Economisch gaat het de Duitsers voor de wind. De industrie draait op volle toeren en van alle staten ter wereld boekt Duitsland het hoogste overschot op de rekening. Maar politiek en moreel ziet het er voor de Bondsrepubliek heel wat minder rooskleurig uit en daar kan de nostalgische herinnering aan het ‘land van de denkers en dichters’ niets aan veranderen.

Moreel woedt er een ‘Kulturkampf’ tussen links en rechts over de vraag hoe om te gaan met de migratiecrisis die uitgelokt is door het ‘Wir schaffen das!’ van de christendemocratische bondskanselier Angela Merkel (CDU). De gevoelens van onzekerheid en misnoegen bij het overgrote deel van de bevolking hebben er politiek toe geleid dat het partijenlandschap verder is versplinterd en regeringsvorming alsmaar moeilijker wordt.

Ongezouten

Is er dan geen oplossing voor de huidige malaise? Nee, zegt Hans-Hermann Tiedje, voormalig hoofdredacteur van de Bild-Zeitung en in een vorig leven nog kiescampagneadviseur van Helmut Kohl. In een gastcommentaar in de Zwitserse Neue Zürcher Zeitung (NZZ), een van ’s werelds beste kranten, schrijft de 69-jarige mediamanager dat Merkel overkomt als een ‘Grabplatte, die sich auf Deutschland gelegt hat’.

‘Een grafplaat op Duitsland’: Het zijn de harde woorden van een man die geen illusies koestert over Merkel en van een alternatief droomt. De titel van zijn artikel luidt dan ook: Merkel und ihr Schattenmann (Merkel en haar schaduwman). Duitse kranten zouden Tiedje dit forum wellicht geweigerd hebben, want die oefenen volgens hem een soort ‘Sprachaufsicht’ (taaltoezicht) uit waarmee ze de problemen in eigen land verdoezelen. Tiedje trekt hard van leer tegen Merkel, waar de Duitse media haar over het algemeen met fluwelen handschoenen aanpakken. De lectuur van het stuk biedt dan ook inzicht in de denkwijze van iemand uit het establishment over de toestand van het land, wie er voor de problemen verantwoordelijk is en welke oplossing er zou moeten worden gevonden. Het ongezouten artikel kan hier in het Duits nagelezen worden, maar we geven hieronder alvast een samenvatting van de meest in het oog springende bedenkingen van Tiedje.

Subculturen

Duitsland is voor de enen ‘Messerstecherland’ – getuige de talloze steekincidenten en -moorden – en voor de anderen ‘Naziland’ omwille van het wantrouwen van vele burgers tegenover asielzoekers en migranten en de opkomst van de rechts-nationale Alternative für Deutschland (AfD). In de Newspeak van de Duitse linkerzijde heten ‘Flüchtlinge’ (vluchtelingen) trouwens ‘Geflüchtete’ (gevluchte), een voltooid deelwoord dat de niet-terugkeer van deze mensen suggereert. Merkel zou haar woorden van drie jaar geleden – ‘Wir schaffen das’ – als ‘banaal’ hebben afgedaan, maar voor Tiedje is dat ‘Augenwischerei auf Kosten des gutgläubigen Bürgers und Steuerzahlers und der deutschen Bevölkerungsstruktur’.

De burger wordt een rad voor de ogen gedraaid; het is de bevolking die mag opdraaien voor de financiële en maatschappelijke kosten van Merkels migratiepolitiek. Eén derde van de steuntrekkers die vallen onder Hartz-IV, het systeem van de werkloosheids- en bijstanduitkering, bestaat uit migranten. In vele steden ontwikkelen zich subculturen die je volgens Klaus Wowereit (SPD), de vroegere sociaaldemocratische burgemeester van Berlijn, slechts nog verbloemend ‘Parallelgesellschaften’ (parallele maatschappijen) kan noemen.

Merkel zelf kijkt volgens Tiedje weg en denkt alleen maar aan ‘verder regeren’ tegen welke prijs ook. Zo had ze de Beierse christendemocraat Horst Seehofer (CSU), haar minister van Binnenlandse Zaken, in feite moeten ontslaan toen die in juni afkwam met het voorstel om grenscontroles in te voeren, maar ‘damit hätte sie sich selbst abgeschafft’ (daarmee had ze zichzelf, dus haar eigen regering, afgeschaft).

Vastberadenheid

De AfD is Merkels grootste probleem, maar –paradoxaal genoeg – ‘gleichzeitig ihre grösste Stütze’ (tegelijk haar grootste steunpilaar). Zolang er een banvloek rust op die partij, kan Merkel meerderheden ‘organiseren’ waarvan zij met haar CDU de spil vormt. De sociaaldemocraten (SPD) hebben zichzelf opgeofferd om Merkel aan een meerderheid te helpen en boeten verder aan geloofwaardigheid in. De mensen willen volgens Tiedje geen partij die aan de ene kant voor gerechtigheid opkomt en aan de andere kant voor de ‘decriminalisering’ van allerlei misdrijven.

Binnen de eigen rangen is er ook geen alternatief voor Merkel. Wie zich tegen haar afzet, kan zijn of haar dromen als opvolger van kanselier Merkel vergeten. Toch is er volgens Tiedje iemand die de Duitsers toont dat het ook anders kan en die iemand is Sebastian Kurz, de Oostenrijkse bondskanselier. Wat hem vergelijkbaar maakt met Merkel, is dat hij uit de christendemocratische stal komt en aan het roer van een Duitstalig land staat. Duitsland en Oostenrijk vallen ook met elkaar te vergelijken wat hun geschiedenis, levensstandaard en culturele achtergrond betreft.

De verschillen tussen Merkel en Kurz springen de modale Duitse burger onmiddellijk in het oog. Waar de Oost-Duitse stilstand belichaamt – denk aan het beeld van de ‘grafplaat’ – ademt de Oostenrijker dynamiek en vastberadenheid uit. Tiedje stelt een aantal vragen over prangende beleidspunten zoals sociale wetgeving, Europese solidariteit, migratie en de relatie met Turkije om zo het verschil tussen Merkel en Kurz in de verf te zetten. Hij droomt luidop van een ‘Duitse Kurz’ als opvolger van Merkel.

Verlies aan controle

Elke Duitse bondskanselier leeft in het collectieve herinnering voort met een bepaald etiket: Konrad Adenauer werd vereenzelvigd met de Westbindung (de integratie van de Bondsrepubliek in de Westerse waardengemeenschap), Willy Brandt met de Ostpolitik (de toenadering tot het Oostblok), Gerhard Schröder met Hartz-IV (de hervorming van de arbeidsmarkt). Waarmee zal Merkel de geschiedenisboeken ingaan? Tiedje vermeldt niet de eurocrisis (waarvoor links haar uitspuwde), maar wel migratie (waarvoor links haar dan weer bejubelde) en vooral …. ‘Kontrollverlust’, het verlies aan controle over de problemen die ermee gepaard gaan.

Rest Tiedje enkel nog de vraag wanneer Merkel van het toneel verdwijnt. Hij vermoedt dat ze ‘ongeslagen’ wil aftreden en dat ze dat plotseling zal doen, bijvoorbeeld wanneer ze de pensioengerechtigde leeftijd zal hebben bereikt, of misschien zelfs al na de ‘Bayernwahl’ (verkiezingen in Beieren op 14 oktober). De strijd rond haar migratiepolitiek zal ongetwijfeld een weerslag hebben op de uitslag van de CSU, de Beierse zusterpartij van de CDU, die de hete adem van de AfD in haar nek voelt.

We kunnen alleen maar benieuwd zijn naar wat dat zal betekenen voor de positie van Merkel.

Klaus Wowereit

Merkel als ‘grafplaat’ op Duitsland