De 25-jarige Roeslan Sjaveddinov is projectleider van het Fonds voor Corruptiebestrijding (FBK) in Moskou. Eind december 2019 werd hij wegens zijn politieke activiteiten gearresteerd en als dienstplichtige voor een jaar naar Nova Zembla gestuurd. Op 23 december 2020 keerde hij terug naar de Russische hoofdstad. Op 21 april nam hij als FBK-medewerker deel aan de massale protesten voor de vrijlating van Aleksej Navalny. Ik sprak op 22 april met Roeslan.

Hoe is de demonstratie in Moskou verlopen?
‘Er waren enorm veel demonstranten. Het was geweldig. We konden zien dat als er echt veel mensen op komen dagen, de politie het niet aandurft een demonstratie uiteen te jagen. In Sint-Petersburg waren er juist minder mensen dan tijdens de winterse protesten en daar greep de politie wel hard in. In Moskou was dat dus niet het geval. Het was een doordeweekse dag, het weer was niet bijzonder. Desondanks konden we zien dat de mensen bereid zijn de straat op te gaan. Het was een succesvolle actie.’

Was er helemaal geen politiegeweld?
‘Toch wel, er werden een honderdtal mensen opgepakt. Hier en daar deed de politie charges, maar het had geen massaal karakter. In Sint-Petersburg was het heftiger, daar werden 400 demonstranten gearresteerd.’

Inmiddels is er een generatie opgegroeid die alleen Poetin als president kent. Waarom denk je dat vooral deze groep aan de demonstraties deelneemt?
‘Er gaan inderdaad veel jongeren naar de demonstraties. Ten eerste komt dat door het internet, ze hebben alternatieve bronnen van informatie naast de propaganda op televisie. Ten tweede begrijpen de jongeren dat hun toekomst en hun land worden gestolen. Daarom staan ze ook vooraan bij de protesten. Maar het is niet zo dat er alleen maar jonge demonstranten waren. Er waren mensen van verschillende leeftijdsgroepen aanwezig.’

Vervolging en spionage

Was het een goed idee van het FBK dat de deelnemers aan de protesten zich konden registreren op een speciale site? Dit soort gegevens kunnen immers makkelijk door de politie worden gekraakt.
‘Ja, het was een goed idee. Het idee achter de site waarop zichtbaar is hoeveel mensen waar gaan demonstreren is gebaseerd op de ervaring in andere landen. Mensen kunnen zien dat ze niet de enige zijn in hun flat, in hun wijk. Zodat ze weten dat er mensen zijn die net zo denken. Dat helpt enorm de angst te overwinnen. Het regime van Poetin is nu volledig gebaseerd op angst. Onze taak is het die angst te overwinnen.’

Maar er was onlangs een mol ontdekt in het team dat aan de site werkt?
‘Ja, dat klopt. We hebben iemand ontdekt die speciaal was gestuurd door de geheime dienst. Hij had een gegevensbasis doorgestuurd. Dat is een risico waar niemand tegen verzekerd is. We gaan dat binnenkort met een onderzoek openbaar maken.’

De kantoren van het FBK worden voortdurend doorzocht, veel medewerkers zijn opgepakt, jullie worden waarschijnlijk tot extremistische organisatie verklaard. Is het zo überhaupt nog mogelijk te werken?
‘We gaan natuurlijk door. Onze taak is nu de organisatie zo te herstructureren dat de veiligheid van de medewerkers gegarandeerd kan worden. Op 26 april is de eerste voorlopige zitting over het verklaren van het FBK tot extremistische organisatie, op 29 april gaat het dan verder. We zullen ons waarschijnlijk aan nieuwe omstandigheden aan moeten passen.’

‘Ze hinderen ons enorm bij ons werk, maar we zetten alles op alles om verder te kunnen gaan. Als we inderdaad tot extremistische organisatie worden verklaard, dan betekent dat dat elke ondersteuning van het FBK, elke publicatie, elke foto een wetsovertreding is. Alles om ons compleet uit de politieke schijnwerpers te krijgen.’

Straffeloosheid Poetin

Het Europese Hof had de Russische regering in februari een ultimatum gesteld voor de vrijlating van Aleksej Navalny. Daar hoor je niets meer over. Wat is er misgegaan?
‘Het drama rond Navalny speelt zich af onder de persoonlijke regie van Vladimir Poetin. Alleen Poetin is verantwoordelijk voor de gezondheidstoestand en het leven van Navalny. Hij trekt zich geen bal aan van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, omdat hij weet dat er toch geen echte sancties komen. Hij weet dat hij onbestraft mag doen wat hem goeddunkt.’

Aleksej Navalny is inmiddels in een gevangenishospitaal. Beschik je over details?
‘Het is alleen in naam een hospitaal. Mensen die daar hebben gezeten berichtten dat het in feite een folterkamer is. We weten dat er gevangenen worden geslagen in het blok waar Aleksej nu zit. De laatste informatie die ik heb, is dat het nog steeds heel slecht met hem gaat. Dat was ook de reden voor de demonstratie van gisteren die we vrij spontaan hadden georganiseerd.’

‘Het is nu zo dat elke dag zijn laatste kan zijn. Indien hij nu niet snel goede medische hulp krijgt, dan gebeurt iets dat niet meer kan worden hersteld. En het is wederom Poetin die Navalny het recht op medische zorg principieel ontzegt. Kennelijk wil hij de zaak die hij afgelopen jaar is begonnen met de vergiftiging hiermee tot een einde brengen.’

Is zijn huidige gezondheidstoestand een gevolg van de vergiftiging?
‘Ja, het is een gevolg van de vergiftiging. Maar ook de hongerstaking doet zich gelden. Zijn wettelijk recht onderzocht te worden door een arts wordt hem geweigerd.’

Is het mogelijk dat hij bij aankomst in het strafkamp nog eens vergiftigd werd?
‘Om dat met zekerheid te kunnen zeggen, zou hij onderzocht moeten worden. Dat zal niet lukken. We krijgen slechts met grote moeite informatie over hem via zijn advocaten die op hun beurt slechts heel sporadisch en na veel aandringen tot hem worden toegelaten.’

Veel mensen in het Westen vragen zich af waarom Aleksej Navalny is teruggekeerd naar Rusland. Kun jij een antwoord geven op die vraag?
‘Natuurlijk, wij hebben het daar vaak genoeg over gehad met Aleksej. Hij kon niet anders. Aleksej is een Russische patriot. Hij wil op een legale wijze politiek bedrijven in Rusland en vecht direct tegen het regime. Niet op afstand. Zodra hij er weer toe in staat was, en zijn gezondheid het weer mogelijk maakte, is hij daarom teruggekeerd.’

Gestraft voor Vote Smart

Kun je iets vertellen over je over je plotselinge dienstplicht in 2019?
‘In 2019 zijn we gestart met het project Vote smart. Ik heb het ontwikkeld en hield me er intensief mee bezig. Dat is ook direct ons belangrijkste politieke project om de macht van Poetins partij Verenigd Rusland te breken. Het was een succes voor ons. Alleen al in de Moskouse Doema hebben we de zetelverdeling aardig kunnen veranderen. Vroeger zaten daar 45 vertegenwoordigers van Verenigd Rusland, wat ook direct het totale aantal zetels was. Met behulp van Vote smart is het ons gelukt twintig mensen van de oppositie in de hoofdstedelijke Doema te krijgen.’

Archief Roeslan Sjaveddinov

Roeslan Sjaveddinov: ‘Aleksej Navalny is een Russische patriot.’

‘Sinds die verkiezingsuitslag werd een enorme druk op mij persoonlijk opgebouwd. Mijn bankrekeningen werden geblokkeerd. Er was tweemaal een huiszoeking. Ik werd voortdurend achtervolgd. Ik zat een paar keer in arrest. En uiteindelijk net voor Nieuwjaar werd de deur van mijn flat ingetrapt door de politie. De FSB was aanwezig. Er werden computers geconfisqueerd. Ik werd in handboeien naar het vliegveld gebracht. Vandaar uit werd ik naar een eiland in de Noordelijke IJszee gevlogen: Nova Zembla.’

‘Waarschijnlijk om niet te veel aandacht van de media te trekken, werd er geen zaak tegen mij aangespannen, maar werd ik dus op deze primitieve manier geïsoleerd van de samenleving. Een heel jaar zonder telefoon, zonder internet, zonder normaal eten en geen leidingwater, alleen gesmolten sneeuw. Het was een soort van les voor alle jonge mensen: als je je met politiek bezig denkt te kunnen houden, dan gaat er zoiets met je gebeuren. Maar goed, ik kwam terug en pikte de draad gewoon weer op. Ze hebben een jaar van mijn leven gestolen, maar ik doe mijn best het gemiste in te halen.’

Leven in de Noordelijke IJszee

Hoe zag een dag op Nova Zembla eruit?
‘Er is daar een militair steunpunt, daar bestaat in theorie contact met de buitenwereld. Dat mocht natuurlijk niet voor mij, dus werd ik naar het diepste binnenland gestuurd waar een soort van wooncontainer stond waar we met z’n vijven woonden.’

‘Een jaar lang was ik in het gezelschap van vier mensen en een groep ijsberen. Het enige waar ik me mee bezighield was het organiseren van een soort van huishouding, sneeuw laten smelten voor drinkwater, voortdurende reparatie van de container. Het dak lekte, waardoor het natuurlijk vreselijk koud werd binnenin. Het was een klassieke verbanning.’

Er worden kernproeven gehouden op Nova Zembla. Werd je speciaal ver gehouden van informatie rond dit thema?
‘Ja, het bedrijf Rosatom voert daar experimenten uit. Natuurlijk hoorde ik daar niets over, ik zat in complete isolatie in die container.’

Raakte je bevriend met die andere vier personen?
‘Die vier hadden een half jaar lang een speciale training gehad om onder de barre omstandigheden te leven. Voor hen was het een soort van dienstreis. Ik werd direct in het diepe gegooid, ik had nergens een idee van. Natuurlijk hebben we veel gepraat.’

‘Toen over de wijzigingen in de grondwet werd gestemd, kwam er heel demonstratief een helikopter met stembulletins voor ons vijven. Ik kwam er later achter dat dit speciaal werd vermeld in een aantal officiële media. Ik kon de anderen overtuigen tegen te stemmen. Daarna was er nog een verkiezing voor de gouverneur van Archangelsk waar ook Nova Zembla toe behoort. Bij ons in de container had de kandidaat van Verenigd Rusland verloren met vijf stemmen tegen (lacht).’

Wat zijn je persoonlijke plannen voor de toekomst?
‘Ik had eigenlijk dit jaar mijn kandidatuur willen stellen voor de Staatsdoema. Maar de plannen zijn inmiddels gewijzigd. Door die hele zaak met het verklaren van het FBK tot extremistische organisatie moeten we het roer compleet omgooien. Ik heb gewoon geen tijd meer voor de voorbereiding van de verkiezingen. We moeten ons reorganiseren om toch nog op legale wijze te kunnen bestaan.’

‘Op korte termijn draait voor mij alles om de aanstaande rechtszaak en de gezondheidstoestand van Aleksej. Ik ben heel bang dat het mis zal gaan met hem. Op de lange termijn ga ik zeker door met mijn werk voor het FBK. Ik had me echt heel graag kandidaat willen stellen, maar ze hadden ons inmiddels sowieso niet toegelaten en als extremistische organisatie al helemaal niet meer. Maar, oké, dan gaan we gewoon verder met onze onderzoeken naar corruptie. En met Vote smart. Bovendien ben ik met mijn gedachten bij Kira Yarmysh, mijn vriendin en woordvoerder van het FBK. Zij zit sinds gisteren in de cel.’

Maar zij had toch al huisarrest?
‘Ja, dat is een uniek geval. Zoiets is nog nooit voorgekomen binnen het Russische rechtssysteem. Ze heeft huisarrest, maar is desondanks gisteren afgevoerd naar de gevangenis waar ze in ieder geval tien dagen zal worden vastgehouden.’

Kira Yarmysh

Demonstraties vrijlating Navalny: ‘Elke dag kan zijn laatste zijn’