Net als vele anderen heb ik vandaag de Pano-reportage over Schild & Vrienden (S&V) gezien. Interessant, informatief, soms werd de toon nogal nadrukkelijk gezet. Net als u heb ik vandaag ook nauwgezet geluisterd naar de verschillende reacties op deze reportage die ons via diverse kanalen mochten bereiken. God en Klein Pierke haastten zich om de berichten die circuleren binnen die beweging in de strengste bewoordingen te veroordelen. Terecht.

Maar misschien net als wat minder onder u volg ik Schild & Vrienden al langer. In tegenstelling tot heel wat bezorgde politici die de revue hebben gepasseerd, schrik ik geenszins van het soort idiotie dat zij verkondigen. Maar ik deel wel de bezorgdheid. Met één kanttekening: Pano slaat de bal mis wat betreft het gevaar van S&V.

Groot strateeg

Efficiëntie en effectiviteit zijn terecht als handelskenmerken van S&V genoemd. Toegegeven: je moet het maar kunnen. Op goed anderhalf jaar een beweging uit de grond stampen vanuit het niets. Verkozen raken in de Raad van Bestuur van de UGent. Vier leden binnenloodsen in de Vlaamse Jeugdraad, het hoogst mogelijk adviesorgaan. Handjes schudden met Orban. Met andere woorden: voortdurend in de belangstelling staan. Dit is niet alleen een illustratie van het schrijnende gebrek aan engagement bij onze jongeren, maar ook van de performante organisatie van S&V.

En voor wie ondertussen al luid ‘Gramsci’ heeft geroepen: de oproep tot een geplande ‘Mars door de instellingen’ is niet nieuw in flamingante middens. Of een uitvinding van mei ’68. Begin 20^eeeuw had de Vlaamsche Veem al een gelijkaardige doelstelling. Ze lukten er trouwens aardig in: nogal wat leden hadden wat in de pap te brokken bij de activistische groeperingen die in de Eerste Wereldoorlog collaboreerden met de Duitsers. Maar ze hadden op het verkeerde paard gewed: we weten hoe het hen is vergaan.

Racisme als symptoom

De voornaamste struikelsteen in de hele reportage, en waar nu iedereen op doorgaat, waren de racistische en anti-semitische memes. We kunnen dan nog discussiëren over welke afbeeldingen in welke mate racistisch zijn, maar er bleek op z’n minst een bepaalde tendens uit. Vrij vertaald was deze: ‘Vreemdelingen zijn we liever kwijt dan rijk’. Terugsturen was soms zelfs niet genoeg, sommige memes suggereerden annihilatie.

Dit racisme, verwerpelijk op zichzelf, stoorde me echter betrekkelijk weinig. De vermeende beslotenheid van internetgroepen maakt de tongen losser dan alcohol. Dat weten we al langer en als ik een euro kreeg voor elke dronken en/of ranzige post op sociale media, was Doorbraak al lang een gulle investeerder rijker. In dat opzicht volg ik Johan Sanctorum: van sommige dingen moet niet meer worden gemaakt dan het is. Racisme is strafbaar? Bestraf het dan, punt.

Mijn punt: dit racisme is slechts symptoom van een dieper liggend probleem bij S&V. Ligt het aan de domheid (of ‘jeugdige overmoed’) van haar leden? Een gebrekkige kennis van de geschiedenis van het Vlaanderen waar zij zo graag mee koketteren? Of hebben we simpelweg te maken met egocentrische ijdeltuiterij van een stel snotneuzen die zich belangrijker willen voordoen dan ze zijn? In elk geval, het soort boodschap dat zij verspreiden doet de Vlaamse Beweging geen goed. Integendeel, het drumt het flamingantisme andermaal in het verdomhoekje van (extreem-) rechts en maakt het al te gemakkelijk voor critici om met scherp te schieten. Met dat verschil dat ik bij deze groepering jammer genoeg ook het gedreun van laarzen hoor. Nog achter de hoek, maar toch.

Männerphantasien

Nogmaals, als het enkel bij die gore memes zou zijn gebleven maak ik me bijlange niet druk om een groupuscule als S&V. Het zou niet de eerste studentenvereniging zijn die weinig smaakvol materiaal produceert. Noch zou het niet de eerste studentenvereniging waarvan oud-leden zich soms met het schaamrood op de wangen herinneren wat voor onzin ze in hun jonge wilde jaren hebben gebrald. En ik kan me best voorstellen dat er momenteel bij S&V mensen rondlopen die zich nu stevig in de haren krabben en hun conclusies trekken. Maar er is meer dat mij niet zint.

Een eerste alarmbel die bij mij afging betrof de lichaamscultus. Mij niet gelaten dat een vereniging haar leden oproept te sporten, ik gun iedereen een gezond leven. Maar dat dit expliciet wordt ingepast in een moreel verhaal? Dat het lichaam ‘gehard’ moet worden om de toekomst van Vlaanderen veilig te stellen? En dat daarbij wordt gesuggereerd dat weekheid (‘dikke mensen’) nefast is voor datzelfde Vlaanderen? Nou, dat doet me wel heel hard denken aan het soort discours dat Klaus Theweleit uit het taalgebruik van Duitse Freikorps-veteranen heeft ontleed. Die auteur zag in hun dagboeken een zeer verwrongen verhouding weerkeren met alles wat slap was, vormeloos, met lichaamsvochten te maken had. Het harde, rechte, stevige (‘pal staan’) genoot dan weer de voorkeur. En vervolgens steunt S&V de oproep van Thierry Baudet om niet te masturberen en energie te ‘sparen’ voor andersoortige prestaties…

Eschatologie

Los van het vieren van de masculiniteit, en het daar klaarblijkelijk mee gepaard gaande doorverwijzen van de vrouw naar de haard, zijn er nog verschillende andere elementen die S&V een onfrisse geur meegeven. Getuige het internetforum bestaat er bijvoorbeeld een sterke hiërarchische ordening tot zelfs militarisering van de vereniging, met één enkele leider aan het hoofd. De lichaamscultus wordt binnengebracht in een martiaal discours dat oproept tot wapening ter verdediging van bepaalde verworvenheden. Alsof er een acute dreiging bestaat. Maar die creëren ze dan in hun eigen hoofden, gebruik makend van alt-right buzzwords als ‘soumission’, ‘red pill’ en wat nog allemaal.

Uiteindelijk wordt de hele ideologie van de vereniging gestut door een eschatologische, zelfs apocalyptische redenering. Wat zij doen, zien ze immers niet als het resultaat van keuzes die ze in alle vrijheid kunnen maken. Eerder nemen zij in hun ogen noodzakelijke stappen die worden opgedrongen door een externe dreiging. En die zijn er in veelvoud: massa-immigratie, postmodernisme, cultuurmarxisme of links-dominant denken (allemaal één pot nat), vervaging van normen en waarden, etcetera. Met als klap op de vuurpijl: de overtuiging dat er in de nabije toekomst een onvermijdbare oorlog zal uitbreken tussen de westerse beschaving en haar belager. Die wordt tegenwoordig vaak vereenzelvigd met de islam, maar in het verleden hebben het Rode en het Gele Gevaar ook dienst gedaan. Ik hoop dat niemand de ironie ontgaat dat niet zo lang geleden IS militeerde rond eenzelfde idee van apocalyptische eindstrijd.

Kleine intellectueel

Bovenstaande is in feite een schoolvoorbeeld van het petitio principii: er zal een dreiging zijn dus we moeten ons wapenen tegen een dreiging. Terwijl die dreiging voornamelijk vorm heeft gekregen tussen de oren van onze Vrienden. Dat idee wordt vervolgens versterkt binnen de circle jerk van het eigen grote gelijk. Als Van Langenhove spreekt over ‘framing’ in zijn snel-snel gefabriceerde ‘Ten Geleide’ bij de Pano-reportage, roept hij zijn medestanders vooral op om niets te geloven van wat men ziet. Wel ja, als men tegenspraak bij voorbaat naar de prullenmand verwijst, is er geen debat meer mogelijk. En dan blijft enkel de strijd. Houdt geen steek, maar de redenering is wel effectief in het versterken van de overtuiging.

Het vermijden van het debat lijkt me trouwens ook een bewuste keuze. Misschien herinnert u zich nog de passage van Van Langenhove in Terzake? Welbespraakt, netjes en beleefd maar weinig beslagen reproduceerde hij daar voornamelijk een aantal stellingen van alt-right. Tegenspraak was te wijten aan ‘de gedachtepolitie’. Ook de potsierlijke verdediging wanneer Verheyden in de Pano-reportage een aantal posts van de niet-zo-geheime S&V-fora voorschotelt, stelt me gerust. Als mediastrateeg en colporteur van gebakken lucht kent Dries Van Langenhove zijn vak, als debater weegt hij licht.

Anderzijds: het ontwijken van debat, of het debat verknoeien tot meta-gezeur over vooronderstellingen, is eens te meer een bewijs van het monolithische denken dat binnen deze beweging aanwezig is. Ik vrees zelfs dat een ernstig debat onmogelijk is, omdat er niet oprecht naar de standpunten van de ander kán worden geluisterd. Daarvoor leven de opponenten te zeer in een andere wereld. En ja, ook links maakt zich daaraan schuldig. Om één van de passerende memes te parafraseren: je kan niet links of rechts zijn als er maar één richting is.

Open of gesloten?

De reportage deed me denken aan de woorden van Patrick Dewael, als minister-president gericht aan Filip Dewinter in het Vlaams Parlement: ‘Elke dag dat ik u zie en beluister, en uw lichaamstaal aanschouw; onvervalst fascisme’. Daar zijn we vooralsnog niet aanbeland, maar toch al dicht bij genaderd.

S&V heeft gelijk op één punt: we bevinden ons op een scharniermoment in onze maatschappij. Maar het is geen keuze tussen een oorlog tussen beschavingen of de ‘ondergang van het Avondland’. Neen, het is een keuze tussen de open of de gesloten maatschappij. En ondanks al het getoeter over zogenaamd superieure waarden kan ook het Westen zich afsluiten, dat hebben we vaak genoeg gezien. Ik hoop dat het Vlaams-nationalisme er niet in trapt.

Klaus Theweleit

Stefan Hertmans: ‘Hoeveel waarheid verdraagt een mens?’

De mannenwanen van Schild & Vrienden