Het is een vreemde combinatie om op 8 mei de bevrijding van de nazidictatuur te vieren (in Rusland was het al 9 mei), en een dag later de bevruchting van de Europese Unie te loven. Wie de tekst uit 1950 naleest van Robert Schuman, toenmalig Frans minister van Buitenlandse Zaken, waarin hij een lans breekt voor vrede door gedeelde economie, en die naast de toespraak legt die de Duitse bondskanselier Olaf Scholz vandaag hield in het Europees Parlement, gelooft zijn oren niet.

Schuman roemt de Franse inspanningen sinds 1930 (‘le Champion d’une Europe unie’) om de vrede te dienen door ’tot een verenigd Europa te komen’. Want ‘L’Europe n’a pas été faite, nous avons eu la guerre‘.

Schuman

Schuman was een vroom katholiek Elzasser (hoewel geboren in Luxemburg), die al snel na de Duitse inval tot overgave geneigd bleek. Als staatssecretaris in de regering-Pétain zag hij er geen graten in om de maarschalk volledige volmachten te geven om een nieuwe Franse grondwet uit te werken onder Duits gezag. Het belette de Gestapo niet om hem op te pakken toen hij naar de – bezette – Moezelstreek terugkeerde en hem in 1941 naar Neustadt in het Rijnland over te brengen.

Hij ontsnapte en vestigde zich bij ballingen in Lyon. Na de oorlog verloor hij door de ordonnantie van 21 april 1944 elk recht op politieke terugkeer. Het is maar dankzij De Gaulle dat hij gerehabiliteerd werd, omdat hij ‘onvrijwillig was aangeduid in een overgangsregering, waarin hij nooit gezeteld had en na zijn benoeming onmiddellijk zijn ontslag had aangeboden’. Vijf jaar na de oorlog (en tweemaal korte tijd eerste minister in 1947-1948) zocht hij verzoening met Duitsland.

Eerbiedwaardig

Paus Franciscus heeft Schuman in 2021 ‘eerbiedwaardig’ verklaard, de tweede stap naar de heiligverklaring, wegens ‘een buitengewoon deugdelijk leven te hebben geleid’. Zijn vredesmissie, zijn bewust celibaat en zijn gebedsdrift zullen daar niet vreemd aan geweest zijn.

Of er ooit een mirakel is gebeurd, wat wel nodig is voor de stappen zalig- en heiligverklaring, lijkt weinig waarschijnlijk, of het moet de stichting van de EGKS wezen. Zijn uitgangspunt nam parlementsvoorzitster Roberta Metsola als leidraad om Scholz in te leiden: ‘La paix mondial ne saurait être sauvegardée sans des efforts créateurs à la mesure des dangers qui la menace.’ (‘De wereld kan slechts worden bewaard door inspanning van alle positieve krachten welke hem tegen de dreigende gevaren kunnen beschermen.’)

Toespraak

Dat uitgerekend Scholz het halfrond in Straatsburg kwam toespreken is geen toeval: 9 mei was perfect gekozen als eerste dag van de vrede in 1945. Even symbolisch was dat Commissievoorzitster Ursula von der Leyen tegelijkertijd een bezoek bracht aan Kiev. Hoe het vredesideaal van Schuman te verbinden met de steeds agressievere oorlogstaal, ook door de EU, blijft in dikke mist verborgen. Want vandaag hield Rusland een flink afgeslankte overwinningsparade in Moskou en beloofde de Amerikaanse president Joe Biden opnieuw 1,2 miljard militaire steun aan Kiev om zijn luchtverdediging uit te breiden.

Europa, dat zich de bemiddelaar van de wereld acht, heeft voor een duidelijk spoor gekozen, dat Scholz als de rechtsstaat omschreef. ‘Sie gehört nicht den Revisionisten, die von nationalem Ruhm träumen oder nach imperialer Macht lechzen. (…) Schliesslich will niemand von uns zurück in die Zeit als in Europa das Recht der Stärkeren galt.’ (‘Het behoort niet toe aan de revisionisten die dromen van nationale glorie of hunkeren naar keizerlijke macht. (…) Niemand van ons wil immers terug naar de tijd dat in Europa het recht van de sterkste gold.’)

Dat wees Vladimir Poetin in zijn nationalistische toespraak op het Rode Plein categoriek van de hand, voor 1 tank T34 van 83 jaar oud, 47 voertuigen, zonder luchtdefilé en met amper 8.000 soldaten. Ter vergelijking: in 2020 waren er 13.000, want corona sloeg toen zwaar toe, in 2022 11.000 omdat de beloofde val van Marioepol nog niet gebeurd was, net als Bachmoet vandaag.

‘Wij geloven dat elke ideologie van superioriteit inherent walgelijk, misdadig en dodelijk is‘, zei hij zonder ironie. ‘(De Westerse globalistische elites) lijken te zijn vergeten waartoe de krankzinnige aanspraak van de nazi’s op een wereldheerschappij heeft geleid. Ze zijn vergeten wie dit monsterlijke en totale kwaad versloeg. (…) Exorbitante ambities, arrogantie en toegeeflijkheid veranderen onvermijdelijk in tragedies. Dat is precies de oorzaak van de catastrofe die het Oekraïense volk nu doormaakt. Het land werd een gijzelaar van de staatsgreep en het misdadig bewind van zijn westerse meesters.’

Een schrale troost dat er meer buitenlandse leiders waren dan vorig jaar. Toen was er niemand, nu had alleen Kirgizië officieel toegezegd. Om elf uur daagden ook de andere Stan-republieken op, net als Armenië en Wit-Rusland. Minder leuk was dat in liefst vierentwintig steden de geplande parades (die pas vanaf 1965 werden ingevoerd om de verpletterende zege op de nazi’s te herdenken) niet doorgingen, en er amper ‘onsterfelijken’ meededen, vaderlandslievende gesneuvelden wier portret door een familielid meegedragen wordt in de optocht.

Poetin

Nu had Poetin niet helemaal ongelijk, want ook in het Europees Parlement rees er verzet tegen de militarisering van het buitenlands beleid. Scholz zag helemaal geen verschil met de ontspanningspolitiek die zijn socialistische voorgangers Willy Brandt en Helmut Schmidt hadden gevoerd. ‘Je kunt niet langer grenzen eenzijdig opschuiven, dat staat ook in het verdrag tussen de NAVO en Rusland. Das können und werden wir nie akzeptieren.’ (‘Dat kunnen en zullen wij niet aanvaarden.’)

Net daarom is een eigen verdedigingsmacht noodzakelijk. Een geïntegreerde Europese defensie-industrie is onontbeerlijk. Scholz kon natuurlijk niet om het nieuwe ‘geschenk’ aan de wapenboeren heen, dat de Europese Commissie op 8 mei nam: alweer een half miljard (bovenop de toegezegde 8 miljard) moet dienen om de eigen productie van munitie en raketten op te drijven, en de bestaande voorraden zo snel mogelijk over te hevelen naar Oekraïne.

Dat vindt geen genade in de ogen van de linkse fractie GUE/NGL. Voorzitter Martin Schirdewan veegde zowel Scholz als de covoorzitster van Groen, Terry Reintke (die forse kritiek had op Scholz), de mantel uit: ‘Jullie zitten allebei in de regering. Het is een schande dat steeds meer miljoenen worden doorgeschoven naar de rijkste uitbuiters, terwijl één op vier kinderen in Europa in armoede leeft. De farmaceutische industrie, de voedselnijverheid, de defensiefabrieken, de rijken worden alsmaar rijker, de gewone man in de straat kan geen eten en stroom meer betalen.’

Duitse beleid

Ook de conservatieve Lars Berg viel nijdig uit: ‘Het hele Duitse beleid is een mislukking. De euro is wel gered, maar ten koste waarvan? Verarming. Klimaatpolitiek? De Wall Street Journal noemde het de domste beslissing ooit. Energiebeleid? Leidde tot volledige afhankelijkheid van Rusland. En nu vrijt u China op. Migratie? Vijf tot zeven miljoen illegale vluchtelingen, dat kost ons levenslang 700.000 euro per dag.’

Zijn voorzitter, de Pool Ryszard Legutko, hekelde in weinig diplomatieke bewoordingen de machtshonger van Duitsland en de grote lidstaten. ‘Europa is een oligarchie en een meerderheidstirannie. De niet-verkozen Commissie toont zich met de dag machtsgeiler. De grote landen gedragen zich verheven boven de andere. Vooral Duitsland. Ze slaat de ene flater na de andere. Twee voorbeelden. Mevrouw Merkel heeft eigenmachtig beslist alle grenzen open te stellen voor migranten. En de energiebeveiliging: Duitslands politieke romance met Rusland was lang en troebel. En nog willen jullie meer macht. The logic behind it boggles the mind. The more we screw up, the more power we want.’

Eenheid

Terwijl Scholz manmoedig de noodzaak van eenheid bleef bepleiten, ‘anders spelen we straks niet meer mee in het internationaal concert, en worden we demografisch uitgerangeerd’, bleef er van Schumans praktische geest geen spaander heel, van moreel kompas evenmin. Integendeel, Von der Leyen beloofde nogmaals aan Zelenski dat Europa openstaat voor lidmaatschap. Zelenski zelf speelde het handig: om de Russen nogmaals te vernederen wil hij de viering van 9 mei niet langer ‘Overwinningsdag’ te noemen, maar ‘Europadag’.

Ondertussen vielen vlak voor Von der Leyens bezoek andermaal 25 raketten op Oekraïense burgerdoelen. Twee raakten er door de luchtverdediging – sinds Kiev over Patriotraketten beschikt, die zelfs de snelste supersonische raketten van Moskou kunnen uitschakelen, is de afweer veel efficiënter geworden. Of Europa’s nieuwste sanctiepakket, het elfde al tegen Rusland, evenveel resultaat zal opleveren staat nog te bezien. China heeft in elk geval vergramd gereageerd. Maar Europa buigt niet. Scholz vatte het in enkele woorden samen: ‘We hoeven het onderling niet altijd eens te zijn. Maar elk compromis houdt rekening met de minderheid. Genau das entspricht unserem Verständnis von liberaler Demokratie.’ (‘Dit is precies wat wij verstaan onder liberale democratie’)

Die mantra klonk niettemin nogal hol als hij Europa als toonbeeld van alle grondwaarden voorstelde: ‘Vrijheid, democratie, gelijkheid, rechtsstatelijkheid, en toepassing van de mensenrechten.’ Het grootste applaus was voor deze zinsnede. Maar over de rol van de wereldwijde concerns, van de inhalige banken, van de lobby’s, van de zorgen die de fel geplaagde burger treffen, bleef Scholz op de vlakte. Een stuk oppervlakkiger dus dan de Verklaring van Schuman. Een gewapende vrede is immers een lege vrede.

Lars Berg

Olaf Scholz en de paradoxen van het Europees buitenlands beleid