Terwijl het Westen gespannen zit te wachten of Poetin al dan niet Oekraïne zal aanvallen is het velen blijkbaar ontgaan dat de Russische strijdkrachten amper anderhalve maand geleden daadwerkelijk – en met succes – een offensieve operatie hebben uitgevoerd in Kazachstan.

Gele hesjes op z’n Kazachs

In deze Centraal-Aziatische republiek sloeg in het begin van januari de woede over de voor de zoveelste keer fors gestegen brandstofprijzen tot verbazing van veel waarnemers en zéker ook de regering, om in massale en hevige protesten waarbij overheidsgebouwen werden aangevallen en in brand werden gestoken. Ondanks het feit dat de autoritair regerende bewindsploeg vrijwel meteen opstapte in de hoop zo de gemoederen te bedaren waaierde het protest uit over heel het land en richtte het zich meer en meer tegen het regime van president Kassym-Jommart Tokajev en de corruptie in het land. Bij bloedige botsingen met de ordetroepen vielen minstens 164 doden te betreuren en een veelvoud aan gewonden. Naar schatting 8000 tegenstanders van het regime belandden achter de tralies…

Vrijwel meteen nadat de onlusten begonnen, nam de Majlis, het Kazachse parlement, een reeks van noodwetten aan die president Tokajev bijzondere volmachten gaf. Ze gaven onder meer groen licht voor een nieuw commando voor speciale militaire operaties en verschaften meer duidelijk over de – eerder dubbelzinnige – verhoudingen tussen Tokajev en zijn voorganger, Nursultan Nazarbajev, die door velen nog steeds als de sterke man achter de schermen wordt gezien.

De Russische NAVO

Ondanks zijn bijzondere volmachten leek Tokajev de zaak niet onder controle te krijgen. Volgens verschillende rapporten vroeg Tokajev op 5 januari 2022 om een interventie door de snelle reactie-eenheid van de Collectieve Veiligheidverdragorganisatie (CVVO). De CVVO is een militair bondgenootschap dat vanaf 1992 langzaam maar zeker vorm kreeg als een – op schaal veel kleinere – opvolger van het Warschaupact. De basis voor deze organisatie is een gemeenschappelijk gedragen vijfjarig defensieverdrag. Oorspronkelijk bestond deze alliantie uit Rusland, Wit-Rusland, Armenië, Kirgizië, Tadzjikistan, Kazachtstan, Azerbeidjan, Georgië en Oezbekistan.

Die drie laatste landen trokken zich bij de hernieuwing van het verdrag in 1997 terug, waarbij Oezbekistan zich – tot frustratie van Moskou – aansloot bij de GUAM, de organisatie voor Democratie en Economische Ontwikkeling die in 1997 werd opgericht door onder meer Moldavië, Georgië en Oekraïne om de invloed en inmenging van Rusland in de regio tegen te gaan. In 2007 won de tot dan toe eerder schimmige CVVO aan belang toen de organisatie een samenwerkingsakkoord kon afsluiten met de Shanghai-Samenwerkingsorganisatie, een militair bondgenootschap dat wordt gedomineerd door de Volksrepubliek China.

De snelle reactie-eenheid van de CVVO wordt militair gedomineerd door het Russische contingent dat onder meer uit een Russische divisie parachutisten en een luchtmobiele brigade bestaat. De Kirgizische president Koermanbek Bakijev was de eerste die assistentie van de snelle reactie-eenheid van de CVVO vroeg nadat er in 2010 een opstand was uitgebroken. De toenmalige secretaris-generaal van de CVVO Bordjoescha ging daar echter niet op in omdat hij deze opstand als een ‘intern conflict’ zag. Hij werd hierin bijgetreden door de toenmalige Russische president Medvedev die duidelijk maakte dat de CVVO alleen zou optreden bij aanvallen van buitenaf op één van de lidstaten…

Bochtenwerk

Intussen blijkt de CVVO een bocht van 180° te hebben gemaakt. Tot verbazing van heel wat waarnemers arriveerden vrijwel meteen na Tokajevs oproep de eerste – hoofdzakelijk uit Russen bestaande- troepen in Kazachstan. De erg snelle inzet van CVVO-troepen en de efficiënte manier waarop zij er in slaagden om de tactisch belangrijke infrastructuur te beschermen zonder betrokken te raken bij het burgerconflict leidden ertoe dat sommige externe waarnemers concludeerden dat de missie kan worden beschouwd als een Russisch militair succes. Wat er ook van zij, het was een in tijd beperkte operatie. De laatste CVVO–troepen verlieten Kazachstan zonder verliezen – en naar verluidt zonder één schot te lossen – op 19 januari 2022.

De inzet van de CVVO liet veel vragen onbeantwoord. Sommige waarnemers vrezen dat de gretigheid waarmee Poetin troepen stuurde wel eens zou kunnen duiden op een bredere strategische verschuiving van het Kremlin. Een optie waarbij Moskou niet alleen zijn rol als de belangrijkste (in feite de enige) garantie voor de veiligheid van de politieke transitie in Kazachstan en andere CVVO-landen bevestigde maar ook niet onbelangrijk kan zijn op mondiaal geostrategisch vlak.

Verschuivingen in de regio

Toen in de zomer van 2021 de Amerikanen hun troepen terugtrokken uit Afghanistan werd het voor iedereen op een soms pijnlijke wijze duidelijk dat Centraal-Azië niet langer tot hun prioriteiten behoorde. En dit betekent dat de hoofdmotor van de westerse vector – de Amerikanen – niet meer zo geïnteresseerd is in de regio als voorheen. Poetin die al jaren luidop droomt van een versterking van het Russische gezag in de regio zag in de crisissituatie in Kazachstan wellicht een uitgelezen kans om zich te profileren. Naarmate de CVVO zich ontwikkelde, heeft Rusland de laatste jaren immers een zorgvuldig geregisseerd discours gepusht dat gericht is op het steeds verder opbouwen van een militair blok om zich te positioneren tegenover de NAVO en wat de CVVO-bonzen herhaaldelijk bestempelen als Amerikaans ‘unilateralisme’.

Veel kenners van de politieke situatie in de regio wijzen op een subtiele maar zeer belangrijke verandering in de rol van alliantierelaties op het grondgebied van de voormalige Sovjet-Unie. Het feit dat de CVVO nu voor het eerst effectief werd ingezet tegen de protesten in Kazachstan, toont aan dat er maar één gemeenschappelijke dreigingsperceptie is binnen de alliantie die wordt gedeeld door de leiding van alle lidstaten: de angst voor een bedreiging van hun autoritaire stabiliteit. Een dreiging die alleen maar efficiënt kan worden bestreden met de steun van Moskou.

Poetin mag dan al triomferen maar er schuilde wél een spreekwoordelijk addertje onder het al even spreekwoordelijke Kazachse steppegras: na triomfantelijk zijn troepen voor onbepaalde tijd naar Kazachstan te hebben gestuurd, begon Poetin ze plots wel héél erg snel terug te trekken nadat de Russische minister van Buitenlandse Zaken een telefoontje van zijn Chinese tegenhanger had aangenomen…

Koermanbek Bakijev

Kazachstan kreeg al voorproefje van Russische invasie