Op 14 februari 1956 begint in het Kremlin in Moskou het 20ste congres van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. Partijleider Nikita Chroesjtsjov (1894-1971) beschuldigt meteen Jozef Stalin. Gedurende vier uren sloopt hij Stalins reputatie en onthult hij al diens misdaden, voor een zaal van circa 1500 ijzig stille, verlamde toehoorders, de fine fleur van het marxisme. Stalin was toen drie jaar overleden, maar werd nog altijd verheerlijkt als de ‘grote leider’ van de Sovjet-Unie.

Fout, stelt Chroesjtsjov, Stalin heeft zich schuldig gemaakt aan ‘ernstig machtsmisbruik’, aan ‘massale arrestaties en deportaties van duizenden mensen, executies zonder rechtszaak of normaal onderzoek’. Ook klaagt hij diens ‘intolerantie, zijn brutaliteit en zijn machtsmisbruik’ aan en zijn voorkeur voor ‘repressie en fysieke uitschakeling’. Leiders en voormalige bondgenoten van Stalin, zoals Vjatsjeslav Molotov, Georgi Malenkov en Lazar Kaganovitsj zitten er muisstil bij en roeren zich niet.

De inhoud van deze opzienbarende ‘geheime toespraak’ raakt razendsnel in omloop. Enkele dagen later circuleren al kopieën tot in de verste hoeken van de Sovjet-Unie. In Polen verschijnt zelfs een officiële vertaling op 12 000 exemplaren. Maar Chroesjtsjovs toespraak is niet alleen sensatie, ze heeft diepgaande en langdurige gevolgen. Ze brengt een vernietigende slag toe aan de communistische regimes en draagt bij tot de opstand in Polen en de Hongaarse Opstand van 1956.

Dit alles is het begin van de ‘destalinisatie’, die maakt dat Chroesjtsjov voor velen – ook in het Westen – zo niet een held, dan toch minstens een gerespecteerde politicus wordt. In welke mate hijzelf in het stalinistische systeem betrokken was, wordt hierbij vergeten. Hij was één van de uitvoerders van de meest inhumane projecten van Stalin, die Chroesjtsjov apprecieerde voor zijn nietsontziende brutaliteit en zijn overmatige ijver.

Chroesjtsjov rehabiliteert de door Stalin gedeporteerde Krim-Tataren, maar hij staat hen niet toe om terug te keren naar hun voormalige grondgebied. In 1954 had hij de Krim immers al cadeau gedaan aan Oekraïne – een van de diepere oorzaken van de huidige Russisch-Oekraïense oorlog waar door onze media stelselmatig aan wordt voorbijgegaan.

Lazar Kaganovitsj

Vandaag 1956: Nikita Chroesjtsjov defenestreert Stalin. Het begin van de ‘destalinisatie’