Zijn er parallellen te trekken tussen de jaren zestig van de vorige eeuw en de huidige tijd? In beide tijdsgewrichten domineert het linkse narratief, waarin de nadruk ligt op het bestrijden van vermeende ongelijkheid en discriminatie gecombineerd met een groot vertrouwen in de maakbaarheid van de samenleving.

Duitsland

Een land waar de onrust van die tijd diepe sporen trok was Duitsland. In de afgelopen jaren zijn diverse boeken verschenen die een indringend beeld van deze periode geven. Die staan vaak haaks op de roze gekleurde herinneringen van de betrokkenen die later zelf deel gingen uitmaken van het establishment.

Het boek van Bettina Röhl, ‘Die RAF hat Euch lieb‘, fungeert hierna als leidraad voor een vergelijking. Zij beschrijft (te) minutieus het denken en doen in de opstandige beweging en de onvermijdelijke radicalisering die uiteindelijk leidde tot het bloedige geweld van wat aanvankelijk de Baader-Meinhof-groep heette (en later Rote Armee Fraktion (RAF)). Daardoor zit er weinig vaart in het boek, maar krijgt de lezer wel veel informatie.

De ouders van Bettina Röhl (1962), Klaus Röhl (1928-2021) en Ulrike Meinhof (1934-1976), waren zelf van een oudere generatie dan de studenten die het gezicht werden van de protesten. Zij runden het tijdschrift ‘konkret‘, waarbij Röhl de zakelijke kant verzorgde en Meinhof de inhoudelijke. Het maandblad kreeg tot in 1964 een forse maandelijkse som van 40.000 Duitse mark uit de Duitse Democratische Republiek (DDR), waar men zich ook intensief met de inhoud bemoeide. Röhl en Meinhof waren trouwe leden van de (verboden) Kommunistische Partei Deutschlands (KPD). Meinhof zou dat haar hele leven blijven.

Protesten

In 1968 escaleerden de door de Ausserparlamentarische Opposition (APO) georganiseerde protesten. De student Benno Ohnesorg werd op straat doodgeschoten door een politieagent, waarvan pas in 2009 bleek dat deze voor de Oost-Duitse geheime dienst werkte. De leider van de protesten, Rudi Dutschke, overleefde ternauwernood een aanslag.

Een belangrijk doelwit van de demonstranten vormden rechtse media, in het bijzonder de uitgever van ‘Bild-Zeitung‘ Axel Springer. Er was een voortdurende campagne om Springer te onteigenen. Navrant was dat de bladen die hiertoe opriepen werden gefinancierd door zijn concurrenten: Rudolf Augstein van Der Spiegel en Gerd Bucerius van Die Zeit. Cancel culture avant la lettre.

Wat betreft de motieven van de onrusten zijn er veel verklaringen in omloop. Vaak genoemd, met name door de betrokkenen zelf, is het zich willen afzetten tegen het naziverleden van hun ouders en een staat waarin vele belangrijke posities werden bezet door mensen met een naziverleden. Röhl toont aan dat dit motief er later als vergoelijking is bij gesleept. Zij heeft het over een generatie die als eerste in welstand opgroeide en werd verwend met veel vrije tijd, reizen en muziek. Het ging volgens de Duitse journalist Götz Aly vooral om een strijd tegen de heersende klasse. Hij noemt deze jongere generatie net zo totalitair als hun ouders. Waar die eerder blind de nazi’s volgden, was het nu marxisme en maoïsme.

Mao

Vanaf het begin was Mao de grote held van de demonstranten, die met bewondering keken naar zijn Culturele Revolutie. Toen de (ook toen al bekende) misdaden van Mao meer op de voorgrond kwamen, werd geprobeerd dit element te verdoezelen. Ook Ho Chi Minh genoot een heldenstatus, omdat zijn Viet Cong vocht tegen de Amerikanen.

Hoewel ook toen al duidelijk was dat de protesten werden gedomineerd door extreemlinks en er betrokkenheid was vanuit de DDR, waren er tal van ‘nuttige idioten’ die hun steun verleenden. Met name uit culturele kringen. Bekende schrijvers als Böll, Frisch en Enzensberger en in het buitenland Sartre, schaarden zich achter de demonstranten.

Die konden ook op veel goodwill rekenen in de voornaamste media als Der Spiegel, Stern, Die Zeit, Süddeutsche Zeitung en bij de publieke omroep. Activisme van journalisten en wetenschappers werd door velen normaal gevonden. Zelfs in 2007 verscheen nog een biografie over Meinhof door Jutta Ditfurth, waarin ze uitgebreid werd bewierookt.

Ook de toenmalige president Heinemann en de latere president Rau (beide SPD) alsmede Nobelprijswinnaar voor literatuur Elfriede Jelinek zagen Meinhof als slachtoffer (van de staat en de consumptiemaatschappij) en niet als terrorist. De bekende auteur en historicus Joachim Fest sprak over de ‘Jeanne d’Arc der Linken‘. Dit terwijl Meinhof nooit spijt heeft betuigd van haar daden of afstand genomen van haar gedachtegoed.

Genderneutraal opvoeden

Motieven die we nu zien bij woke radicaal links speelden ook toen een grote rol. Zo is er een obsessie met genderneutraal opvoeden. Kinderen moesten op tafel kunnen plassen om van hun agressie af te geraken en in de opvang naakt rondlopen om vrijuit hun seksualiteit te beleven. Een feest als Kerst moest verdwijnen. Cowboytje spelen was fascistisch. Afwijkingen van de heersende seksuele normen werden verheerlijkt. Ook streed men tegen racisme, wat zich onder andere uitte in een voorliefde voor de gewelddadige extreemlinkse Amerikaanse ‘Black Panthers’.

Het establishment boog mee en stelde zich niet te weer tegen de vaak absurde eisen vanuit radicaal links. Politie en justitie als ook de rechterlijke macht stelden zich lankmoedig op. In maart 1970 kwam er zelfs een soort van generaal pardon, waardoor 7000 geweldplegers met een schone lei konden beginnen. Van 5000 anderen werden hun handelingen met terugwerkende kracht (!) gelegaliseerd.

Averechtse uitwerking

Die toegeeflijkheid had een averechtse uitwerking. Een deel van de aan kracht verliezende beweging radicaliseerde. De geharde criminelen Andreas Baader en Gudrun Enslinn, die een verleden hadden als drugshandelaren en zelf stevige gebruikers waren, zorgden met de brandstichting in het warenhuis ‘Kaufhaus‘ op 2 april 1968 in Frankfurt voor een verharding. Zij kregen drie jaar cel. Tijdens een bezoek aan een bibliotheek in Berlijn werd Baader met geweld bevrijd door een groep met daarin ook Meinhof.

Wat volgde was een periode van onderduiken, waarbij de van West-Berlijnse kant open grens met de DDR goed van pas kwam. Na Amerika werd Israël de nieuwe ‘imperialistische’ en ‘fascistische’ tegenstander. Veel RAF-leden namen deel aan Palestijnse trainingskampen in Jordanië. Uit de samenwerking tussen extreemlinkse Duitse en Palestijnse terroristen kwam met hulp vanuit Oost-Berlijn en Moskou de aanslag voort op de Israëlische sporters tijdens de Olympische Spelen in München in 1972.

Terreurgroepen

In die tijd ontstonden in Duitsland meerdere terreurgroepen. De in 1970 opgerichte RAF had als kopstukken de advocaat Horst Mahler (tegenwoordig een voorman van extreemrechts), Baader, Enslinn en Meinhof. Dat jaar begonnen de aanslagen in de Bondsrepubliek. Uit de DDR kwamen wapens, papieren en geld om de Bondsrepubliek te destabiliseren. Het kostte talloze personen het leven. In de maanden mei-juni 1972 werden alle kopstukken opgepakt.

Terwijl ze in de gevangenis zaten werd via een omvangrijk communicatienetwerk, waarin advocaten de spil vormden, informatie uitgewisseld. In het bijzonder Otto Schily speelde daarin een grote rol, waarover hij altijd heeft gezwegen. Hieruit ontstond ook de tweede generatie terroristen, die vanaf de tweede helft van de jaren zeventig dood en verderf zaaide in de Bondsrepubliek Duitsland (BRD).

Steun in progressieve kring

De RAF kon het lang volhouden door de steun in progressieve kring. Ook was de BRD niet voorbereid op het geweld en de propaganda van de RAF. Een blad als Der Spiegel drukte kritiekloos de pamfletten af die door Meinhof werden geschreven. Hierin werd opgeroepen tot geweld (vooral tegen de politie) en linkse intellectuelen werd gevraagd mee te doen aan de revolutie. De sympathie van de mainstreammedia lag bij de terroristen en niet bij de politie en de overheid. Zo ontstond er rond de RAF een grote kring van linkse helpers, die onderdak en geld (naast de opbrengst van bankovervallen) boden. Naast ideologische steun.

De door de demonstranten in 1968 gewenste veranderingen waren allang in gang gezet, zoals vaak terecht is opgemerkt. Het marxistische gedachtegoed werd slechts gedeeld door een luidruchtige minderheid. Rechtse tegendemonstraties brachten meer mensen op de been en later dat jaar boekten rechtse kandidaten verkiezingsoverwinningen in de VS (Nixon) en Frankrijk (De Gaulle).

Eigen geschiedenis schrijven

Röhl noemt het het privilege van de ’68-generatie dat zij hun eigen geschiedenis mogen schrijven. Tot op de dag van vandaag heeft bijna niemand verantwoordelijkheid genomen voor de antidemocratische gewelddaden van die tijd, die de democratische rechtsstaat aan het wankelen brachten.

Sterker nog, eind jaren negentig werden voormannen als Joschka Fischer en Otto Schily van de radicaallinkse beweging minister in een coalitieregering van Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) en Grünen. Nog immer domineren de ’68-ers en hun denkbeelden de politiek, het onderwijs, de ambtenarij, kunst en cultuur en de rechtspraak en krijgen hun tegenstanders labels opgeplakt als racist en extreemrechts. De huidige woke-generatie bouwt hier naadloos op voort.

Klaus Röhl

De jaren zestig en het huidige tijdsgewricht