bedreiging voor de westerse beschaving. In dat laatste kamp zit James Lindsay, een Amerikaanse wiskundige die in 2017 samen met filosoof Peter Boghossian en de Britse feministe Helen Pluckrose de Wrokwetenschappenaffaire (Grievance Studies Affair) ontketende. Lindsay ging zich nadien verdiepen in het fenomeen ‘woke’ en zijn intellectuele wortels. Zijn analyses publiceert hij onder meer op de website New Discourses.

We kunnen Lindsay een expert ter zake noemen. Samen met partner in crime Helen Pluckrose publiceerde hij in 2020 de bestseller Cynical Theories. een boek dat volgens de Amerikaanse denker en psycholoog Steven Pinker de verassend oppervlakkige wortels blootlegt van de beweging die onze cultuur lijkt te overspoelen.

Kan u een duidelijke, concrete en simpele definitie geven van wat ‘woke’ is?

James Lindsay: ‘Dat is een moeilijke vraag die iedereen mij stelt. Ik kan dat, al zal het wel wat technisch zijn. Woke valt opzettelijk moeilijk te definiëren. Of beter, de concepten die achter woke schuilgaan zijn opzettelijk zo ontworpen om het quasi onmogelijk te maken ze duidelijk en beknopt te definiëren. Het gaat eigenlijk over de begrippen die achter die concepten schuilgaan.’

‘De correcte academische term voor ‘woke’ is eigenlijk Kritisch Bewustzijn. Dat betekent dat je je bewust bent van het idee dat de maatschappij opgebouwd is vanuit machtsstructuren zoals racisme, seksisme, kolonialisme en in mindere mate het klassiek marxistische klassenonderscheid. In eerste instantie moet je dus aanvaarden dat het echte functioneren van de maatschappij gestuurd wordt door die onderdrukkende machtsstructuren. De tweede stap is dat je vanuit dat bewustzijn moet beseffen dat je deelneemt aan die maatschappij gebaseerd op onderdrukking. Daaruit volgt dan dat het je taak is om als activist het systeem te veranderen.’

‘Dat is wat ‘woke’ betekent: geloven dat de maatschappij gestructureerd is rond onderdrukkende machtsstructuren én dat je als deelnemer de plicht hebt om het systeem te veranderen.’

Dat lijkt een utopisch wereldbeeld?

‘Dat is het ook letterlijk. De man aan wie we het concept Kritisch Bewustzijn, dat nu ‘woke’ wordt genoemd, het best kunnen toeschrijven is de Braziliaanse marxist, postkolonialist en pedagoog Paulo Freire. Hij zegt expliciet dat zijn filosofie utopisch is. Één van zijn discipelen, de Canadees-Amerikaanse grondlegger van de Kritische Pedagogie Henry Giroux, stelt letterlijk dat de filosofie achter de Kritische Theorie utopisch is omdat ze het Koninkrijk Gods op aarde wil verwezenlijken. Dat is een directe quote uit het voorwoord dat hij schreef voor Freire’s Politics of Education. Dit is dus niet mijn interpretatie van hun woorden. Dit zijn letterlijk hun woorden.’

‘Freire noemt zijn project dus zélf utopisch. Het is utopisch omdat het weigert welke onderdrukkende structuur dan ook te aanvaarden. Maar Freire zegt nooit hoe zijn Utopia er dan wel uit moet zien. Zijn utopie kan je het best omschrijven als ‘Niet Dit’. Wat er op dit moment ook moge zijn, het deugt niet. Door die definitie is die utopie ook onbereikbaar.’

Dat betekent een eeuwige strijd tegen welk maatschappelijk bestel dan ook, als ik het goed begrijp.

‘Inderdaad. Het is niet enkel Trotsky die beweert dat de Revolutie eeuwigdurend is. Ook Freire stelt dat de Revolutie eeuwigdurend moet zijn om authentiek te zijn. Na de Revolutie kom je automatisch op een nieuwe status quo, die je weer moet omverwerpen. En nadien de volgende, tot in de eeuwigheid.’

‘Freire zegt ook letterlijk dat wanneer je waarlijk Kritisch Bewust bent en je de maatschappij veranderd hebt, je ogenblikkelijk nood hebt aan meer Kritisch Bewustzijn om die nieuwe maatschappij omver te werpen. Als de woke-meute haar zin krijgt en we aanbelanden in hun vooropgestelde woke maatschappij, wordt die maatschappij ogenblikkelijk de nieuwe door de linkerzijde te bevechten rechtse, conservatieve maatschappij. Dat maakt het utopisch en onbereikbaar. En dat zeggen de grondleggers zelf, geloof het of niet.’

Welke impact heeft dit zogenaamd kritisch bewust denken op onze westerse maatschappij?

‘Je ziet dit overal opduiken, vooral in de academische wereld en de pers, maar ook in de politiek. In de VS – en naar ik hoor ook in Europa – duiken in de pers alsmaar meer artikels op die benadrukken dat we in de westerse wereld een lange geschiedenis hebben die doorspekt is met racisme, seksisme en koloniaal misbruik. Zo wordt een schuldbewustzijn geïntroduceerd bij de bevolking over onrechtvaardigheden die begaan zijn door mensen die behoren tot de groep waartoe je zelf behoort, of het nu gaat over ras, etniciteit, geslacht of economische klasse.’

‘Bij ons in de VS neemt dat absurde en belachelijke proporties aan. Bij ons zijn er artikels verschenen die uitleggen waarom wandelen in het park racistisch is. Artikels die de racistische geschiedenis beschrijven van het eten van soep. Dat racisme zit volgens de auteurs in alles verborgen. Dat is een typisch voorbeeld van Kritisch Bewustzijn: de verborgen onderdrukkende structuren her- en erkennen die alles wat is scheppen, bestendigen en beïnvloeden. Zo wordt alles racistisch: toegang hebben tot een auto, het park, de buitenlucht, bergbeklimmen. Allemaal racistisch.’

‘En nu kan u denken dat ik dit uitvind om de zaak in het belachelijke te trekken. Maar nee, dit zijn allemaal voorbeelden uit de realiteit. Volgens de Washington Post zijn vogelnamen racistisch en moeten die dringend aangepast worden. Studenten lieten een steen op een campus in Wisconsin verwijderen omdat die een symbool voor racisme zou zijn. Een steen! Wel, technisch gezien een rots van 42 ton, maar desalniettemin: een racistische steen!

‘Dat is de impact van Kritisch Bewustzijn in de praktijk. En het gaat niet enkel over ras. Het gaat evengoed over geslacht, gender, fysieke of mentale beperkingen, nationaliteit, koloniale status, wat dan ook. Zo kan je hier in het hotel gaan uitzoeken hoe het eigenlijk is ingericht zodat bijvoorbeeld transpersonen zich uitgesloten, ongemakkelijk en niet welkom voelen en transfobie bestendigt. Dat moet dus dringend aangepast worden om transpersonen te includeren, om hen een welkom gevoel te geven, om hen duidelijk te maken dat ze er bij horen.’

‘Je hoort dit soort taal al maar meer in politieke middens. Niet enkel in de VS, maar ook in het Europees parlement: “We moeten zus en zo doen om iedereen het gevoel te geven dat ze er bij horen, want alles is er op een of andere manier op gericht om groepen mensen uit te sluiten.” dat is het idee achter Kritisch Bewustzijn.’

Onlangs zond VRT een opzienbarende reportage uit over de problematiek van transkinderen en hun behandeling. Het gaat vaak over uiterst kwetsbare kinderen met een bredere psychische problematiek. Dat thema staat in de belangstelling omdat in landen zoals de VS, het VK, Finland en Zweden gedacht wordt aan een verbod om minderjarigen in transitie te laten gaan. In België houdt men vooralsnog aan de praktijk vast. Valt dit ook onder de Woke-ideologie of maakt het eerder onderdeel uit van een transhumanistisch project?

‘Beiden. Trans valt onder de zogenaamde Queer Theorie. Queer Theorie is een woke theorie die veel gelijkenissen vertoont met de rassentheorie. Bij die laatste gaat het over over het concept dat blanken privileges genieten die anderen uitsluiten, het zogenaamde white privilege. Bij Queer Theorie gaat het over wat als normaal en abnormaal gepercipieerd wordt inzake gender en sexualiteit. De aanhangers van deze theorie gaan er van uit dat de “normalen” definiëren wat normaal is en ze op basis daarvan diegenen die afwijken van de norm gaan uitsluiten en bestempelen als freaks.’

‘Wat je nu ziet gebeuren in de genderklinieken is dat minderjarigen met een complexe problematiek zoals depressie, angststoornissen en autisme, die het moeilijk hebben met de pubertijd, wordt aangepraat dat hun problematiek het gevolg is van de genderidentiteit die hen door de maatschappij wordt opgelegd. Van die onderdrukking willen ze die kinderen bevrijden, zodat ze zichzelf kunnen zijn zonder zich door te maatschappij te laten voorschrijven wat normaal is. Trans is één optie binnen het spectrum van ontelbare identiteiten binnen de Queer Theorie, gaande van non-binair, pansexueel, over genderfluïde tot trans.’

‘Ook hier komt het neer op de maatschappij die onderdrukkend is. De maatschappij wil dat je “normaal” bent. Maar wie bepaalt wat “normaal” is? Oude mannen – vaak blank – met gedateerde ideeën. Dat is de term die ik hier in het Europees parlement steeds hoor vallen: gedateerde ideeën. De woke-meute wil niet leven volgens de lijnen van gedateerde ideeën. Zij hebben nieuwe en frisse ideeën. Het oude normaal is gebaseerd op achterhaalde concepten. Zij gaan die overstijgen en de onderdrukten bevrijden van die achterhaalde concepten en ideeën. Bijzonder woke.’

‘Daarnaast is het ook een onderdeel van transhumanisme. In de genderklinieken wil men de realiteit van het biologische mens-zijn veranderen. Daar komt heel wat medisch geëxperimenteer bij kijken. Het is dan ook vreselijk dat men zo kwetsbare kinderen laat instappen in een medisch experiment waar ze schijnbaar zelf voor kiezen. Want de medische wereld leert hier uit. Ze krijgen zicht op hoe het lichaam reageert op bepaalde hormonen of wat de impact is van chirurgische ingrepen. En dit op lange termijn indien ze al op vroege leeftijd aan het experiment kunnen beginnen. Ondertussen weten ze dat een fysieke transitie allerlei problemen met zich meebrengt en zeker niet altijd een oplossing brengt voor de problemen van de patiënten. Vandaar dat bepaalde landen nu kritischer – in de echte zin van het woord – staan tegenover zulke praktijken. Er zijn ook duidelijke tekenen dat sociale besmetting, zoals bij eetstoornissen, hier een rol speelt.’

‘Maar los daarvan geeft het concept van trans het idee dat je je kan bevrijden van de beperkingen die je lichaam je oplegt. Het hele concept van gender, dat los staat van je biologische geslacht, geeft je ook het idee dat je je kan losmaken en bevrijden van de biologische realiteit die je lichaam is. Het is naast een onderdeel van woke dus ook een onderdeel van het transhumanistische project.’

De Queer Theorie die verkondigt dat gender een spectrum is, wordt ondertussen al een hele tijd gepromoot in onze scholen, zelfs vanaf de kleuterklas. Berokkent dat onze maatschappij schade en zo ja, op welke manier?

‘Absoluut berokkent dat schade. Eerst en vooral ondermijn je met die theorieën het vermogen van kinderen om de wereld te categoriseren en begrijpen. Jonge kinderen zijn op zoek naar een identiteit. Iedereen die kinderen heeft weet dat ze op een bepaalde leeftijd – van drie tot ongeveer zes – obsessief bezig zijn met het onderscheid tussen jongen en meisje. In de literatuur kan je terugvinden dat de eerste identitaire categorie die kinderen leren begrijpen, naast kind tegenover volwassene, jongen versus meisje is’.

‘Wanneer je daarover verwarring zaait is dat bijzonder schadelijk. Kinderen ontzeg je zo de mogelijkheid om adequaat een onderscheid te leren maken en de wereld te begrijpen. Je hypothekeert hun ontwikkeling. Als ze geen onderscheid kunnen maken tussen zoiets primair als jongen versus meisje, hoe wil je dan dat ze later omgaan met complexere concepten als goed en kwaad? In plaats van dat onderscheid zelf te maken op basis van wat ze zien en ervaren, wordt hen geleerd dat ze moeten vragen wat de realiteit is. Daar past heel de praktijk van het vermelden van de pronouns, de voornaamwoorden, in. Wat je ziet is niet noodzakelijk de realiteit. Om daar achter te komen moet je je wenden tot een expert.

En dat gaat ver. In de VS is nu de belangrijkste vraag waar blijkbaar niemand nog een antwoord op kan formuleren “wat is een vrouw?”. Laatst stelde een senator die vraag aan kandidaat-rechter voor het Amerikaanse Hooggerechtshof Ketanji Brown Jackson. Ze kon daar niet op antwoorden omdat ze geen biologe was. Wat ze daarmee bedoelde was dat ze die vraag niet kon beantwoorden zonder een expert te consulteren. Die houding pompen ze er nu bij kinderen in: zij kunnen niet meer uitmaken of ze een jongen of een meisje zijn tenzij ze het gaan vragen bij een expert. Ze kunnen niet meer uitmaken wat goed of kwaad is. Dat moeten ze gaan vragen bij een expert.’

‘Op deze manier wordt kinderen geleerd dat ze niets weten, dat ze op geen enkel manier vat kunnen krijgen op de wereld rondom hen. Tenzij ze het aan iemand vragen. Dat is bijzonder schadelijk. Je leert hen niet om kritisch na te denken, maar om volgzaam te zijn. Je leert hen private informatie te delen met vreemden. Je leert hen zaken te vertellen – weer die voornaamwoorden – die voor iedereen eigenlijk volstrekt duidelijk zijn en soms op een heel fundamenteel niveau onwaar zijn. Zo doen ze oefeningen waarbij de leraar een groen vierkant voorhoudt en de kinderen moeten beweren dat het eigenlijk rood is. Dat zou de bedoeling hebben om hen flexibiliteit en creativiteit bij te brengen, maar het is overduidelijk verwarrend.

Dat klinkt zeer Orwelliaans.

‘Het ís Orwelliaans. Zo’n opvoedingstraject leidt enkel naar volledige afhankelijkheid en een totaal onvermogen om – weeral, in de ware zin van het woord – kritisch te denken. En het lijkt allemaal onschadelijk en goed bedoeld. Vragen naar wat iemands zelfgekozen voornaamwoorden lijkt vriendelijk en beleefd te zijn maar is het niet. Want zij die niet in dit verhaal willen meestappen krijgen het etiket “slechte mens” opgeplakt.’

‘Kinderen leren dat ze niet op de eigen waarneming mogen afgaan bereid hen voor op totale afhankelijkheid. Hun denkvermogen wordt bezwaard met allerlei overbodige en tegenstrijdige informatie en regeltjes, waarbij zondigen zware sociale sancties met zich meebrengt. Je bereidt hen zo voor op een autoritaire en totalitaire maatschappij waarin anderen -de experten- hen zeggen hoe de realiteit gedefinieerd moet worden.’

‘Om te leven in een vrije samenleving heb je burgers nodig die de wereld op eigen houtje kunnen begrijpen. Burgers die kritisch kunnen denken en wier ontwikkeling niet werd gesaboteerd door dit soort onzin. Als je daarentegen een totalitaire samenleving wil, is dit soort opvoeding de perfecte voorbereiding.’

Dit roept herinneringen op aan de Culturele revolutie onder Mao en de Bende van Vier. Indoctrinatie van de jeugd om de waarden van de oudere generatie omver te werpen en zo tot een nieuwe maatschappij te komen.

‘Exact. Het mag dan ook niet verbazen dat de grondleggers van het Kritisch Bewustzijn en dus Woke, zoals Freire en Giroux, marxisten en maoïsten zijn. Ze passen in een lange traditie van marxisme, cultuurmarxisme, postmodernisme zoals gedefinieerd door de Frankfurter Schule en Herbert Marcuse. Dat waren de mensen die in mei ’68 op de barricades “Marx, Mao, Marcuse!” stonden te scanderen.’

‘De focus op onderwijs is doelbewust gekozen. Het gaat om indoctrinatie van de jeugd om hen voor te bereiden op de eeuwige revolutie. Mao heeft destijds China overgenomen door een identiteitspolitiek te voeren. Hij radicaliseerde de jeugd tegenover de oudere generaties om de traditionele waarden uit de Chinese maatschappij te vernietigen en zo plaats te maken voor het communisme.’

‘Mao introduceerde vijf zwarte categorieën of identiteiten. Dat waren de landeigenaars, de rijke boeren, contrarevolutionairen, “slechte” elementen en rechtse lieden. Die identiteit ging over van de ouders op de kinderen, maar die konden zich daarvan bevrijden door hun ouders te verloochenen en te kiezen voor een “goede” identiteit, zoals die van revolutionair. Het gaat hier om kinderen, die van nature zeer beïnvloedbaar zijn. Hoe lief en schattig ze ook lijken, iedereen weet dat ze je voor een ijsje onder de bus zouden gooien (lacht).’

‘Ik zie hier duidelijke paralellen met het Woke-universum. Ook hier worden zwarte categorieën gedefinieerd, zoals de blanke witte man. Al de verschillende facetten van de identiteitspolitiek van Woke spelen zo op elkaar in. Aan je huidskleur of afkomst kan je niets veranderen, maar als die je veroordelen tot lidmaatschap van een slechte, onderdrukkende groep, kan je kiezen voor een identiteit die je terug aan de goede kant van het spectrum brengt. Daar komt de Queer Theorie dan om de hoek kijken: neem een queer-identiteit aan, zoals trans, en je bent gelijk een “goede”. Onderschat die druk niet die op kinderen en jong volwassen wordt gelegd.’

U ziet hier dus een bewuste strategie van ontwrichting in. Beseft iedereen die woke is dat wel?

‘De grondleggers van deze ideologie beseffen dat maar al te goed. Zeker de protagonisten in de academische wereld weten heel goed waar het over gaat en waar ze mee bezig zijn. Dat blijkt ook uit hun geschriften. Freire schrijft in zijn boek ‘Pedagogy of the Oppressed’ dat zijn opvoedkundig systeem hetzelfde is als dat van de Chinese revolutie. Het belangrijkste boek over Critical Race Theorie is getiteld Critical Race Theory: The Key Writings That Formed the Movement’. Het heeft een rode kaft. De aanhangers van deze ideologie hebben een koosnaam voor dit boek die heel bewust gekozen is: The Big Red Book (het Grote Rode Boek, WM), naar analogie met Mao’s Rode Boekje.

‘Maar het overgrote deel van de mensen die meelopen in de Woke-meute zijn zich daar niet van bewust. Woke opereert als een sekte. De meeste leden van een sekte zullen steeds ontkennen dat ze in een sekte zitten en die realiteit afwijzen. Zo ook bij woke.’

‘Het begint bij een engagement aan een sociale groep die in woke gelooft. Het behoud van je sociale contacten, je vrienden en steeds vaker ook je job wordt afhankelijk van je bereidheid om mee te stappen in het narratief van woke. Je wordt overtuigd dat dit de juiste manier van handelen is. Je wil geen slechte mens zijn, je wil deugen. Het begint met een morele en sociale verplichting ten overstaan van de eigen sociale groep.’

‘Daarna, wanneer je van die waarden doordrongen bent, volgt training en studie. In het woke-universum is dat DEI-training (Diversity, Equity and Inclusion: diversiteit, gelijkheid (van uitkomst) en inclusie, WM). Daar wordt uitgelegd hoe racisme en seksisme werkt, waarna gevraagd wordt om de eigen zonden op te biechten. Daar krijg je de dynamiek van beschuldiging en biecht, waarbij het biechten een gevoel van opluchting brengt. Daar zie je terug de parallel met de strijdbijeenkomsten onder Mao. Na die sessies begint het werk: je krijgt opdrachten om je te verdiepen in de lectuur en te werken aan je gedrag. Het is ps in dat stadium dat de woke-medemens inzicht krijgt in de achterliggende theorieën. Maar op dat moment zitten ze al volledig in de sekte en wordt het moeilijk om er mee te breken.’

‘U begon daarnet met de vraag om een duidelijke en simpele definitie van woke. Schrijf deze maar op: woke is de Westerse Culturele Revolutie.’

Ketanji Brown

James Lindsay: ‘Bij ons in de VS lezen we waarom wandelen in het park racistisch is’