Donderdagavond 22 februari deden de Nederlandse journaals alsof uittredend premier Mark Rutte al praktisch benoemd was tot secretaris-generaal van de NAVO. De Amerikaanse president Joe Biden zou achter hem staan, net als Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië.

Nederlandse media zijn enthousiast over de kandidatuur van Rutte. Donderdag kandideerde ook de Roemeense president Klaus Johannis, maar die wordt afgedaan als kansloos.

De vraag die niet gesteld wordt: waarom wil Rutte deze functie? Er bestaan ook andere internationale topfuncties waarvoor hij geschikt is. Waarom wil hij uitgerekend een functie bij de NAVO?

Niks met defensie

Afgelopen oktober maakte Rutte bekend de baan te ambiëren. Jarenlang deed hij het voorkomen of hij na zijn premierschap net zo lief geschiedenisleraar werd. Niet dus.

Nederlandse media trokken zijn kansen niet in twijfel. Rutte was dertien jaar premier, kent de westerse regeringsleiders en ligt goed bij zowel Joe Biden als Donald Trump.

Dat NRC Handelsblad tien maand terug, op oudejaarsdag 2022, een kritisch artikel publiceerde over het defensiebeleid onder premier Rutte, blijkt intussen vergeten. Na het beëindigen van de Koude Oorlog bezuinigde ook Nederland op defensie. Vanaf het uitbreken van de kredietcrisis in 2008, en daaropvolgend de eurocrisis, moest de regering sowieso bezuinigen. NRC benadrukte alleen dat zelfs binnen die context extra op uitgaven voor het leger werd bezuinigd.

Detail: van de traditionele Nederlandse regeringspartijen is de rechts-liberale VVD altijd de grootste belangenbehartiger geweest van leger en NAVO. Van 1994 tot 2007 leverde de partij zelfs ononderbroken de defensieminister. In 2010 werd VVD voor het eerst de grootste partij. In vier regeringen-Rutte claimde VVD maar één keer Defensie, tijdens Rutte II (2012-2017). Toen benoemde hij iemand die als Kamerlid nooit met defensie bezig was geweest.

Defensiebudget

De in het NRC-artikel geciteerde Kamerleden, ook van de eigen partij, hadden een verklaring: ‘Mark hééft niet zoveel met Defensie’. Als staatssecretaris was hij verantwoordelijk voor Sociale Zaken, later voor Onderwijs.

In 2014 lijfde Rusland de Krim in. Die zomer herbevestigde de NAVO de 2%-norm. Rutte onderschreef die, maar verhoogde het defensiebudget niet naar twee procent van het bbp.

Strikt genomen kan iemand secretaris-generaal van de NAVO worden zonder een achtergrond in defensie. De secretaris-generaal is voorzitter van de Noord-Atlantische Raad, het politieke bestuursorgaan van de NAVO. Daarnaast is er een militaire opperbevelhebber, doorgaans een Amerikaan. De secretaris-generaal is een ambtelijke functie: hij moet als ‘oliemannetje’, als bemiddelaar in de achtergrond de boel bij elkaar houden. Maar wanneer iemand van nature een blinde vlek heeft voor het leger, is het dan verstandig om net die functie te aanvaarden waarbij je telkens met militaire dossiers te maken krijgt?

Ambitie

Vraag het Rutte en hij antwoordt dat de wereld veranderde in februari 2022, toen Rusland Oekraïne binnenviel. ‘Voor het eerst in tachtig jaar oorlog in Europa.’

Voor hemzelf veranderde er al iets in 2021. Drie kabinetten lang was hij onaantastbaar. Meerdere VVD-ministers moesten aftreden, maar hij bleef buiten schot. Media dichtten hem een ‘teflonlaag’ toe. Maar op 1 april nam de voltallige Tweede Kamer minus VVD een motie van afkeuring tegen hem aan.

Later dat jaar trad Angela Merkel af als Duitse bondskanselier. Rutte werd daardoor de nestor van de Europese regeringsleiders. Alleen de Hongaarse premier Viktor Orbán is langer in functie, maar die is niet echt geliefd. De ontvangst op internationale bijeenkomsten zal een warm bad geweest zijn vergeleken met de toenemende kritiek in eigen land. Een internationale vervolgfunctie zal almaar aanlokkelijker geleken hebben. Maar dat verklaart nog niet zijn voorkeur voor de NAVO.

Rutte heeft twee sterke punten: als langjarig premier kent hij in veel landen veel mensen en hij is in staat met vrijwel iedereen een goede werkrelatie op te bouwen. Eigenschappen die bij meerdere functies van pas komen.

Afgelopen oktober kwam er nóg een merkwaardige verklaring. Voorzitter zijn van de Europese Raad (nu Charles Michel) ziet hij als ‘deeltijdfunctie’, dat wil hij niet. Voorzitter van de Europese Commissie lijkt hem wat, maar dat gaat in de regel niet naar een liberaal. De NAVO blijft dus over.

Geschikter voor EU

Dinsdag 20 februari deelde Arend Jan Boekestijn, universitair historicus van internationale betrekkingen en opiniemaker, een gerucht. Mogelijk wordt uiteindelijk huidig commissievoorzitter Ursula Von der Leyen NAVO-chef en Rutte commissievoorzitter. Boekestijn was kortstondig VVD-Kamerlid (2006-2009).

Anderen bevestigden dat gerucht niet. Wel heeft afgelopen week de huidige bondskanselier, Olaf Scholz, een eventuele overstap van Von der Leyen naar de NAVO geblokkeerd. Maar of een functieruil werkelijk op tafel lag?

Blijft wel dat Rutte geschikter lijkt voor een Europese functie. Waarom is hij dan zo gebrand op die ene job waarbij zijn verleden hem voor de voeten kan worden geworpen? Misschien omdat geschiedenisleraar toch ook weer niet alles is?

Klaus Johannis

Wordt Mark Rutte de NAVO-baas die ‘niks heeft met defensie’?