Inmiddels publiceerde ik over de opkomst van techno-metropolen, de voortdurende versnelling van het leven en over wat technologie doet met ons geestelijke concentratievermogen. Toch is een belangrijke conclusie uit dit alles nog niet getrokken. Namelijk dat deze ontwikkelingen de mensheid klaarmaken voor de wederopleving van religieuze en zelfs magische wereldbeelden.

Stabiliteit is een basisvoorwaarde voor doorgronding. Waar die vastigheid ontbreekt, slaat de inhoud van het geestesleven om in verwondering en overrompeling. Als de boerenzoon van een eeuw geleden ’s nachts omhoog keek naar de sterren, wist hij dat de wereld ouder was dan hijzelf. Hij wist dat hij eens de boerderij van zijn vader zou erven. Zoals zijn vader deze weer van grootvader had geërfd. De Europeaan die vandaag omhoog kijkt naar de sterren, weet alleen dat de wereld om hem heen sneller verandert dan hijzelf. Hij leeft in een dynamische wereld.

Het leven ligt ingebed binnen technologie

Toen de stoommachine en de verbrandingsmotor werden gebouwd, wist bijna niemand hoe deze machines werkten. Maar door ze in werking te zien, kon men er toch een zeker idee van krijgen hoe de mechanismes ongeveer moesten functioneren. Vandaag heeft de smartphone in je broekzak meer rekenkracht dan de computers waarmee astronauten op de maan zijn gezet. Bij de gemiddelde gebruiker ontbreekt ieder inzicht in hoe dit functioneert. Dat schept een fundamentele onzekerheid en afhankelijkheid naar de technologieën waarbinnen onze levens liggen ingebed. De verhouding is weinig anders dan die tot een God, die soms gebeden verhoort en soms ook niet. Als hij onze gebeden niet meer verhoort, dan moeten er priesters komen om te bemiddelen en de relatie te repareren. Zij zijn ingewijd in de geheime programmeertaal van de God, die voor ons ondoorgrondelijk is.

Een technologie die maar ver genoeg buiten ons begripsvermogen ligt, is voor datzelfde begripsvermogen niet te onderscheiden van magie. En omgekeerd valt magie samen met wetenschap die wij nog niet begrijpen. Maar technologie en magie zijn niet de enige factoren die de geesten rijpen voor een fatalistisch wereldbeeld. Ook het cultuurmarxisme speelt hier weer een rol. Het verheerlijken van meer primitieve leefwijzen die nog niet ‘bedorven’ zijn door de Westerse beheersingsdrang en door het primaat van de koude logica boven het warme gevoel, zoals Guido Fox uiteenzet in deze video.

Zo zien we dus de paradox dat de leefwereld van de moderne Westerling onmogelijk is zonder elektronica en daarbij is gestoeld op het denken in mechanische en lineaire natuurkundige wetten. Maar ook dat die leefwereld tegelijk de voorwaarde schept om de wereld weer in magische en religieuze termen te beleven.

‘Herrschaft’ maakt plaats voor persoonlijke God

Nemen wij de uitgangspunten van de cultuurmarxisten serieus, dan schuilen achter dat wetenschappelijke beheersingsdenken enorme ego’s. De mensheid kán niet alles zeker weten en doorgronden. We moeten leren dat ons begrip van de wereld beperkt is en dienen ons nederig op te stellen. Als wij ons leven niet volledig kunnen overzien noch beheersen, wie dan wel? Dit is dan ofwel de kosmische noodlottigheid (en dus nihilisme), ofwel God (en dus hoop). Als je de apparaten die jouw wereld bijeenhouden niet meer met je eigen ratio kunt doorgronden, wat is dan nog de zin van een rationele visie op de kosmos? Voelt het dan niet fijner en veiliger om overgeleverd te zijn aan een hogere entiteit die over ons waakt? Je vast te houden aan een hoger Zijnde in plaats van aardse ijdelheden?

Juist doordat alles zo snel en dynamisch verandert groeit de behoefte aan religieuze ankers en onveranderlijke dogma’s. Hoewel de wetenschappelijke methode de theologische metafysica wellicht niet kan verifiëren, is tegelijkertijd ieder weten wankeler geworden. Voor elk geaccepteerd stukje informatie biedt het internet iemand die het aanvecht. De extreme verwijzingsmogelijkheden van het internet maken het makkelijk om voor ieder aanvaard feit een tegenfeit in stelling te brengen. ‘Sommige tegenfeiten zijn stom, sommige dubieus, sommige legitiem. Je kunt niet afgaan op experts, want voor elke expert is er een gelijkwaardige expert die het tegendeel beweert’, aldus de Wired-redacteur Kevin Kelly in Hoe verandert internet je manier van denken (2011). Alles wat een mens leert, is direct onderhevig aan erosie door de tegenfactoren die anders beweren.

Deep fakes en esthetische criteria

De ontlezing is een feit. Geschreven media vinden gestaag minder aftrek en beeldmedia worden belangrijker. Sowieso worden politieke en maatschappelijke gebeurtenissen verpakt tot events die worden doorgegeven op esthetische criteria. Tel hierbij op de opkomst van deep fakes, oftewel (video)beelden die niet van echt te onderscheiden zijn. Dit alles tezamen betekent uiteindelijk dit:

Naarmate de technologie vordert wordt het niet alleen steeds makkelijker om het valse als echt te presenteren. Het wordt tegelijk moeilijker om de echtheid van het echte aan te tonen.

Conclusies

Op paradoxale wijze brengen de visuele cultuur en het techno-hedonisme samen de terugkeer van het geloof. Het valse is argumentatief en reflectief immers niet van het echte te onderscheiden. Dat wordt steeds moeilijker met de toegenomen mogelijkheden om beelden te fabriceren en in een mum van tijd hyperlinks te plaatsen ter onderbouwing van allerlei stellige posities.

De vervalsbaarheid van beelden voert tot een groeiende mogelijkheid om alles in twijfel te trekken. Dat leidt tot een groeiend wantrouwen en zelfs paranoia. De moeilijkheid om de echtheid van het echte aan te tonen geeft voeding aan (universele) twijfel en maakt vatbaar voor suggestie. Waar waarheidsvinding wankel is, daar triomferen esthetische criteria. Het is een chaos waaruit het beeld oprijst als de ware soeverein.

U kunt Sid Lukkassen volgen via Telegram, zijn nieuwsbrief en BackMe.

Kevin Kelly

De terugkeer van het magische wereldbeeld