Marokko gooit zijn grenzen toe nadat het strenge regelen nam in de strijd tegen het coronavirus. Met als gevolg dat minstens enkele honderden Marokkaanse Belgen vastzitten die willen terugkeren naar België. Wat hebben de gestrande reizigers te vertellen? En is de dubbele nationaliteit een hinderpaal voor de repatriëring in dit verhaal?

Algemeen reisverbod

Het reisverbod dat Marokko invoert geldt in eerste instantie voor landen die zwaar getroffen zijn door Covid-19 zoals Spanje, Italië en China. Maar al snel volgen vele Europese landen waaronder België en Nederland. Een reisverbod zou inderdaad zinloos zijn, als je alsnog via een ander Europees buurland het Marokkaans grondgebied kan bereiken. België zorgde voor enkele repatriëringsvluchten, maar moest er na enkele dagen mee stoppen. Er geldt ondertussen een algemeen reisverbod en Marokko is in lockdown, enkel met een gegronde reden en een document van de autoriteiten mag je je verblijf verlaten. Dat maakt het nog moeilijker voor zowel de lokale bevolking als toeristen.

Mohammed die liever anoniem blijft — omdat niet iedereen van zijn familie op de hoogte is van zijn situatie — zit vast in het noorden van Marokko. Hij heeft zowel de Belgische als de Marokkaanse nationaliteit. ‘We willen terug naar onze geliefden en ik heb vorige week te horen gekregen dat ik een tumor onder mijn oog heb’, vertelt Mohammed. Hij wil zo snel mogelijk weg en heeft totaal niet het gevoel dat hij goed geholpen wordt door de Belgische overheid.

Nederland

Volgens hem dacht die bij de repatriëring vooral aan de autochtone Belgen die zich in toeristische steden bevonden zoals Agadir en Marrakech. ‘We kregen tussen 14 en 19 maart verschillende sms’en dat er binnen een paar uur een vliegtuig zou vertrekken vanuit het zuiden van het land. Stel je maar eens voor dat ik afgereisd was naar het zuiden: geen ticket, geen hotel, geen vervoer enz. Nederland heeft meer zijn best gedaan om zijn burgers terug te krijgen.’

Ook Bobker Zarouali is samen met zijn vrouw en zoontje van zeven jaar gestrand in de stad Meknes. Ze gingen voor tien dagen op familiebezoek, maar dat is anders gelopen dan gepland. Zijn eerste vlucht op dinsdag 17 maart werd geannuleerd en de tweede vlucht die hij boekte — om gestrande Belgen te repatriëren vanuit Fes naar Charleroi — werd ook geannuleerd. ‘Ik krijg het geld van mijn vluchten niet meteen terug. Van TUI fly krijg ik een voucher, maar daar heb ik niets aan. Ze hebben de vlucht zelf geannuleerd, dus ik vind dat ik mijn geld moet terugkrijgen’, zegt Zarouali.

Zowel Marokkaans als Belgisch

Naast Mohammed en Bobker Zarouali zouden er nog minstens enkele honderden Marokkaanse Belgen vastzitten in Marokko. Op Facebook is er een groep gemaakt: ‘In Marokko vast door Corona’. De groep telt meer dan 3500 leden, waar gestrande Marokkaanse Belgen en Marokkaanse Nederlanders met elkaar communiceren.

Momenteel is er nog geen sprake van dat de dubbele nationaliteit een hinderpaal is in dit verhaal. Of je nu een dubbele nationaliteit hebt of niet, niemand mag Marokko verlaten. Maar toch zei Philippe Goffin (MR), de federale minister van Buitenlandse Zaken en Defensie, op 24 maart in een nieuwsuitzending van RTBF dat het probleem in Marokko iets anders ligt: ‘Daar zitten we met mensen die een dubbele nationaliteit hebben. Ze zijn dus zowel Marokkaans als Belgisch. Het standpunt van Marokko hierin is dat ze je beschouwen als onderdaan, of je nu de dubbele nationaliteit hebt of enkel de Marokkaanse. Je bent Marokkaan.’ Er vormt zich dus nu nog geen echt probleem, maar als enkel mensen zonder de Marokkaanse nationaliteit gerepatrieerd worden zou dat alsnog kunnen veranderen. En het debat over de dubbele nationaliteit zou zo weer kunnen oplaaien.

Geen binding

In september publiceerde een groep Nederlanders van Marokkaanse herkomst een manifest waarin ze duidelijk maken af te willen van de Marokkaanse nationaliteit. ‘Wij willen vrij zijn om al dan niet te kiezen voor een dubbele nationaliteit en niet verplicht worden door een vreemde mogendheid tot een leven lang onderdaan te zijn van een staat waar wij geen binding mee wensen en die bovendien onze veiligheid en vrijheid ook in Nederland al 50 jaar structureel bedreigt’, schrijven zij. Ze voelen zich verbonden en zijn solidair met het volk en de familieleden, maar niet met het regime en zijn handlangers. In België kwam hierover geen echt debat opgang.

Volgens Hicham El Mzairh (sp.a) is het verhaal van de dubbele nationaliteit complexer dan we denken. Het zou niet alleen gaan om dubbele loyauteit of om een land dat de kinderen van migranten tegen hun wil als onderdanen beschouwt. ‘Laat mij beginnen met een anekdote. Soms krijg ik de vraag als Marokkaanse Belg: wat ben jij nu eigenlijk? Marokkaan of Belg? Het is niet zo eenvoudig.’ Maar toch is het simpel zegt El Mzairh: ‘Je kan ook niet de vergelijking maken tussen liefde voor een moeder (Marokko) en liefde voor een partner (België). Marokko is mijn afkomst. En België is mijn toekomst. En trouwens, liefde voor mijn partner heb ik van mijn moeder geleerd. De mens is als een boom in het veld, en wie zijn wortels vergeet, kan geen vruchten afwerpen. Marokkaan of Belg is meer dan een stuk papier.’

Manifest

De sp.a’er vertelt dat je je kan afvragen hoe Marokkaans de kinderen zijn van Marokkaanse migranten die in België of in Europa geboren werden. En hoelang kan Marokko hun een staatsburgerschap opleggen tegen hun wil? ‘Voor die kinderen liggen de wortels in de Europese grond. De Marokkaanse cultuur die ze meekrijgen van de ouders of de grootouders, is meer een bemesting van de grond waar de wortels groeien. Het is een verrijking. Zolang ze niet misbruikt worden door een staat die ze niet kennen als onderdanen of gebruikt worden om geopolitieke druk uit te oefenen aan de onderhandelingstafel met Europa.’

Terwijl El Mzairh vooral het symbolische van de dubbele nationaliteit aankaart, kaart Laila Ezzeroili de juridische aspecten aan van de dubbele nationaliteit. Ezzeroili ondertekende in 2019 het manifest waar ze duidelijk maakt af te willen van de Marokkaanse nationaliteit. ‘De nationaliteit hebben van een land betekent dat de overheid van dat land iets over jou te zeggen heeft. Tot nu toe ‘profiteert’ de meerderheid van Marokkanen in de diaspora van die dubbele nationaliteit, maar dat geldt niet voor iedereen, zoals kritische stemmen’, zegt ze.

De gevolgen van de dubbele nationaliteit worden vooral zichtbaar in dit soort situaties. ‘De Belgische Marokkanen komen er nu, met de coronacrisis, opeens achter dat de Marokkaanse overheid inderdaad reële juridische macht over ze heeft. Marokko doet het nu nog niet, maar kan absoluut als het dat wil weigeren Marokkaanse Belgen te laten vertrekken. Net zoals ze nu gestorven onderdanen de toegang weigert om begraven te worden’, beëindigt Ezzeroili.

Laila Ezzeroili

Dubbele nationaliteit: probleem in coronatijden