Hoe zullen we in de toekomst energie produceren en hoe energie verbruiken en wat zal dat kosten, dat is een groot vraagteken. De politici sloten een energiepact, maar hoe staat de energietransitie er in de realiteit voor? Dat is de vraag die het ondernemersnetwerk Pro Flandria voorlegde aan enkel experts op het colloquium De energiesector in transitie. Concreet bogen die experts zich over de groene warmte, energieopslag en kernenergie.

Risicovolle energiestrategie

Guido Camps, oud-topman van de CREG opende het Pro Flandria-colloquium. Met de studie van Elia in de hand, die een voorspelling maakt voor 2030, bekeek hij de politieke opties die vandaag op tafel liggen. Terwijl het doel is om CO2-uitstoot te verminderen, zal het Belgische beleid ervoor zorgen dat door nucleaire centrales te vervangen door gascentrales de uitstoot eerst gevoelig zal stijgen. Daarnaast moet België dan voor 23% een beroep doen op ingevoerde elektriciteit. Dat allemaal in de veronderstelling dat het lukt om 32% van de nodige energie duurzaam op te wekken. ‘De uitdagingen en de kosten zijn enorm, de strategie is risicovol en de CO2 emissie stijgt.’ Zo vatte Camps het samen.

Het stijgen van de CO- uitstoot is ook voor de consument niet zonder gevolgen. Want dan stijgen de prijzen voor de CO2 certificaten en dat zal een invloed hebben op de elektriciteitsprijs. Ook de gascentrales hebben een kostprijs, zeker omdat die bedoeld zijn om pieken en dalen op te vangen en dus moeten worden gesubsidieerd. De kostprijs ligt waarschijnlijk op zo’n 500 miljoen euro. Ook dat zal natuurlijk op de een of andere manier worden doorgerekend.

Azteq

Koen Vermout van de recent opgerichte onderneming Azteq kreeg onlangs groen licht om in Vlaanderen proefprojecten op te zetten met groene warmtetechnologie. Vermout nam het publiek mee naar enkele grote sites in China, Marokko, Californië en Spanje waar grote projecten lopen en gepland staan, centrales die 24 u een constante stroom kunnen genereren op basis van zonnewarmte. U kent ze wel, die parken met zonnespiegels.

De techniek van groene warmte wil een oplossing beden in het probleem van de stroomaanvoer. ‘We maken veel hernieuwbare energie overdag, maar ook ‘s nacht is er energie nodig,’ er is nood aan een systeem dat een constante aanvoer kan garanderen. De centrales die Vermout presenteerde slaan de zonnewarmte overdag op en gebruiken die om ook ’s nachts stroom of warmte te leveren. Daarnaast kunnen de centrales ook ingezet worden om pieken en dalen op te vangen.

Vermout overtuigde de zaal van de vele mogelijkheden die deze ‘groene warmte’ geeft in combinatie met zonnepanelen of zelfs als verwarming. Vlaanderen is natuurlijk de Gobiwoestijn niet. Benieuwd wat de proefprojecten in Vlaanderen zullen opleveren.

Batterijen

Opslag van energie is een groot probleem. Het is op dit moment zo goed als onmogelijk om bijvoorbeeld een hele zomer energie op te slaan om die later, in de winter bijvoorbeeld, te gebruiken. En toch evolueert de batterijtechnologie razendsnel. Jeroen Büscher onderzoekt voor Vito de stockage van elektriciteit; ‘elke drie dagen is er een verbetering in de batterijtechnologie’. Maar zijn betoog maakte ook duidelijk dat er geen ‘silver bullet’ is: ‘er is niet één opslagtechnologie voor alle opslagproblemen’. En dan wordt het ingewikkeld.

Büscher overliep de verschillende plaatsen in de energieketen waar batterijen kunnen ingezet worden en hoe ver de technologie op dit moment staat. Welke soort batterijen er zijn en op welke pistes werkt men om die technologie te verbeteren. Het goede nieuws is dat opslag op verschillende manieren kan. Maar dat nog altijd 99% van de opslag via waterpompcentrales gebeurt (water wordt naar een hoger niveau gepompt om later terug te stromen en daarmee opnieuw elektriciteit te maken). In België zijn er twee waterkrachtcentrales die dat systeem vandaag al toepassen. De 1% overige opslag zijn vooral Lithium-ion batterijen, zoals in uw smartphone, laptop en zowat alles dat een batterij heeft. De voorspelling is dat dit type batterij ook de volgende tien tot vijftien jaar dominant zal zijn.

De uitdagingen voor batterijonderzoek zijn groot: veilig, duurzaam, levensduur, capaciteit, snel laden, goedkoop. De batterij zal ook door de energiepolitiek meer nog zijn weg vinden naar de huizen. In Duitsland wordt nu al in 50% van de plaatsen waar zonnepanelen geïnstalleerd worden ook een batterij geplaatst. In Vlaanderen loopt dat zo’n vaart niet. Toch zeker niet zolang de teller van de elektriciteitsmeter ook terugloopt als je meer produceert dan je verbruikt. Als de verschillende huisbatterijen ook gekoppeld kunnen worden ontstaat weer een andere markt, dan kan die energie gebruikt worden om de frequentie op het net stabiel te houden.

Büscher straalde veel geloof uit in de toekomst van de batterij of opslagtechnologie. Maar er zal nog veel onderzoek nodig zijn, ook dat bleek uit zijn presentatie. En Vlaanderen mag de boot niet missen.

Kernenergie

‘Kenrenergie is een vriend van het klimaat’ is de stelling van Eric van Walle, prof aan de KU Leuven en directeur-generaal van het SCK, het nucleair onderzoekscentrum in Mol. Hij drukte het publiek met de neus op de feiten. 58% van onze energiemix is kernenergie, 32% is afkomstig van fossiele brandstof. De politici hebben besloten om de kerncentrales te sluiten in 2025, maar het zal niet mogelijk zijn om het aandeel kernenergie tegen die tijd op te vangen met hernieuwbare energie.

Eric van Walle zei het, uiteraard, nergens expliciet, maar wat hij denkt over de politieke beslissing van de kenruitstap was niet mis te verstaan. Het is op zijn minst onverstandig te noemen. De gascentrales zullen ons handen vol geld kosten en de gas komt vooral uit ‘niet-veilige’ landen. In tegenstelling tot de nucleaire voorraden die wel in veilige landen liggen.

Op dit moment zijn er in de wereld 448 kerncentrales in 31 landen. Die zorgen samen voor 11% van de wereldbehoefte aan elektriciteit. Daar zijn centrales bij die al een dagje ouder worden. Centrales van 40 jaar en ouder zijn Long Term Operating, in de VS mogen die nog eens 20 jaar erbij produceren. Dat geeft het vooruitzicht op een duidelijk klimaat om te investeren op lange termijn. 85 centrales hebben ondertussen een dergelijke verlenging gekregen. In de EU verloopt dat proces veel moeilijker en veel onduidelijker. Ondertussen denkt men in de VS eraan om van 60 jaar naar 80 jaar gebruik te gaan. Kan dat?

Volgens van Walle is het cruciale onderdeel van de reactor, wat niet vervangen kan worden: het reactorvat. Het materiaal waaruit de wand van de reactor gebouwd is, bepaalt de levensduur van de kerncentrale. Die kennis werd met grafieken duidelijk gemaakt en toegepast op de Belgische reactoren. Doel 1 en 2 en Tihange 1 hebben een maximale levensduur van 50 jaar. Daarna moeten die sluiten. De andere centrales (D3 en 4, T2 en 3) zijn beter en kunnen veel langer mee. Door de kernuitstap in 2025 zullen ze in totaal wel minder lang gewerkt hebben dan de oude D1 en T1. Begrijpe wie kan.

Kernenergie is ook een technologie van de toekomst, stelde de prof. Op dit moment zijn er wereldwijd 60 kerncentrales in aanbouw en 170 gepland. Vooral in Oost-Europa en Azië. Die kerncentrales moeten de verhoogde vraag naar elektriciteit opvangen. Verwacht wordt dat de vraag naar elektriciteit op wereldschaal tegen 2050 zal verdubbelen. Hoe rijm je dat met de politiek beoogde reductie van de CO2? Zolang we de vraag niet kunnen invullen met hernieuwbare energie, is voor van Walle kernenergie de beste oplossing.

Ondertussen staat ook de technologie van de kernenergie niet stil en bouwt men generatoren van de vierde generatie, de centrales in België zijn van de derde generatie. De toekomst ziet er veelbelovend uit met snelle reactoren, die nog veiliger zijn en veel minder afval produceren. Er wordt ook gewerkt aan kleine reactoren, ‘small modulair reactors’, kleine koppelbare flexibele reactors die kunnen gebouwd worden op schepen, op de bodem van een meer, in de woestijn, met brandstof die 100 jaar energie levert. Tegen 2035 verwacht men een groeiende markt voor dergelijke kleine kerncentrales.

Je vraagt je af of het strategisch dan wel zo verstandig is om te beslissen de kernenergie onverbiddelijk af te bouwen. Zeker als we rekening houden met de uitsmijter van Van Walle: het hoogwaardige silicium, nodig in windmolens, hogesnelheidstreinen of hybride auto’s … kan maar aangemaakt worden mits het gebruik van kernenergie…

Eric van Walle: ‘voor het hoogwaardige silicium in windmolens, hybrides of hst’s te maken … heb je kernenergie nodig.’ Oh, ironie. #energiecolloquium

— Doorbraak.be (@DoorbraakBe) April 19, 2018

Manifest

Pro Flandria schreef naar aanleiding van het colloquium een manifest. Dat kan je nalezen op zijn website en werd eerder ook op Doorbraak gepubliceerd. Het is een pleidooi voor het verstandig afbouwen van de fossiele brandstoffen. Het doel moet het verlagen van de CO2 blijven. Maar Pro Flandria pleit voor een versnelde uitbouw van de hernieuwbare energie met veilige kerncentrales, tot de hernieuwbare energie de energievoorziening kan overnemen. Een ideologische blinde afkeer voor kernenergie vertroebelt daarbij het debat. Het doel moet zijn de CO2 terugdringen, tegen een zo laag mogelijke kostprijs, niet de kernenergie stoppen.

Op de Twittertijdlijn van Doorbraak — @DoorbraakBe — kunt u het live verslag van het colloquium volgen. Zoek daartoe op #energiecolloquium.

Koen Vermout

Kernenergie is groene energie