Zuid-Afrika is hard getroffen door de coronapandemie. Wereldwijd bevindt het land zich op de vijfde plaats van de meeste besmettingen. Het telt de helft van alle besmettingen in Afrika. Mensen gingen maandenlang gebukt onder een zeer strenge inperking. Bedrijven gingen failliet of moesten werknemers ontslaan: 3 miljoen banen gingen verloren.

Noodmaatregelen

Om het bedrijfsleven te redden, stelde president Cyril Ramaphosa 24 miljard euro beschikbaar. Daarmee kregen werknemers van noodlijdende bedrijven drie maanden salaris doorbetaald. En om levens te redden kondigde Ramaphosa in maart de landelijke ramptoestand af. Zo konden beschermingsmiddelen tegen verspreiding van het virus snel en ongehinderd via aanbestedingen bij ziekenhuizen, scholen en openbare ruimten terechtkomen. Men denke dan aan mondmaskers, ontsmettingsmiddelen en vervoer van schoon water waarmee mensen zich kunnen reinigen. Hiervoor stelde Ramaphosa 1 miljard euro beschikbaar. Voor de hongerigen stelde de regering voedselpakketten beschikbaar.

Aangezien het ANC veel corruptieschandalen op zijn kerfstok heeft, beloofde Ramaphosa in april bezwerend dat regeringsfunctionarissen ‘zich goed zouden gedragen’. Echter, reeds drie maanden later, na onthullingen over corruptie, moest hij beloven dat het kabinet ‘stappen zal ondernemen om alle gestolen gelden terug te krijgen’.

Gegraai bij bedrijven en gemeenten

Het bleek dat persoonlijke beschermingsmiddelen voor een veel te hoge prijs over de toonbank gingen en dat gemeentepolitici de voedselpakketten voor eigen gewin achterhielden. Onmiddellijk nam het ministerie van Sociale Ontwikkeling de verdeling over en onthief het de lokale politici van hun rol.

Er kwam tevens aan het licht dat veel van de noodsalarissen niet bij de werknemers, maar in de zakken van hun werkgevers terechtkwamen. In één geval waren er salarissen voor 20 werknemers, dus 275.000 euro, aan één werkgever uitgekeerd. Terstond bevroor de regering diverse bankrekeningen.

Gegraai onder hooggeplaatsten

Ook prominente regeringsfunctionarissen hadden zich bezondigd aan onregelmatigheden met covid-19-aanbestedingen. Vanwege jarenlange corruptie heerst er een structureel gebrek aan schoon water. Daardoor kunnen plattelandsbewoners zich niet conform de coronamaatregelen reinigen. Minister Lindiwe Sisulu van Water en Sanitaire voorzieningen kende daarom een plattelandsdorp in de Vrijstaat een jaarlijkse aanbesteding van 50.000 euro voor waterlevering toe. Echter, onlangs kwamen er geluidsopnamen naar buiten waarin te horen is hoe de ministerieel hoofdadviseur Watermanagement, Thami Ka Plaatjie, zijn gesprekspartners en hemzelf deelname in de aanbesteding belooft, ‘zodat we allemaal een deel kunnen krijgen, want het is veel’. Meteen stuurde de minister hem op verlof voor onbepaalde duur (volgens Ka Plaatjie omdat hij zijn ‘studie weer moet oppikken’).

Deze maand werd bekend dat de twee zoons van Ace Magashule, de in-corrupte secretaris-generaal van het ANC, een aanbesteding verwierven voor persoonlijke beschermingsmiddelen, eveneens in de Vrijstaat. De zoons hadden overigens nooit tevoren iets te maken gehad met handel in beschermingsmiddelen. En ook de 22-jarige dochter van ANC-kopstuk Nomvula Mokonyane wist met een aanbesteding voor persoonlijke beschermingsmiddelen 145.000 euro op te strijken.

Presidentieel woordvoerster

Veel aandacht trok de groep rond presidentieel woordvoerster Khusela Diko. Via haar viermansbedrijf, dat zij runt met echtgenoot Madzikane II Diko (koning van de Bhaca-stam) en het echtpaar Bandile en Loyiso Masuku (provinciaal minister van Gezondheidszorg en schepen van Johannesburg) dacht zij rijk te worden met een aanbesteding van 6 miljoen euro voor de levering van persoonlijke beschermingsmiddelen aan het departement voor Gezondheid in de provincie Gauteng. Zo verkocht de echtgenoot chirurgische mondmaskers voor de stukprijs van 2,80 euro, terwijl de richtprijs 58 cent is. Goede banden met regeringsfunctionarissen hebben haar goede aanbestedingen opgeleverd. Momenteel wordt dit bedrijf opgeheven en is iedereen met verlof totdat de onderste steen boven is.

Er is ook gefraudeerd met tablets, scooters (in de Oostkaap) en het opzetten van online overheidsdiensten (in Gauteng). Alleen al in de provincie Gauteng zijn er 167 covid-19-corruptiegevallen gemeld. Men vreest dat vele ANC’ers via de bedrijfjes van hun kinderen, echtgenoten en broers nog veel meer miljoenen randen hebben opgestreken, en dat de onthullingen slechts het topje van de ijsberg zijn.

Vanwege de ontstane tekorten zijn zorgverleners ziek geworden en brengen zij nu patiënten in gevaar. Een corrupte situatie die de Wereldgezondheidsorganisatie vrijdag als ‘moord’ bestempelde. De Verenigde Staten zijn inmiddels voor 300.000 euro aan persoonlijke beschermingsmiddelen bijgesprongen.

Overheid als melkkoe

Vanwege de pandemie zal ‘s lands economie eind 2020 met 7,2% gekrompen zijn. De grootste economische depressie in 90 jaar dreigt. Van het IMF heeft Zuid-Afrika ‘s werelds grootste coronaviruslening ontvangen: 3,5 miljard euro. Dit maakt de zelfverrijking in de ogen van velen extra wrang. Vanwege een pandemie vervallen duizenden mensen in armoede, terwijl ’s lands welvarende leiders er rijker van worden.

Ramaphosa typeert de betrokken ANC’ers als ‘hyena’s rond een prooi’ en het gezaghebbende Nationaal Uitvoerend Comité van het ANC heeft partijleden gevraagd hun familieleden ervan te weerhouden zaken te doen met de overheid. Hierop vroeg echter de secretaris-generaal, Ace Magashule, retorisch ‘wie hebben er geen zaken gedaan met de overheid?’ En daar ligt het grootste probleem: ANC-leden beschouwen hun partij als verlengstuk van de overheid, waarmee ze zich via talloze familiebedrijfjes, o.a. binnen zieltogende overheidsbedrijven, verrijken met aanbestedingen en overheidsprojecten. Hierdoor staat het land op de rand van faillissement.

Slecht vooruitzicht

Waarnemers wisten wel dat ANC’ers zich als varkens naar de covid-19-trog zouden snellen zodra het versneld aanbestedingsproces van kracht werd. Weinigen geloven de president als hij zegt dat er nu écht iets aan de corruptie gedaan wordt. Sinds zijn aantreden in 2018 beloofde hij vaak hetzelfde, terwijl de corruptie gewoon voortging. En 24 jaar ANC-bewind leert de bevolking dat de daders bijna nooit veroordeeld worden.

Een oplossing blijft uit. Het belangennetwerk binnen het ANC verzet zich tegen anti-corruptiemaatregelen, waardoor Ramaphosa weinig anders doet dan iedereen binnen het ANC tevreden te houden zodat de partij eenheid kan uitstralen. Ondertussen verrijken zich ANC’ers met vaste, lucratieve banen, zonder scrupules, zelfs tijdens de ergste crisis, ten koste van mensenlevens.

Khusela Diko

Zelfverrijking bij ANC met coronafondsen