Op 3 september vond op het Wenceslasplein in Praag een indrukwekkende massademonstratie plaats. Uiteenlopende maatschappelijke bewegingen en mensen van uiterst rechts en uiterst links verenigden zich onder het initiatief Tsjechische Republiek eerst! tegen het regeringsbeleid. Volgens de politie namen 75.000 mensen deel aan het protest, maar volgens andere bronnen waren er meer dan 100.000 mensen aanwezig.

Tsjechische Republiek eerst!

Sprekers en initiatiefnemers waren onder anderen de leider van de nationalistisch-conservatieve partij Trikolora, Zuzana Majerová Zahradníková, en Lubomír Volný van het nationalistische Vrije Blok. Tsjechische Republiek eerst! riep in een online petitie op hun webstek onder andere op tot garanties voor goedkope aardgasleveringen via een directe overeenkomst met Rusland, militaire neutraliteit voor Tsjechië en meer steun voor Tsjechische bedrijven. Daarnaast verwierp de organisatie de permanente vestiging van Oekraïense vluchtelingen in Tsjechië.

Politieke en economische crisis

Tsjechië verkeert in grote crisis. De energieprijzen rijzen de pan uit en met de koude maanden in aantocht zullen veel particulieren en bedrijven niet meer rond kunnen komen. Volgens de Tsjechische econoom Miroslav Ševčík zijn de financiële functionarissen van de EU en de Europese Centrale Bank de schuld voor de steun aan projecten die de inflatie alleen maar doen toenemen. Hij waarschuwt dat 90 procent van de Tsjechische gezinnen zwaar door de crisis getroffen zal worden.

Op 25 augustus werd bekend dat Tsjechische universiteiten in het nieuwe studiejaar waarschijnlijk zullen moeten overstappen naar afstandsonderwijs omdat elektriciteit zo duur geworden is. Het totaal aan elektriciteitskosten in de Tsjechische universiteiten zou wel eens het vierdubbele van de kosten van vorig jaar kunnen bereiken.

Door de stijgende stroomprijzen nam in juli dit jaar de inflatie in Tsjechië toe tot 17,5 procent, terwijl zij in juni nog op 17,2 procent stond. Het was de hoogste stand sinds december 1993. Wat de malaise zo erg maakt, is dat iedereen de oorzaak ervan kent, en dat die malaise zich verergert, maar dat de regering uit solidariteit met Oekraïne en verbondenheid met organisaties als de EU en de NAVO, niet veel meer kan doen dan geld opzij zetten voor noodlijdende huishoudens en bedrijven.

Niet meer ondergeschikt

De organisatoren van de demonstratie eisen dat de regering haar steun aan Oekraïne vermindert. Er moet een einde komen aan de EU-sancties tegen Rusland, die zij als de oorzaak van de verslechterende economische situatie beschouwen. Voor Tsjechië eisen zij de restauratie van de militaire neutraliteit. Dat betekent dus een afscheid van de NAVO.

De NAVO kreeg van de demonstranten veel kritiek: zij scandeerden leuzen tegen de oorlog en voor vrede. Verder vragen de organisatoren dat Tsjechië – dat in juli het voorzitterschap van de EU voor zes maanden op zich heeft genomen – ook het EU-lidmaatschap opzegt. Het land moet zich volgens hen ‘bevrijden van de ondergeschiktheid’ aan deze organisaties.

Bij monde van met name politici, wetenschappers, onderwijzers, economen en publieke figuren die tijdens de bijeenkomst spraken, riepen de demonstranten op tot onmiddellijke onderhandelingen met Rusland voor het sluiten van rechtstreekse contracten voor de levering van het goedkope gas aan de Tsjechische Republiek.

Beleid in strijd met nationale belangen

Ze veroordelen de centrumrechtse regering van premier Petr Fiala voor haar steun aan de sancties tegen Rusland en beschuldigen haar ervan niet in staat te zijn de stijgende energieprijzen en de oplopende inflatie te drukken. De Tsjechische autoriteiten voeren volgens hen een beleid dat in strijd is met de nationale belangen. Daarenboven moet het plan van de Europese Unie, om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en klimaatneutraliteit te bereiken, geschrapt worden.

Zij eisen dat de regering-Fiala vóór 25 september haar ontslag indient. Er moeten vervroegde parlementsverkiezingen komen, en als de regering niet op 25 september aftreedt, zal Tsjechische Republiek eerst! op 28 september grootschalige acties van burgerlijke ongehoorzaamheid houden. Zij zal op die dag een staking door het hele land afkondigen: daarvoor zijn de organisatoren al in gesprek met vakbonden, ondernemers, boeren, transportarbeiders en andere organisaties.

28 september is een symbolisch belangrijke dag. Het is de Den české státnosti, de Dag van de Tsjechische staat en ook de feestdag van Sint-Wenceslaus (Václav), de beschermheilige van Tsjechië. Een bij uitstek belangrijke dag voor vaderlandslievende Tsjechen.

Goedkope gas en olie

Mede-organisator en voormalig vicepremier Jiří Havel zegt over het protest: ‘Het doel van onze demonstratie is om verandering te eisen, vooral om het probleem rond de energieprijzen op te lossen, en dan met name de prijzen van elektriciteit en gas, die onze economie dit najaar zullen vernietigen.’

De andere mede-organisator, Ladislav Vrábel, stelt: ‘Ons doel is om Tsjechië uit de globalistische militair-economische structuren te leiden, zodat we onafhankelijk en zelfvoorzienend kunnen zijn.’ De organisatie ziet de demonstratie als een eerste stap naar dat doel.

Tsjechische Republiek eerst! wil dat nog voor het einde van het jaar de (nieuwe) regering de energie-experts zodanig voorbereid heeft, ‘dat ze namens de burgers van de Tsjechische Republiek in actie kunnen komen en tegen het einde van dit jaar kortetermijncontracten (met Rusland) kunnen sluiten voor de levering van goedkope gas en olie’.

‘Pro-Russisch’

Het ziet ernaar uit dat de dringende eisen en de massaliteit van de demonstratie grotendeels aan de premier voorbijgaan. In plaats van de speerpunten van de massa-demonstratie in overweging te nemen, koos premier Fiala voor de tegenaanval. Hij gaf toe dat iedereen het recht heeft te protesteren, maar, zo voegde hij eraan toe, het protest is ‘pro-Russisch’, en dus ‘niet in het belang van de Tsjechische Republiek en onze burgers’.

Het is de vraag of deze reactie de demonstranten ervan zal overtuigen dat iets wat ook in het belang van Rusland zou kunnen zijn, zoals het leveren van goedkopere energie aan Tsjechië, automatisch niet in het belang is van Tsjechië. Premier Fiala: ‘Sommigen in Tsjechië raken beïnvloed door Russische propaganda- en desinformatiecampagnes.’

Pro-westerse regeringskoers

In haar Oekraïne-beleid loopt de Tsjechische regering in lijn met de rest van de EU (Hongarije daargelaten). Het land heeft sinds het begin van de oorlog partij gekozen tegen Rusland en voor Oekraïne, door de regering-Zelenski met munitie en logistiek te steunen en mee te doen met de sancties tegen Rusland. En Tsjechië is inmiddels de thuisbasis geworden voor meer dan 400.000 Oekraïense vluchtelingen.

De sancties die Tsjechië onder de koepel van de EU en de Verenigde Staten tegen Rusland heeft ingesteld, hadden tot doel moeten hebben Rusland te verzwakken en uit Oekraïne te verdrijven. Maar snel bleek dat het Westen vredesonderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland bleef afketsen, terwijl al duidelijker werd dat landen niet zonder Russisch gas konden.

Onder andere door voor haar gas te eisen in roebels uitbetaald te worden, wist Rusland de gevolgen van de sancties te omzeilen. Intussen breidt Rusland de verkoop van energie aan Azië en het mondiale Zuiden uit, terwijl het de toevoer naar de sanctielanden afknijpt. Als een boemerang zijn de sancties nu teruggekomen op het bord van de Tsjechische huishoudens en bedrijven.

Motie van wantrouwen

Vlak voor de demonstraties overleefde de Tsjechische regering in het parlement een motie van wantrouwen, na een slopend debat van 22 uren. De oppositie verweet Fiala’s coalitieregering dat ze niets doet tegen de stijgende inflatie en energieprijzen. De coalitie bestaat uit vijf partijen met een parlementaire meerderheid van 108 van de 200 zetels.

Oppositieleider en ex-premier Andrej Babiš sprak tijdens zijn betoog in het parlement dat ‘premier Fiala en zijn ministers niet in staat zijn ons land te besturen (…) de energiecrisis is hun volledig uit de handen geglipt’.

Verdrijving van zittende macht

De enorme opkomst bij de demonstratie heeft overal in Europa verbazing gewekt. Dit, en de stemming in het parlement hebben aangetoond hoe de energiecrisis, die landen als Tsjechië over zich afgeroepen hebben, binnenlandse politieke instabiliteit teweeg kunnen brengen.

Enkele dagen voor de demonstratie erkende de Tsjechische minister van Justitie, Pavel Blažek, dat het politieke bestel in zijn land vanwege de stijgende energieprijzen ernstig gevaar loopt. Volgens hem heeft zijn land nu te maken met een sociaal-politieke misère die sinds 1989 nog nooit zo dramatisch is geweest. Blažek constateerde zelfs dat verdere verslechtering van de toestand in de republiek kan leiden tot protesten die in massaliteit niet onder zouden doen voor die in 1989. En die, zo erkent hij, hebben ertoe geleid dat de communisten uit de macht verdreven werden.

Tot de schrik van vele Tsjechen lijken de communistische tijden van spanning en schaarste te herleven. Het zijn nu echter de NAVO, die vrede in de regio moest brengen, en de EU, die welvaart moest brengen, die deze tijden doen herleven.

Ladislav Vrábel

Is er een Praagse Herfst in aantocht?