Van 23 tot 27 september vonden schijnreferenda plaats in de zogenaamde Volksrepublieken Donetsk en Loegansk en de bezette Oekraïense gebieden Cherson en Zaporizja over aansluiting bij Rusland. Niet geheel verrassend zou volgens de officiële berichten van Russische zijde een overweldigende meerderheid een kruisje bij de ‘opname’ van het betreffende gebied als ‘subject van de Russische Federatie’ gezet hebben.

Volgens het Russische persbureau RIA Novosti kozen na een telling van 75% van de stemmen in de Volksrepubliek Donetsk maar liefst 98,8% van de kiezers voor aansluiting. In Loegansk zou het aantal voorstanders 97% bedragen. In de bezette zuidelijke regio’s was de uitkomst vrijwel identiek. Internationale waarnemers stelden volgens RIA Novosti vast dat de stemming transparant en eerlijk verliep.

Samen met Assad en het Russische leger

Maar wie zijn nu die internationale waarnemers? Ik dook in het internet en vond een mij tot dusver onbekende landgenote: de zelfbenoemde onafhankelijke burgerjournaliste Sonja van den Ende uit Denekamp, nota bene op een steenworp afstand van mijn eigen geboorteplaats. De regionale krant Tubantia volgde haar spoor en ontdekte dat de inmiddels 58-jarige Poetin- en Loekasjenko-fan in 2011 nog met de rode vlag in de hand kandideerde naar een plaats als afgevaardigde in de Provinciale Staten van Overijssel voor de socialistische SP.

‘Ze was heel actief, kwam naar demonstraties die we organiseerden tegen de oorlogen in Irak en Afghanistan’, herinnert plaatselijk SP-bestuurder Vincent Mulder zich. ‘Het ging mis toen de burgeroorlog in Syrië uitbrak. Sonja was heel erg pro-Assad en dat was de SP niet. Ze stond ook niet open voor een gesprek daarover. Ze heeft stilletjes haar lidmaatschap opgezegd.’ Volgens Tubantia was de Denekampse activiste getrouwd met een Syriër en woonde ze jarenlang in het land van herkomst van haar gewezen echtgenoot.

Na het uitbreken van de Syrische burgeroorlog plaatste ze artikelen ter ondersteuning van Assad op haar website en sociale media. ‘De oorlog in Syrië is uitgelokt door het Westen, net zoals nu in Oekraïne gebeurt’, stelt Van den Ende. Om de wereld op deze misstanden te wijzen, trekt ze sinds het begin van de invasie met het Russische leger door Oekraïne om de ‘speciale militaire operatie van een andere kant’ te belichten. Met haar YouTube-kanaal weet ze meer dan duizend abonnees te bereiken. ‘Ik vertel wat ik gezien heb. Dit is geen propaganda van de Russen, dit zijn feiten’, aldus van den Ende.

Apenpokken en corona uit Oekraïense labs

Onder haar foto met een gepensioneerde inwoonster van Loegansk gaf de ‘onafhankelijke burgerjournaliste’ ongezouten commentaar op de Russische tegenhanger van Facebook vk.com over de Nederlandse koers in de buitenlandse politiek: ‘Het kabinet gaat de steun aan Oekraïne intensiveren’, schrijft premier Mark Rutte maandag op Twitter.

‘Meer wapens, meer sancties, meer isolatie van Rusland. Om deze oude mensen te doden?’ Ook de schijnreferenda genieten haar volle steun. Op Twitter en andere sociale media schreef ze: ‘I was present live at the results of the referendum, right here in the heart of Moscow. The epicenter of the results. Nearly 97% of the vote in Luhansk, Donetsk, Kherson and Zaporizhzhia regions voted YES. Now we have to wait for the reaction from the West in the coming days!‘

Maar de Nederlandse gaat nog een stapje verder en onderschrijft zonder uitzondering alle hersenkronkels die het Kremlin uitbroedt. Op 2 juni werd in Moskou van overheidswege een conferentie over ‘Amerikaanse biolaboratoria in Oekraïne’ gehouden. Hier deed Van den Ende een flinke duit in het zakje door te stellen dat ‘de apenpokken, net als corona, uit Oekraïense biolabs komen’. ‘Onze politieke leiders financieren de biologische laboratoria in Oekraïne. Heel Europa is betrokken bij deze bioterroristische oorlog tegen Rusland’, aldus Sonja van den Ende in haar toespraak die ze later nog eens in een artikel op haar site verwerkt.

Vervolging in Nederland?

Op 25 september wijdde RIA Novosti een kort bericht aan de Oost-Nederlandse complotdenkster. De burgerjournaliste en haar dochter zouden het besluit hebben genomen in Moskou te blijven uit angst voor juridische vervolging in Nederland. Wegens haar activiteiten als internationaal waarnemer bij de volksstemming in de Volksrepubliek Loegansk, zou de justitie in haar vaderland haar in het vizier hebben. Waarop deze angst berust, laat ze in het midden.

Rapsinews.ru, een Russische nieuwssite, citeerde dramatische woorden tijdens een bijeenkomst na afloop van de referenda: ‘Ik doe nu verslag van de gebeurtenissen in de Donbas en ik kan niet terug naar Nederland, waar zogenaamd vrijheid en democratie heersen. Democratie en vrijheid zijn nu slechts woorden in Europa. Het is onmogelijk dat dergelijke sancties worden opgelegd aan internationale waarnemers in hun eigen landen die worden beschouwd als een toonbeeld van vrijheid en democratie. Mijn ervaring hier is dat Rusland in feite het toonbeeld van democratie is.’

Van den Ende herinnerde ook aan het Nederlandse referendum van 2016 over de ratificatie van het EU-associatieverdrag met Oekraïne. ‘De meerderheid heeft toen tegen gestemd omdat ze vinden dat Oekraïne een corrupt land is. Maar de wil van het volk werd genegeerd. Zo is de democratie in de Europese Unie. Ik hoop dat dat zal veranderen, maar daar is strijd voor nodig’, aldus de journaliste.

Vertier in verwoeste gebieden

In mei berichtte het Oekraïense onderzoeksplatform sprotyv.info met een gelekt document over een delegatie journalisten die de bezette gebieden in Oekraïne bezocht. Naast Sonja van den Ende en haar 22-jarige dochter (die kennelijk het camera- en fotowerk voor haar moeder verzorgt) waren samen met Russische en Wit-Russische propagandisten ook door het Kremlin ondersteunde medewerkers van de televisiestations TF1 en France Television, het Duitse Anti-Spiegel en het Syrische Al Arabiya aanwezig.

Een kleine greep uit het programma getuigt van een strakke organisatie. Op 18 mei van 12:00 tot 12:40 mochten de genodigden in het verwoeste Marioepol praten met Denis Poesjilin, leider van de Volksrepubliek Donetsk. Op 20 mei volgde van 13:00 tot 13:40 een lezing door een pro-Russische boer uit de regio Cherson.

Er was ook tijd voor vertier. Bezocht werden onder andere het dolfinarium in Skadovsk en – direct vóór Poesjilin – de dierentuin in Marioepol. Zoals kindervriend Sonja terloops aanduidde in haar gesprek met de Amerikaanse auteur en Sputnik-medewerker Lee Stranahan: ‘Dat is wel grappig om te vertellen, ze hebben de kinderen van Marioepol weer een stukje normaliteit gegeven door de dierentuin opnieuw te openen’.

Ondanks de positieve zichtwijze van de Denekampse journaliste beklaagde de directeur zich onlangs nog over de verliezen: ‘Vijf kamelen stierven. Grote enorme kamelen, die zag je nergens anders. Een kleine en twee grote. Vier struisvogels en drie lama’s stierven, zes apen legden het loodje, een klein luipaardjong werd aan stukken gereten en dan nog Schotse hooglanders en allerlei klein grut’.

Dierenhatende nazi’s

De onafhankelijke Sonja liet deze unieke kans aan zich voorbijgaan, terwijl het toch zo mooi had kunnen zijn; een indringende reportage over de beestachtige wreedheden begaan door Oekraïense dierenhatende nazi’s. Mocht ze overigens ooit in Rusland of in de bezette gebieden in de klem komen te zitten, kan ze met een gerust hart naar Nederland terugkeren.

Ik heb extra voor haar gebeld met het Openbaar Ministerie, waar mij werd verteld dat mevrouw Van den Ende niet bekend is bij de Nederlandse justitie. ‘Ik zou ook niet weten op welke wetgeving een dergelijke vervolging gebaseerd zou moeten worden’, voegde de woordvoerder van het nationaal parket er bijna teleurgesteld aan toe.

Lee Stranahan

Sonja van den Ende: ‘journaliste’ en internationaal waarnemer voor Poetin