Op een webinar vanuit Brussel heeft het Europees Instituut voor Aziatische Studies (EIAS) gewaarschuwd voor escalatie tussen de Volksrepubliek China en Taiwan. De kansen op militaire acties nemen toe. Cruciaal wordt de houding van de VS en de EU in januari, als Peking traditioneel zijn Taiwanconferentie houdt.

Europees parlementslid Ivan Štefanec (ECP, Slowakije) ziet drie mogelijke scenario’s. Voortgezette beïnvloeding door afdreiging, omkoperij van de Taiwanese elite, en cyberaanvallen zouden het huidige status quo zo goed als bewaren. Een gedeeltelijke bezetting van Taiwanees grondgebied, zoals van de afgelegen Pratas eilanden kan afmeten hoe ver je te ver kunt gaan, met andere voorbeelden in het achterhoofd: de Russische aanhechting van de Krim, de ingreep in Georgië, Nagorno-Karabach. Het slechtste scenario zou een open oorlog zijn. Štefanec acht die hoogst onwaarschijnlijk. Dan dreigt China immers én hoge kosten te betalen én zichzelf te isoleren.

China loert naar Taiwan

Voormalig vertegenwoordiger van SIPRI (de Zweedse denktank voor vrede en internationale wapenbeheersing) in Peking, Mathieu Duchâtel van het Montaigne-Instituut, is daar niet zo zeker van. Er zijn flink wat argumenten aan te voeren die wijzen op een stelselmatig opdrijven van militaire activiteiten. ‘China is al bezig met uitbreidingsplannen,’ stelt hij. ‘Tot voor kort weigerde het ministerie van landsverdediging in Taipei de cijfers vrij te geven van inbreuken te lucht en ter zee op de grensafbakening. Nu niet meer, en de cijfers spreken voor zich. Van de 76 ernstige schendingen dit jaar door het Volksleger (PLA) waren er hooguit 4 bekend in de media. In totaal beloopt het aantal incidenten meer dan 1700. Het is duidelijk dat het hier om tactische provocaties gaat, om reactietijd te meten, defensiesystemen te ontdekken, en de publieke opinie te beïnvloeden.’

Volgens Duchâtel volgt China de laatste vijf jaar een herkenbaar pad dat is uitgetekend door Xi Jinping in 2017. Het komt neer op het geleidelijk opdrijven van controle op zee en in het luchtruim. Alle tekenen wijzen daarop: de geleidelijke opeising van de Zuid-Chinese Zee, de internationaal verboden ombouw van atollen tot legerbases, de greep op de Spratly eilanden, het visserijconflict met Japan, de betwisting om de Senkaku-eilanden, de hinder in de Straat van Taiwan (op 21 november voer nog een Amerikaanse destroyer door de zee-engte om het recht op ‘open zee’ te beklemtonen – heel wat handelsstromen vanuit Japan en Zuid-Korea nemen die zeeweg). Het bannen van Taiwanese vliegtuigen uit het luchtruim van Hongkong is een volgende stap.

Taiwan drijft weg van China

Het sterkste argument om de mogelijkheid van een open conflict te staven is evenwel de grondige ommezwaai in de ‘cross strait relations’, de omgang van Taiwan met het vasteland. Het ‘one country two systems‘- principe, dat volgens Peking onvermijdelijk moet leiden naar Taiwans terugkeer naar het moederland, faalt. Daar zijn verschillende redenen voor: China en Taiwan hadden het principe ooit aanvaard, maar met een eigen invulling van de begrippen; na de ruime herverkiezing van Tsai Ing-wen tot presidente van Taiwan in januari zwoer zij de interpretatie van Peking openlijk af, en liet zij geen twijfel bestaan over de eigenheid van haar land, als onafhankelijke staat en als politieke democratie.

Tot voor kort hield China vast aan het automatisme dat economische groei ook voor Taiwan zou gelden. De groeiende afdreiging heeft evenwel geleid tot een exodus van Taiwanese investeerders in China. Die trend is nog versterkt door het autoritaire optreden van Peking in Hongkong, waar de facto de ‘basic law’ is opgeheven na de invoering van de (omstreden) veiligheidswet eind juni. De weerslag in Taiwan heeft voor China nefaste vormen aangenomen.

Ketty W. Chen, die voor de nu regerende Democratische Partij de internationale betrekkingen opvolgt, bewijst dat met cijfers. Een wetenschappelijk bevraging wijst uit dat ruim 80% van de Taiwanezen gewonnen zijn voor een democratisch, geen autoritair bestel. Tweederde van de respondenten verwacht verregaande verbeteringen in de democratie, een drastische verhoging van het vertrouwen met 20% op één jaar tijd. En bij een mogelijke agressie van communistisch China is opnieuw meer dan 80% bereid tot – ook gewapend – verzet, een stijging met 10%.

Bewapening

Het is trouwens opvallend dat Taiwan zijn defensie aan het versterken is. Voor het eerst sinds 1992 zijn nieuwe F-16 gevechtsvliegtuigen aangekocht, 66 zelfs, en het laat Franse wapendeskundigen zijn oorlogsvloot moderniseren. ‘De sterke weerbaarheid van Taiwan blijft een afschrikkingsmiddel voor China,’ stelt Duchâtel. ‘maar veel hangt af van de onverzettelijkheid die de Verenigde Staten en Europa zullen tonen.’

Want China staat op scherp. Duchâtel leidt dat af uit de ‘vernedering van de Kwomintang’, de nationalistische partij die vroeger de bevoorrechte gesprekspartner was voor Peking, omdat ze, net als generalissimo Tsjang Kai-sjek, altijd de hereniging als streefdoel had. CCTV maakte de KMT af door te melden dat ‘ze kwam smeken om vrede’ – wat voor de goede verstaander betekent: de samenwerking is zinledig geworden. Ze biedt geen geloofwaardig alternatief meer. En dat verhoogt dan weer de kansen op een militaire escalatie.

Relatie tot de EU

Hoewel de Europese Unie economisch wel een reus is maar militair een dwerg, denken de deskundigen toch dat de EU een invloedrijke rol kan spelen. De belangrijkste stap die Europa kan zetten, is minder afhankelijk worden van Chinese producten. De aanvoer van goederen kan meer gespreid worden. Een richtinggevend voorbeeld levert de coronacrisis.

Taiwan heeft zich, aldus Chen, in enkele maanden opgewerkt tot de op één na grootste producent van mondmaskers. Het heeft zijn kennis en geloofwaardigheid danig opgevijzeld door 50 miljoen maskers te schenken aan meer dan 80 landen. Het maakt indruk, net als zijn computerindustrie, ook op Europese landen. Tsjechië heeft een omvangrijke senaatsafvaardiging gestuurd naar Taipei, met onder meer de burgemeester van Praag, Zdeněk Hřib. Hij heeft in oktober de verbroedering met Peking opgezegd vanwege de onverzettelijke ‘één-Chinapolitiek’. Harde taal van Peking woog niet op tegen volle steun van Washington.

Diplomatieke erkenning

Taiwan hoopt op meer erkenning door de EU. ‘We moeten daar realistisch in blijven,’ waarschuwt Duchâtel ‘het is goed na te denken over wat we gaan doen, mocht het tot een conflict komen’. Het mag niet verhinderen dat Europa moet blijven pleiten voor opname van Taiwan in de Wereldgezondheidsorganisatie en andere internationale instellingen. Ook Štefanec beseft de trage gang van zaken. Maar ‘het Europees Parlement werkt heel actief aan nauwere samenwerking, al blijft de invloed bescheiden.’ Toch ziet Štefanec ook een langzame kentering in de Europese Commissie: ‘Alleen de Raad van regeringsleiders beweegt niet. En dat komt omdat sommige landen doodsbang zijn om China voor het hoofd te stoten.’ Duchâtel vindt wel dat je ‘moet afstappen van het waanidee dat elke samenwerking met Taiwan contraproductief gaat werken.’

De tijd is rijp voor een nieuwe resolutie in het EP om diplomatieke erkenning door de Unie te bepleiten. De bilaterale samenwerking moet worden opgedreven, maar ook die tussen en met democratische machten (India, Japan) en regionale verbanden (Vietnam, Filippijnen). Intussen kan gedacht worden aan strengere voorwaarden voor Chinese producten, met milieu-eisen, kwaliteitseisen, gezondheidseisen, weigering als mensenrechten geschonden worden, hogere taksen, en morele veroordelingen. ‘De toekenning van de Sacharovprijs 2019 aan Ilham Tohti, de gevangen gezette Oeigoerse geleerde, is daar een sprekend bewijs van,’ besloot Štefanec. Duchâtel blijft alert: ‘We zullen klaarder zien na het volgende Volkscongres in 2023. Dan zal blijken welke erfenis Xi Jinping wil nalaten.’

Ketty W. Chen

Risico op conflict om Taiwan reëel