De gepensioneerde Franse arts en onderwijzeres Sarah Halimi werd op 4 april 2017 in haar slaap verrast door een insluiper. Hij was familie van de buren. Via de aangrenzende balkons was hij de slaapkamer van haar Parijse appartement binnengedrongen.

‘Duivelse Jodin’

Deze 27-jarige moslim uit Mali, Kobili Traoré, schopte en sloeg de orthodox Joodse Halimi bijna een uur lang aan één stuk door. Zijn rechtervuist was er opgezwollen van geraakt. Nagenoeg alle botten in het lichaam van het slachtoffer waren gebroken, zoals justitie later zou constateren. Toch leefde de alleenstaande vrouw nog toen Traoré haar uiteindelijk van de derde verdieping naar beneden gooide, onder het roepen van ‘Allah Akbar’. De politie was op dat moment al lang gealarmeerd en keek van beneden toe. Ze stonden te wachten op een arrestatieteam.

Ook tientallen buren waren getuige, staand op hun balkons of op straat. Ze hoorden hoe Traoré Halimi herhaaldelijk voor ‘duivelse Jodin’ uitschold, en andere Jood-onvriendelijke teksten uit de Koran citeerde. Met hun mobieltjes namen ze het geschreeuw van de moordenaar en het gekerm van het slachtoffer op, niemand stak een poot uit…

De Malinees had die avond doorgebracht in en om een beruchte geradicaliseerde moskee vlakbij. Hij had ook vijftien joints gerookt — althans naar eigen zeggen. Later zou die moskee gesloten worden. Immers, de gelovigen worden er niet alleen tegen Joden opgestookt, maar ook tegen Fransen in het algemeen.

Duidelijk antisemitisch motief

Over Traoré’s motief bestaat geen twijfel. Met andere leden van zijn familie maakte hij Sarah Halimi en haar bezoek al jarenlang op alle mogelijke manieren het leven zuur omdat ze Joods was. Volgens haar dochters was ze doodsbang voor hem. Mevrouw Halimi was één van die duizenden Joden die altijd vreedzaam in Parijs hadden gewoond. Maar de laatste twintig jaar werden zij overspoeld door antisemitische nieuwkomers uit islamitische landen. De meeste van hen waren de stad al ontvlucht. Zij echter niet. Misschien vanwege haar dochters en kleinkinderen.

Kat in het bakkie voor justitie, zou je denken. Zelfs de politie kon zien hoe Traoré de nog levende vrouw over het balkon naar beneden kieperde. Maar de eerste onderzoeksrechter in de zaak vond dat er geen sprake was geweest van antisemitisme. Tot verontwaardiging van de familie. Een racistische moord kent immers een hogere straf in Frankrijk. Ze vonden dat Traoré dat verdiende.

Ontoerekeningsvatbaar?

De volgende rechter die zich over de zaak boog, besloot zelfs dat de moordenaar niet toerekeningsvatbaar was. Dus kon hij niet terechtstaan. Jarenlang werd daarover doorgeprocedeerd. Traoré werd bij elkaar door zeven gerechtelijke psychiaters onderzocht. Die kwamen allemaal tot de conclusie dat hij psychisch gestoord was. Zoals iedere antisemiet, zou ik daar persoonlijk aan toe willen voegen. Hij zou de daad in een psychose hebben gepleegd. Niet alleen veroorzaakt door marihuana, maar vooral door zijn problematische geestesgesteldheid.

Mede op grond van die onderzoeken werd hij in beroep ontslagen van rechtsvervolging. Uiteindelijk bevestigde afgelopen week Frankrijks hoogste tribunaal — het Hof van Cassatie — definitief de ‘non lieu’, de niet-ontvankelijkheid. Dat betekent overigens niet dat Traoré meteen op vrije voeten komt. Hij zit al die tijd al opgesloten in een inrichting voor zware psychiatrische gevallen. Het is niet gezegd dat hij daar snel uit komt.

Publieke verontwaardiging

Er is veel verontwaardiging over deze rechtsgang. Zeker over de beslissing van het Hof van Cassatie. Zij het voornamelijk bij wie zich toch al kwaad maakt over antisemitisme. Dus niet of nauwelijks in de media. Die lijken zich voor een racistische moord vooral te interesseren als de dader een neonazi is. Een zwarte moslim die een racistische moord pleegt, is — zoals ze in Amerika wel zeggen — een ‘inconvenient murderer’, een ongemakkelijke moordenaar.

Deze moord kwam de Franse media en politiek nog eens extra ongelegen, vanwege de timing. Midden in de campagne voor de presidentsverkiezingen van mei 2017, namelijk. Die liepen zoals voorzien uit op een duel tussen Marine Le Pen en latere winnaar Emmanuel Macron.

Dat de pers nauwelijks aandacht aan de moord besteedde — en al helemaal niet aan de gruwelijke details — bleef niet onopgemerkt. De verklaring werd snel gevonden. Redacties waren bang anti-immigratiekandidaat Le Pen extra stemmen te bezorgen. En inderdaad, na de verkiezingen was men ineens beduidend minder terughoudend.

Wat evenmin onopgemerkt bleef, was de koppigheid waarmee verschillende betrokken rechters het antisemitische motief van de dader leken te negeren. Traoré had daarover zelf aan duidelijkheid niets te wensen overgelaten. De getuigen ook niet. Het ligt voor de hand deze rechters antisemitisme aan te wrijven. Dat gebeurde dan ook op grote schaal. Maar daarmee doet men de Franse justitie misschien toch tekort. Antisemitisme is zeker een prominent probleem in Frankrijk. Maar alle Franse rechters antisemiet noemen zonder acht te slaan op de eensluidende conclusie van de zeven psychiaters — zoals vooral veel buitenlandse commentatoren deden — lijkt een brug te ver.

Juridisch-technisch dilemma

Misschien zit de oorzaak in het juridisch-technisch dilemma dat deze zaak oplevert. Hoe kan namelijk iemand die een Jood vermoordt uit antisemitisme tegelijkertijd ontoerekeningsvatbaar zijn? Antisemitische motieven impliceren immers bewust handelen. En wat te doen met de psychose die door de gerechtelijke psychiaters werd vastgesteld? Was die van eenmalige aard, veroorzaakt door de joints, of was er sprake van een chronische psychiatrische aandoening?

De Franse strafwet lijkt niet adequaat toegerust op dit probleem. Artikel 122-1 spreekt over ‘abolition du discernement‘, afwezigheid van onderscheidingsvermogen, ‘veroorzaakt door een psychisch probleem’. Dit artikel werd in 2014 aan de strafwet toegevoegd door de toenmalige Minister van Justitie Christiane Taubira, een omstreden figuur die het liefst alle gevangenissen had willen afschaffen.

Inmiddels heeft één van de psychiaters die Traoré onderzochten openheid van zaken gegeven in een interview met opinieblad Marianne. Dokter Paul Bensussan geeft onder meer een verklaring voor bovengenoemd dilemma: hoe kan een antisemitische moord worden gepleegd door iemand die ontoerekeningsvatbaar is? Hij zegt: ‘De misdaad was er één van een gek, maar zijn misdaad was antisemitisch omdat hij in zijn delirium Joden met de duivel had gelijkgesteld.’

De halve wereld roept inmiddels dat je in Frankrijk rustig een Jood kan vermoorden. Of wie dan ook, als je maar niet vergeet eerst even een joint te roken. Tot nu toe heeft justitie zich niet eens verwaardigd uit te leggen dat dit flauwekul is. De Franse magistratuur heeft tenminste één grote makke: ze communiceert allerbelabberdst.

‘Een Jood is minder waard dan een hond’

In Marseille werd onlangs een man veroordeeld tot twee jaar, waarvan één onvoorwaardelijk, omdat hij de hond van zijn vriendin van de vierde verdieping naar beneden had gegooid. Hij was dronken en onder invloed van cocaïne. Maar het vonnis wijst erop dat er geen psychische problemen waren. Anders kan hij nu met de zaak Halimi onder de arm in beroep gaan. Op sociale media in binnen- en buitenland ontstond alweer tumult. In Frankrijk zou het leven van een Jood immers minder waard zijn dan dat van een hond.

Kobili Traoré lijkt de dans echter niet te zijn ontsprongen omdat hij wiet had gerookt, maar omdat een gek niet berecht hoort te worden. Dat is al sinds de Romeinse republiek een fundament van het rechtssysteem in westerse landen. Je kunt het ermee eens zijn of niet, en voor de familie moet het onverteerbaar zijn, maar het is de wet.

Het laatste nieuws is dat president Macron heeft besloten door een wetswijziging het opheffen van strafrechtelijke verantwoordelijkheid moeilijker te gaan maken dan het nu is.

Kobili Traoré

Een ongemakkelijke moordenaar