Denktanks zijn intellectuele lastdieren voor economische, politieke en sociale vooruitgang. Als algemene regel mag gelden dat denktanks van een universiteit een open agenda hebben, geen verhulde of verdoken boodschap prediken. Denktanks van andere sociëteiten hebben een missie, een gekleurde boodschap. De werkmieren van de universitaire denktanks hebben de academische vrijheid van de professoren en de onderzoekers. De werkmieren van de andere denktanks worden (soms stevig) betaald voor de dada’s van de geldschieters. Laten wij de twee soorten concretiseren: de academische denktank is VIVES, de gekleurde denktank is Itinera. VIVES is een kind van de KU Leuven, Itinera is een kind van unitaire ondernemers.

McKinsey

Voor de verdere stap een voorbeeld. McKinsey is het fijnste van het fijnste voor managementadvies. Soms investeert de raadgever van ondernemingen, regeringen en instellingen in een maatschappelijke analyse. McKinsey België produceerde tot half de jaren 2000 studies over de Belgische kwalen. De opmerking dat bij die studies de werkelijkheid ontbrak — met name dat België, hoe pijnlijk ook voor unitairen, zo duaal is dat je moeilijk een degelijk onderzoek kan doen en publiceren zonder de tweeslachtigheid van België erbij te betrekken — werd genegeerd.

Tot midden de jaren 2000: een kentering. Herman De Bode, hoofd van McKinsey België, was lid van de stuurgroep van het ‘Manifest voor een Zelfstandig Vlaanderen in Europa’ van 2006 (een becijferd pleidooi voor een Belgische splitsing). Dat leidde tot een brutale poging van Franstalige topondernemers tot broodroof. En tot de dreiging McKinsey uit te sluiten van gespekte adviescontracten. Herman De Bode en McKinsey vonden een compromis. De gewraakte Vlaamse radikalinski (later met N-VA-lidkaart) kreeg grotere internationale bevoegdheden. McKinsey en andere zakelijke raadgevers willen ambras kwijt. Dat hapt immers in hun omzet en winst. Lees die teksten dus met goed humeur en dubbele kritische zin.

Belgische tweeledigheid

Itinera voelt zich onbehaaglijk bij of houdt minstens afstand van de Belgische tweeledigheid en haar fundamentele oplossingen (confederalisme, onafhankelijkheid). Ondernemer en voetbalbobo Bart Verhaeghe is het nummer 1 van Itinera en België is zijn troetel. Je kan er intelligente analyses en oplossingen shoppen over de pensioenkwestie, het gezondheidsbeleid, de milieuproblematiek, de arbeidsmarkt. Vlaanderen, Wallonië en Brussel zijn daarbij ondergeschoven kinderen. Dat ligt niet aan het talent van Itinera. In de geleerdengroep werken namelijk bijvoorbeeld Marc De Vos en Ivan Van de Cloot mee. Die zullen echter niet snel een N-VA-lidkaart kopen.

Sedert 1 september 2021 is Leo Neels opnieuw een vrij man. Van 2014 tot die dag was hij bestuurslid en CEO van Itinera. Twee quotes van een gelegenheidsinterview in Trends lonen de moeite. Enerzijds betreurt hij ‘dat België afzakt naar het kwadrant van landen als Portugal, Griekenland en Spanje… België heeft de groep van rijke landen verlaten’. Anderzijds legt hij wel de vinger op de wonde. Die wonde heet PS-Wallonië, die dit land beleidsmatig en economisch omdraait tot een failed state.

Citaat twee: ‘Je ziet toch ook het failliet van het Waalse beleid. Al die Marshall- en andere plannen hebben geleid tot het verbruik van externe financieringsbronnen zoals Vlaamse transfers en Europese fondsen… Wallonië heeft zijn externe fondsen in het verleden uitgedeeld voor lopende uitgaven, en dat is toch een belangrijke deel van de tragiek van slecht bestuur’ (einde citaat). Ter precisering: Leo Neels is los van Itinera sinds enkele dagen.

VIVES

VIVES, van 2008, groeide rond institutioneel onderzoek en was daarin academisch gangmaker. Aanvankelijk was de financiering van de denktank dubbel. Sympathisanten met Vlaamse profielen fourneerden euro’s via Pro Vives. Dat duwde de academici niet in een houdgreep. De KU Leuven stelde talent en lokalen ter beschikking. Pro Vives stopte in 2019 en VIVES werd een volle dochter van de KU Leuven. Haar onderwerpen waren fiscaal federalisme, Vlaams industriebeleid, decentralisering en autonomie.

Vandaag is de focus breder. Er is over die thema’s immers uitvoerig gezegd wat diende gezegd te worden. De denktank gaf in Leuven een tribune aan Enrico Spolaore, hoofdauteur van The Size of Nations (2003). Het boek is een primeur. Een eerste moderne economische analyse van de splitsing van landen. Het werd een inspiratie voor het Manifest voor een Zelfstandig Vlaanderen.

Vernieuwend is de belangstelling van VIVES voor het onderzoeksterrein economie en identiteit van Klaus Desmet, Vlaams hoogleraar van South Methodist University, VS. Was het onderzoekswerk van VIVES gepredestineerd door Pro Vives? Academische roddels en concurrenten gooiden met die modder. Wie echter de studies leest moet concluderen dat zij eerlijk zijn, alhoewel soms ambetant voor belgicains. VIVES zal een rol spelen in de optocht naar 2024.

Klaus Desmet

Alle denktanks hebben een nestgeur